Joanna Modrzewska: Właściwy kierunek zmian w programie „Za życiem”, przy koniecznych dalszych reformach

Adobe Stock

· Rada Ministrów uwzględniła większość uwag Instytutu Ordo Iuris dotyczących programu „Za życiem”.

· Prawnicy od początku wskazywali, że ta inicjatywa stanowi pierwszą w III RP kompleksową próbę wsparcia dla dzieci z niepełnosprawnościami i ich rodzin.

· Instytut zwrócił też uwagę na potrzebę zmian w zakresie komunikacji i promocji programu.

· W nowej uchwale Rady Ministrów wprowadzono m.in. instytucję doradcy rodziny oraz zapowiedziano zwiększenie dostępności pomocy prawnej, poradnictwa obywatelskiego i edukacji prawnej dla rodzin niepełnosprawnych dzieci.

Konieczna inicjatywa, wymagająca korekt

Program kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” wprowadzony został na podstawie Ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”. Instytut Ordo Iuris monitorował program, wskazując w swych publikacjach, że wprowadził on wiele nowych i innowacyjnych rozwiązań oraz stanowił pierwszą w III RP kompleksową próbę wsparcia dla dzieci z niepełnosprawnościami i ich rodzin. Prawnicy zwrócili jednak uwagę, że program, wymaga reformy lub oceny zasadności dalszego ich funkcjonowania.

Zdecydowana część uwag przedstawianych przez Ordo Iuris znalazła swe odbicie w Załączniku Nr 1 do uchwały Nr 189 Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 2021 r. zmieniająca uchwałę w sprawie programu kompleksowego wsparcia dla rodzin "Za życiem". Wskazać należy, że wszystkie postulowane przez Instytut zmiany w zakresie komunikacji oraz promocji programu, w tym przede wszystkim utworzenie bazy danych i portalu o formach wsparcia dla rodziny, osób niepełnosprawnych i ich opiekunów (działanie 5.2) zostały umieszczone w omawianym dokumencie.

Zmiany w zakresie komunikacji i doradztwa

Program w nowej formie przewiduje powstanie portalu informacyjnego oraz infolinii "Za życiem''. Nadto wprowadza działania edukacyjne dla młodzieży szkół ponadpodstawowych mające na celu pomoc młodzieży szkół ponadpodstawowych w przygotowaniu się do podjęcia przyszłych ról małżeńskich i rodzicielskich oraz ułatwić przygotowanie do odpowiedzialnego rodzicielstwa. Należy także zwrócić uwagę, że w ramach procesu edukacyjnego wprowadzono kształtowanie postawy akceptacji życia człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci.

Nowy program wprowadza również instytucję doradcy rodziny. Instytut wskazywał już uprzednio na konieczność stworzenia „sieci” asystentów osób niepełnosprawnych. Celem wprowadzenia doradcy jest zapewnienie kobietom w ciąży i ich rodzinom oraz rodzinom z niepełnosprawnym dzieckiem lub dorosłą osobą niepełnosprawną dostępu do poradnictwa w zakresie form wsparcia, z których mogą skorzystać rodziny, osoby niepełnosprawne i ich opiekunowie. Program zakłada, że w każdym powiecie będzie przynajmniej jeden doradca rodziny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, proporcjonalnie do liczby ludności w powiecie. Doradcy będą służyć swoją wiedzą i kompetencjami grupom docelowym określonym w działaniu, w zakresie wsparcia oferowanego przez podmioty państwowe i prywatne, w tym pomocy specjalistycznej, zgodnie ze zdiagnozowanymi potrzebami.

Konkretne wsparcie dla rodzin

Zwiększeniu ma ulec również dostępność pomocy prawnej, poradnictwa obywatelskiego i edukacji prawnej dla rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnością. Nowy Program wprowadza także zmiany, na co też nacisk kładziono w publikacjach Instytutu, odnoszące się do „wsparcia wytchnieniowego” dla rodziców lub opiekunów osób niepełnosprawnych - przez możliwość uzyskania pomocy w formie usług w zakresie „wsparcia wytchnieniowego”, poszerzonego o inne usługi wspierające w oparciu o indywidualną diagnozę potrzeb rodziny. Ważnym aspektem tegoż wsparcia, zgodnie z treścią programu, jest wzmocnienie osobistego potencjału rodziców lub opiekunów zaangażowanych w sposób stały w codzienne wspomaganie osób niepełnosprawnych oraz ograniczenie wpływu na ich kondycję psychofizyczną wiążących się z tym obciążeń.

Mimo zmian wprowadzonych do programu „Za życiem”, nadal wymaga on reformy. Uwypuklić wypada, że wciąż brak odpowiedniego koordynatora programu, który byłby odpowiedzialny za jego skuteczne funkcjonowanie. Instytut stoi na stanowisku, że w sposób optymalny rolę tę odegrać mógłby Pełnomocnik rządu do spraw osób niepełnosprawnych lub wiceminister Rodziny i Polityki Społecznej. Aby działania Koordynatora Programu były skuteczne, należy nadać kompetencje do hierarchizacji działań zawartych w programie, oceny priorytetów oraz elastycznej alokacji środków w ramach budżetu programu w związku ze zróżnicowanym zainteresowaniem jego komponentami i zmieniającym się ich znaczeniem.

Adw. Joanna Modrzewska – analityk Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris