Działania KE vs. Fake-newsów – stanowisko Ordo Iuris dla Ministerstwa Cyfryzacji RP

W związku z treścią zaproszenia do przedstawienia opinii i stanowisk, umieszczonego na stronie internetowej https://www.gov.pl/cyfryzacja/konsultacje-komunikatu-komisji-europejskiej-o-fake-news, dotyczącego publikacji przez Komisję Europejską komunikatu: Zwalczanie dezinformacji w internecie: podejście europejskie [COM(2018) 236 final], poniżej przedstawiam stanowisko Fundacji Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris, zachęcając do wykorzystania przedstawionej argumentacji przy przygotowaniu stanowiska Rządu Rzeczypospolitej Polskiej do ww. Komunikatu Komisji.

1. Wstęp

O ile należy zgodzić się z poglądem, że problem rozpowszechniania dezinformacji w mediach społecznościowych i na platformach internetowych, stanowi realne zagrożenie,
w szczególności jako element tzw. hybrydowych działań wojennych, a w konsekwencji powinny zostać podjęte działania ograniczające zasięg kampanii dezinformacyjnych, o tyle
z dużym zaniepokojeniem przyjmujemy proponowane przez Komisję rozwiązania.

W dalszej części zwięźle przedstawiono wątpliwości związane z działaniami proponowanymi przez Komisję, które w zależności od jakości zastosowanych mechanizmów, mogą prowadzić do:

1. ograniczenia zasięgu działań dezinformacyjnych jako działań stanowiących element tzw. wojny hybrydowej (efekt pożądany); albo
2. do ograniczenia wolności słowa oraz innych swobód obywatelskich poprzez uznawanie za „dezinformację” treści prezentujących poglądy stojące w opozycji do specyficznie rozumianych „wartości europejskich”[1], czyli niezgodnych z tzw. „poprawnością polityczną” lub z poglądami prezentowanymi przez wpływowe gremia polityczne w Europie Zachodniej po rewolucji kulturalnej z 1968 roku (efekt niepożądany).

Prezentowane wątpliwości są tym większe, że np. w Polsce obserwuje się już pierwsze efekty nadmiernego rozrostu legislacji unijnej w zakresie ochrony danych osobowych (RODO) – do unijnej reformy ochrony danych osobowych dostosowały się duże podmioty, które nie miały problemu z pozyskaniem specjalistów z zakresu ochrony danych osobowych, a mniejsze podmioty jak np. wspólnoty mieszkaniowe mają duży problem związany z dostosowaniem się do nowych regulacji.

Zidentyfikowane przez Ordo Iuris aktualnie występujące wady systemowe to m.in. nadmierny nacisk na wykorzystanie algorytmów do promowania lub ograniczania określonego rodzaju treści, co jest aż nadto widoczne na portalu społecznościowym Facebook (np. sztuczne zaniżanie zasięgu prezentowanych treści o profilu katolickim, konserwatywnym lub narodowym). Fundacja obserwuje również działania polegające na ograniczaniu możliwości wykorzystania reklamy Google AdWords, reklam na portalach Facebook, Twitter oraz reklamowych klipów filmowych na portalu Youtube.

Przykładem ostatnich zgłoszonych do Ordo Iuris działań dyskryminacyjnych, które należy kwalifikować jako dezinformację negatywną należą m.in. zachowania ww. portali
w odniesieniu do blokowania i ograniczania zasięgu reklam VI Marszu dla Życia i Rodziny w Krakowie[2].

O ile opisane przez Komisję narzędzia i instrumenty mogłyby ograniczyć występowanie ww. incydentów, o tyle nasza Fundacja wyraża zaniepokojenie tym, że potencjalne działania regulacyjne Komisji oraz brak przejrzystości i pluralizmu przy wyborze osób decydujących o kwalifikowaniu treści jako dezinformacji, może doprowadzić do pogłębienia dyskryminacji podmiotów prezentujących treści katolickie, konserwatywne
i narodowe, w szczególności poprzez tzw. dezinformację negatywną.

2. Konieczność zdefiniowania pojęcia dezinformacji w taki sposób, aby działania „zapobiegające” dezinformacji nie stanowiły zagrożenia dla wolności słowa

Konieczność ograniczenia pojęcia dezinformacji do działań państw obcych lub podmiotów zagranicznych w ramach tzw. wojny hybrydowej jest konieczna ze względu na możliwość stworzenia stanu faktycznego, w którym zagrożona będzie wolność słowa. W swoim Komunikacie Komisja prezentuje szereg mechanizmów i instytucji, które przy niezapewnieniu pluralizmu oraz bezstronności przy wyborze członków odpowiednich gremiów mogą skutkować cenzurowaniem oraz ograniczaniem treści prezentujących poglądy przeciwstawne ideologiczne osobom decyzyjnym.

3. Waga przejrzystości oraz pluralizmu przy autoryzacji i wyborze osób do gremiów, organów i instytucji mających wspierać działania zwalczające dezinformację

Podstawowych zagrożeń Ordo Iuris upatruje np. w sytuacji gdy w skład „niezależnej europejskiej sieci podmiotów weryfikujących fakty” (s. 11 Komunikatu) wchodziłyby tylko podmioty prezentujące socjalistyczne, lewicowe lub liberalne poglądy, z całkowitym pominięciem głosu instytucji o profilu konserwatywnym lub stanowiska instytucji religijnych, szczególnie chrześcijańskich.

Mając na uwadze powyższe, w trakcie dalszych potencjalnych prac legislacyjnych proponuje się, aby Komisja wprowadziła wymóg pełnej przejrzystości w procesie autoryzacji lub wyboru członków oraz działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje, gremia i podmioty sygnalizujące[3], które miałyby decydować o takich kwestiach, jak np.:

1. wpływ na algorytmy stosowane przez operatorów portali społecznościowych lub przez platformy internetowe – w tym aspekcie należy wprowadzić również dodatkowe regulacje uniemożliwiające prewencyjne i definitywne usunięcie przez algorytmy treści kwalifikowanych wstępnie jako „dezinformacja”;
2. ocena wiarygodności prezentowanych treści na podstawie tzw. wskaźników weryfikacji treści;
3. wpływ na kwalifikację danych informacji jako „informacje wysokiej jakości” oraz uprzywilejowanie dostępu do takich informacji (sztuczne zwiększanie zasięgu informacji, które subiektywnie zostały zakwalifikowane do wspomnianej kategorii, skutkuje automatyczną dyskryminacją i zmniejszeniem zasięgu treści prezentowanych przez innych dostawców);
4. czuwanie nad „relacjonowaniem z punktu widzenia praw podstawowych” –
   w tym aspekcie należy pamiętać, że w Wielkiej Brytanii oraz Rzeczypospolitej Polskiej „prawa podstawowe” rozumiane jako prawa wynikające z Karty Praw Podstawowych UE należy odczytywać łącznie z protokołem nr 30[4] do Traktatu zmieniającego  traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską[5];
5. „wsparcie dla wysokiej jakości dziennikarstwa” – w opinii Ordo Iuris pojęcie to jest pojęciem ocennym i pozostawiającym nadmierny margines uznaniowości; istnieje zagrożenie, że ww. wsparcie będzie kierowane jedynie do redakcji i podmiotów prezentujących treści i poglądy zgodne z profilem ideowym osób i gremiów oceniających, które redakcje klasyfikować do kategorii „wysoka jakość”, a które nie;
6. „szybkie i skuteczne działania przed dezinformacją” oraz „łatwo dostępne narzędzia zgłaszania dezinformacji” – w tym aspekcie należy zwrócić szczególną uwagę na wdrożenie takiego rodzaju mechanizmów i zabezpieczeń, aby wspomniane instrumenty same nie stały się narzędziem do prowadzenia dezinformacji w wymiarze negatywnym, tj. dezinformacji polegającej np. na masowych zgłaszaniu „dezinformacji” przez podmioty trudniące się dezinformacją, co w konsekwencji skutkowałoby ograniczaniem, cenzurowaniem lub usuwaniem treści przeciwstawnych treściom prezentowanym przez podmioty stosujące działania z zakresu dezinformacji pozytywnej.

4. Wątpliwości dotyczące nacisku na działania służące promowaniu różnorodności

W treści Komunikatu Komisji, w części „Europejskie podejście do dezinformacji w Internecie” czytamy, że:

„działaniom zwalczającym dezinformację powinny przyświecać następujące nadrzędne zasady i cele: promowanie różnorodności informacji w celu umożliwienia obywatelom podejmowania świadomych decyzji opartych na krytycznym myśleniu, poprzez wspieranie wysokiej jakości dziennikarstwa, umiejętności korzystania z mediów oraz przywrócenie równowagi stosunku między twórcami, a dystrybutorami informacji (zob. s. 7 Komunikatu).

O ile z ww. stanowiskiem należy się zgodzić w zakresie w jakim odnosi się on do ogólnodostępnych i szeroko rozpowszechnionych portali społecznościowych, platform
i wyszukiwarek, o tyle od ww. mechanizmu powinny zostać wprowadzone wyjątki.

W przeciwnym wypadku, promowanie różnorodności informacji oraz potencjalne działania służące promowaniu „różnorodności informacji” mogą skutkować sytuacjami, gdy np.:

1. wydawca katolickiego portalu informacyjnego będzie zmuszany do prezentowania treści sprzecznych ze społeczną nauką Kościoła Katolickiego;
2. administrator strony informacyjnej społeczności żydowskiej w danym kraju europejskim będzie zmuszony do prezentowania treści uderzających w państwo Izrael albo społeczność żydowską;
3. administrator portalu społecznościowego zrzeszającego społeczności LGBT będzie zmuszony do zamieszczania treści i informacji mówiących o tym, że homoseksualizm jest chorobą (nota bene pogląd taki nie powinien być cenzurowany, z uwagi na fakt, iż istnieją badania naukowe dowodzące prawdziwości tego twierdzenia).

Mając na uwadze powyższe, Ordo Iuris proponuje, aby zasięgiem potencjalnych regulacji unijnych poświęconych działaniom dot. dezinformacji objąć jedynie największe platformy informacyjne oraz media społecznościowe funkcjonujące w UE i skierowane do ogółu społeczności w danych Państwach Członkowskich. Z zakresu potencjalnych regulacji powinny zostać wyłączone portale informacyjne oraz media społecznościowe, które wyraźnie deklarują swój profil ideowy oraz zastrzegają, że ocena zjawisk społecznych i kulturowych oraz wydarzeń politycznych determinowana jest wyznaniem, przynależnością do określonej grupy etnicznej lub narodowej, albo preferencjami seksualnymi.

Stanowisko zostało przekazane w ramach konsultacji społecznych w dniu 22 czerwca 2018 roku