• Sekretarz Generalny Rady Europy opublikował sprawozdanie oceniające stan demokracji, praw człowieka i praworządności.

• Jego zdaniem, wielu Europejczyków jest niezadowolonych z sytuacji na kontynencie, z racji „cofania się demokracji”, „pogardy dla rządów prawa i praw człowieka” czy kryzysu klimatycznego.

• Sekretarz odnosi się także do sytuacji w Polsce, wskazując na kwestie sądownictwa, więziennictwa czy wolności zrzeszania się.

Nowa nadzieja dla Europy?

Światło dzienne ujrzało najnowsze Sprawozdanie Sekretarza Generalnego Rady Europy. Tegorocznemu raportowi Alain Berset nadał szumny tytuł „W kierunku nowego paktu demokratycznego dla Europy”. Coroczne sprawozdanie Sekretarza ocenia stan demokracji, praw człowieka i praworządności w państwach członkowskich RE. Jest to zarówno narzędzie diagnostyczne, jak i punkt odniesienia dla kształtowania priorytetów i działań Rady Europy. Jego celem jest podkreślenie kluczowych zmian i wyzwań w państwach członkowskich Rady Europy, wspieranie formułowania i wdrażania polityki oraz zachęcanie do reform tam, gdzie standardy nie są spełniane.

Dokumenty tego typu często są dla czytelnika trudne w odbiorze – owocują w gładkie słówka, wyświechtane frazesy i przywołują podniosłe idee, co finalnie sprawia, że tekst jest obszerny, ale mało treściwy, górnolotny, ale mało praktyczny. Tym razem jest jednak nieco inaczej.

Sekretarz Generalny Rady Europy już na wstępie deklaruje, że Europa potrzebuje zmian, bo „zbyt wielu Europejczyków jest wściekłych i przestraszonych”. Diagnoza ta jest niewątpliwie trafna i wydawać by się mogło, że zapowiadany „nowy pakt demokratyczny dla Europy” będzie propozycją, która wreszcie dostrzega, że świat i społeczeństwa się zmieniają, a pokolenia, które dziś i w ostatnich dwóch dekadach weszły w dorosłość stały się wyjątkowo odporne na propagandę multikulturalizmu i inkluzywności z jednej strony oraz integracji-unifikacji z drugiej, ubranych w hasła postępu, demokracji i praworządności. Seria sukcesów wyborczych, jakie w Europie świętują ugrupowania kategoryzowane jako „prawicowe” i „konserwatywne” zwiastują także swoisty upadek haseł populistycznie odwołujących się do praworządności i praw człowieka (haseł, nie zaś praworządności i praw człowieka jako takich!), które w ostatnich latach służyły jako bicz na niepokornych polityków i obywateli. Zewsząd widać, że Europa i Europejczycy odwracają się od ideologicznej pustki, zaś bezpieczeństwa i stabilizacji dopatrują się w dbałości o interes narodowy i własne bezpieczeństwo gospodarcze.

Dobre diagnozy i złe recepty

Nadzieje na trafne rozszyfrowanie przez (jak by nie patrzeć) czołową postać światowej polityki, przyczyn nastrojów panujących w szeregu państw europejskich można jednak porzucić już na etapie dalszej lektury samego wstępu do raportu. Sekretarz Generalny „wściekłość i strach” Europejczyków tłumaczy sobie bowiem klasycznymi, politycznie poprawnymi wytrychami.

Jakie są zdaniem Berseta przyczyny powszechnego niezadowolenia i buntu Europejczyków? Są to: „cofanie się demokracji”, „pogarda dla rządów prawa i praw człowieka”, rosnąca bezkarność, kryzys klimatyczny i bardzo modna ostatnio „dezinformacja” (zazwyczaj oznaczająca dostęp społeczeństwa do alternatywnych względem klasycznej prasy i telewizji źródeł informacji).

Faktem jest natomiast to, że Europejczycy „boją się również, ponieważ czują się pominięci przy podejmowaniu decyzji, które ukształtują przyszłość ich kontynentu (...)”. Obawiają się także wojny, co wiąże się ze zmieniającą się geopolityką. Nastrojów nie poprawiają szybkie zmiany technologiczne i wkroczenie w naszą codzienność – niemal z dnia na dzień - sztucznej inteligencji (AI).

Sekretarz Generalny Rady Europy widzi zagrożenie także w „odwrocie od współpracy na rzecz nacjonalizmu” – jakby troska o dobro własnego narodu i kierowanie się w pierwszej kolejności interesem własnego państwa (narodu) miało przekreślać chęć współpracy międzynarodowej i zdolność wypracowywania konsensusu per se. Rzeczywistość jest jednak zupełnie inna: dbałość o interes własnego narodu i kierowanie się dobrem własnych obywateli powinny być podstawą polityki międzynarodowej każdego z państw. W innym przypadku powstaje pytanie: czyje, jeśli nie swojego narodu, interesy reprezentują nasi politycy na forum międzynarodowym?

Obawa Berseta przed widocznym wzrostem postaw pronarodowych wskazuje zresztą, że pytanie to nie powstaje teraz – jest to pytanie, które znaczna część Europejczyków już sobie zadała. Wydaje się, że odpowiedź do jakiej doszli nie do końca ich satysfakcjonuje i faktycznie dla dotychczasowych elit politycznych może to zwiastować problemy.

Plusy i minusy obcych wpływów

Być może właśnie dlatego, podobnie jak UE, Sekretarz Generalny RE jest skrajnie niechętny wprowadzaniu przez państwa członkowskie przepisów, które nakazują ujawnianie zagranicznych źródeł finansowania w szczególności przez organizacje przedstawiające się jako społeczne, czy obywatelskie. Ustawodawstwo tego typu Berset nazywa „dzielącymi nas przepisami” i przekonuje, że przepisy te „kurczą przestrzeń obywatelską”. Jest to pogląd co najmniej zaskakujący, biorąc pod uwagę, że chodzi o regulacje, które, m.in. na Węgrzech nakazują wysoce ostrożne traktowanie organizacji pozarządowych, które finansowane są „z zewnątrz” lub w sposób nieprzejrzysty[1]. Debata na temat tego typu przepisów toczy się w przestrzeni publicznej już od kilku lat. Obecnie, w obliczu m.in. wniosków płynących z raportu MCC (który ujawnił jak Komisja Europejska poprzez finansowanie „niezależnych” organizacji pozarządowych i ośrodków badawczych wspierała własną propagandę[2]), kwestionowanie zasadności tego typu procedur mających ograniczyć wpływ „agentów zagranicznych” ukrywających się pod płaszczem niezależnych organizacji pozarządowych, wydaje się tym bardziej potrzebne.

Krytyka przepisów mających na celu zmuszenie podmiotów, które swoją działalność i materiały finansują ze środków pochodzących z zagranicy do przejrzystego informowania o tym, jest tym bardziej zaskakująca, że Sekretarz Generalny RE sam zwraca uwagę także na „słabnącą uczciwość wyborczą” w części państw Rady Europy. Jak pisze Berset, „dezinformacja, obca ingerencja i niewłaściwe wykorzystanie zasobów publicznych zakłócają kampanie. (...)”. Jaka więc może być lepsza rada niż przejrzystość finansowania? Zwłaszcza, że, zarówno wybory w Rumunii, jak i wybory w Polsce, pokazały, że w kampanie wyborcze chętnie włączają się „organizacje społeczne”, których źródło dochodów jest nie do końca jasne i budzi poważne zastrzeżenia.

Zarzuty wobec Polski

Raport Sekretarza Generalnego Rady Europy ocenia stan demokracji, praw człowieka i praworządności w państwach członkowskich RE, a zatem także w Polsce. Dokument podzielony jest na bloki tematyczne związane z „wartościami demokratycznymi”, „wdrażaniem praworządności” oraz „sprawiedliwością społeczną i równością”. Uwagi Sekretarza Generalnego RE są co do zasady w miarę ogólne, wprost jednak wskazują, jakie problemy mają konkretne państwa. Z czym zatem zmagała się w ostatnim czasie Polska, zdaniem Berseta?

Wolność zrzeszania się

Co ciekawe, w raporcie nie zwrócono uwagi na patologie obecnej władzy, często balansujące na granicy prawa. Sekretarz Generalny jest natomiast zaniepokojony... wolnością zgromadzeń i zrzeszania się w naszym kraju. Polska została bowiem w marcu 2024 r. uznana przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej jako: „ETPCz”) za winną naruszenia art. 11 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej jako: „Konwencja”) w związku z rozwiązaniem organizacji, której nazwa odnosiła się do nieuznawanej narodowości oraz ze względu na brzmienie dwóch postanowień jej statutu. Warto jednak w tym miejscu wyjaśnić, że sprawa dotyczyła Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej, a przyczyną rozwiązania Stowarzyszenia była niezgodność jego nazwy z przepisami ustawy, która, zgodnie ze stanem faktycznym, nie wymienia Ślązaków wśród mniejszości narodowych[3]. Polskie sądy wskazywały w tej sprawie, że nazwa stowarzyszenia jest myląca, bowiem sugeruje istnienie odrębnej od polskiej narodowości śląskiej i uznanie takiego stowarzyszenia stanowiłoby zagrożenie dla jedności oraz integralności państwa polskiego. Po drugie, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że nazwa Stowarzyszenia mogłaby pozwolić mu wystartować w wyborach w charakterze mniejszości narodowej, a więc z pominięciem 5-procentowego progu wyborczego (art. 197 Kodeksu wyborczego)[4]. Ani ETPCz, ani Sekretarz Generalny RE nie dostrzegli jednak ważkości tych argumentów.

Demokratyczne wybory

Sekretarz Generalny RE zwraca uwagę, że dwunasty rok z rzędu średnia frekwencja wyborcza zarówno w wyborach parlamentarnych, jak i lokalnych utrzymywała się na niskim poziomie. Jednocześnie polaryzacja polityczna przyczyniła się do wzrostu frekwencji wyborczej w niektórych krajach, takich jak m.in. Polska. Ostatnie analizowane na potrzeby sprawozdania wybory to wybory parlamentarne, które miały miejsce w 2023 r. Berset wskazuje na utrzymujące się „obawy dotyczące niewłaściwego wykorzystania zasobów administracyjnych w celu wykorzystania zasiedziałych partii lub kandydatów, co jest powtarzającą się kwestią w wielu obserwowanych wyborach”[5]. W tym kontekście niezwykle ciekawy będzie kolejny raport, który będzie musiał objąć także obserwację aktualnych wyborów prezydenckich, bowiem w tej kampanii wyborczej i samym procesie wyborczym, jak nigdy przedtem, obnażone zostały przeróżne balansujące na granicy legalności i uczciwości, a także te jawnie nieuczciwe, aktywności komitetów wyborczych wspieranych przez władzę. Dość wspomnieć skandal jaki obiegł Polskę tuż przed pierwszą turą wyborów w związku z ujawnieniem finansowania rzekomo „obywatelskiej” kampanii oczerniającej niektórych kandydatów na prezydenta i związków ich autorów z obozem rządowym.

Reforma sądownictwa

Oczywiście odnosząc się do sytuacji Polski w sprawozdaniu nie mogło zabraknąć stałego już punktu jakim jest reforma sądownictwa i kontrowersje wokół Krajowej Rady Sądownictwa. Sekretarz Generalny RE podkreślił, że rady sądownictwa odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu niezawisłości sądów i przypomniał, że Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (Komisja Wenecka) Rady Europy podkreśliła potrzebę zapisania podstawowych elementów funkcjonowania rad sądownictwa w konstytucjach państw członkowskich RE, aby złagodzić ryzyko stwarzane przez częste zmiany ustawowe, które mogłyby osłabić zaufanie publiczne do sądownictwa[6]. I choć trudno nie zgodzić się w tej kwestii z Komisją, to w sprawozdaniu Berseta brakuje głębszego spojrzenia na rzeczywistość w jakiej, przez polityczne wykorzystywanie sporów wokół kształtu sądownictwa, znalazła się obecnie Polska. Większym zagrożeniem dla praworządności i zaufania obywateli do państwa wydaje się być dziś obawa przed tym, że ciężko wywalczony podczas toczącej się latami batalii sądowej wyrok zostanie unieważniony „tylko” dlatego, że ktoś uzna wylosowanego w danej sprawie sędziego za „neo-sędziego”. W takiej sytuacji kwestia, czy dany sędzia został powołany na zasadach ustanowionych przez jedną, czy drugą władzę, dla większości obywateli jest trzeciorzędna – a dla części być może w ogóle bez znaczenia. Tymczasem Sekretarz Generalny RE z uznaniem odnotowuje, że „w Polsce władze wyraziły pełne zaangażowanie we wdrażanie wyroków Trybunału i odwrócenie skutków reform sądownictwa w latach 2015-2023”. Pytanie tylko, czy zdaje on sobie sprawę jakie skutki dla obywateli i wydajności polskiego sądownictwa będzie miało owo „odwracanie skutków reform”?

Populacja więzienna

Warto przywołać jeszcze jeden temat poruszony w sprawozdaniu, w ramach którego wymieniono Polskę. Według rocznych statystyk Rady Europy dotyczących populacji więziennej (SPACE) opublikowanych w 2024 r., ponad milion więźniów było przetrzymywanych w całej Europie, przy średnim wskaźniku populacji więziennej wynoszącym 116,2 więźnia na 100 000 mieszkańców. Kraje o najwyższych wskaźnikach uwięzienia, w kolejności malejącej, to: Turcja, Gruzja, Azerbejdżan, Mołdawia, Węgry, Polska, Słowacja, Albania, Czechy, Litwa i Łotwa. Warto zauważyć, że wśród wymienionych państw brak jakiegokolwiek z tych, które powszechnie uchodzą za należące do „Zachodniej Europy”. Jednocześnie dość powszechną wiedzą jest, że Polska jest znana z tego jak bezpiecznym jest krajem – doceniają to sami Polacy, ale także turyści, zwłaszcza ci zachodni, którzy często są wręcz zaskoczeni poziomem bezpieczeństwa w naszym kraju. Trudno wskazać, czy skala „populacji więziennej” jest za to odpowiedzialna – nieuchronność kary niezależnie od pochodzenia i narodowości sprawcy może jednak silnie z tym korelować. Mimo tego Berset stwierdza, że „rozszerzenie sprawiedliwości naprawczej i alternatywnych sankcji pozostaje priorytetem”.

Nowy pakt demokratyczny

Rzecz jasna niniejszy komentarz obejmuje jedynie wybrane wątki sprawozdania Sekretarza Generalnego RE, do którego szerszej lektury zachęcam. Wydaje się jednak, że nawet ta mała próba ukazująca, że Sekretarz Generalny RE dostrzega zmiany na świecie i konieczność reakcji na nie pokazuje, że raczej nie jest on w stanie spojrzeć na nie inaczej niż przez pryzmat diagnoz stawianych już od wielu lat, które, co do zasady, okazały się nietrafne. Wściekłość Europejczyków nie maleje pomimo intensyfikowania „walki o demokrację i praworządność”, potęguje się natomiast z każdym kolejnym przejawem – znanej nam już w Polsce – „demokracji walczącej”. A z czego wynika strach Europejczyków? Berset wskazał, że jedną z przyczyn może być poczucie braku sprawczości wśród obywateli i tutaj prawdopodobnie można się z nim zgodzić, bo wybory w całej Europie pokazały, że Europejczycy dążą do wymiany elit, którym już nie ufają. Czy zatem właściwe jest, aby – na odchodne – właśnie te elity chciały kształtować „nowy pakt demokratyczny dla Europy”?

Anna Kubacka – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris

Nie ma sensu udawać, że nie znajdujemy się w samym środku politycznej batalii, która przynajmniej na najbliższe dwa lata określi sytuację wewnętrzną i międzynarodową Polski. Do kolejnych wyborów parlamentarnych w 2027 roku może się bardzo wiele wydarzyć i to, kto zostanie prezydentem Rzeczpospolitej będzie miało istotne znaczenie dla dalszego rozwoju wypadków. Te dwa lata mogą być zresztą decydujące nie tylko w krótkim terminie, ale także dla dalszych losów naszego państwa, a zatem i dla nas samych.

Autor: Tomasz Rowiński

Dynamika, z jaką może postępować przekształcanie się Unii Europejskiej w kontynentalne imperium pod przewodnictwem Brukseli i Berlina, będzie – przynajmniej w pewnym stopniu – zależała od wyniku drugiej tury wyborów prezydenckich w Polsce. A ta czeka nas już lada moment, bo 1 czerwca. Są jednak kwestie jeszcze ważniejsze, o których mogą rozstrzygnąć te wybory. Dotyczą one życia i śmierci szczególnie najmłodszych Polaków – jasno mówił o tym w niedzielę 18 maja br. Rafał Trzaskowski w wystąpieniu po ogłoszeniu wyników sondażowych exit poll pierwszej tury wyborów na najwyższy urząd w państwie. “Gwarantuję wam ustawę, która zniesie to średniowieczne prawo antyaborcyjne” – powiedział do ludzi zgromadzonych w sztabie wyborczym swojego komitetu. Nieprzypadkowo ta właśnie sprawa padła z ust Trzaskowskiego jako pierwsza. W pewnej mierze jest to klucz do zrozumienia całej liberalnej polityki, nie tylko tej, którą prowadzi obóz Donalda Tuska.

Zobacz też: W sprawie aborcji, Rafał Trzaskowski obiecuje wyborcom, że nie będzie przestrzegał Konstytucji RP

Prawo do zabijania

Jak bardzo byśmy się nie starali tłumaczyć intensywności sporu o cywilizacyjną formę Rzeczypospolitej wyłącznie zręcznością poszczególnych partii w rozgrywaniu emocji politycznej publiczności, nie sposób zaprzeczyć, że w wielu aspektach spór ten jest całkowicie realny. Jednym z nich jest kwestia prawnej ochrony życia wszystkich ludzi, którym dane było zostać poczętymi, a więc którym dane było stać się odrębnymi ludzkimi osobami. W prawie do życia nie chodzi tylko o tych już urodzonych, zdrowych, sprawnych i na tyle wysoko funkcjonujących, by byli w stanie samodzielnie zabiegać o swoje dobro. Spod blichtru mieszczańskiej kultury, która stworzyła rytuał demokratycznego, pozornie pokojowego i wolnego od przemocy sporu, wygląda na nas prawdziwa groza nowoczesności – zmaganie o odpowiedź na pytanie, czy społeczeństwo może decydować o eliminacji, czyli zabijaniu, arbitralnie określonych kategorii niewinnych ludzi.

Sprawa prawa do metodycznego zabijania nieustannie powraca w nowoczesnych dyskusjach, a jej znaczenie ma charakter absolutnie fundamentalny. Dlatego też przy jej rozstrzyganiu liberałowie łatwo biorą w nawias już ustanowione prawo pozytywne. Można powiedzieć, że te nowoczesne spory dotyczą odpowiedzi na pytanie o to czy ludzka wola ma boskie prerogatywy. Nie dziwi zatem, że każde ludzkie prawo, nieuchronnie musi zejść na drugi plan, gdy rewolucjoniści rozstrzygają kwestie dla siebie zasadnicze. U podstaw nowoczesnej władzy leży bowiem odmowa uznania jakichkolwiek praw przyrodzonych i nadrzędnych. Jak czytamy w artykule 3 Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 roku: „Źródło wszelkiego zwierzchnictwa spoczywa całkowicie w Narodzie”. Tę sytuację doskonale rozumieją choćby Żydzi, który stali się w dwudziestym wieku arbitralnie wybranymi ofiarami niemieckiej woli dominacji i mordu. Zagłada zresztą wciąż pozostaje głębokim źródłem nieraz skrajnych reakcji i zachowań politycznych samych Żydów. Często są one dla nas gorszące, ale też w jakiś sposób zrozumiałe, ponieważ to naród żydowski bezpośrednio doświadczył grozy radykalnej nowoczesności. Wspominam o tym dlatego, by poprzez jaskrawy przykład wyraźnie zwrócić uwagę, że temat zabijania, a więc także aborcji, nigdy nie był i nie jest w nowoczesnej polityce tematem zastępczym czy drugorzędną sprawą “światopoglądową”. Prawo do zabijania jest dla liberałów i większości lewicy sprawą najważniejszą.  

Zobacz też: Lewicowe ugniatanie sumień

Dzień po pierwszej turze wyborów prezydenckich dr hab. Michał Bilewicz na portalu X (d. Twitter) napisał: “Wybór jest prosty: sprowadza się do tego, po której stronie stodoły w Jedwabnem staniesz. Czy z jej podpalaczami, dobijającymi ofiary siekierami i widłami? Czy po stronie Antoniny Wyrzykowskiej, która ratowała Żydów, za co musiała uciec z miasta”. Bilewicz, przez metaforyzację doświadczeń społeczności w Jedwabnem w kontekście trwających wyborów prezydenckich, wskazuje na szerszą prawdę o naszych czasach. Wybór jest prosty w nowoczesnej polityce od dość dawna: sprowadza się to tego czy jesteś z tymi, którzy są zagrożeni śmiercią, czy z tymi którzy mają wolę zabijania.

Tylko dziś naprawdę nie chodzi o Żydów, ale o dzieci nienarodzone, a może zaraz i narodzone, o ludzi chorych w różnych fazach życia, o niepotrzebnych, według utylitarnej logiki, starców. Nie są to rzeczy nowe. To, że zmienia się przedmiot zabijania, nie znaczy, że zmienia się zasada. Przed stuleciami ten dramat nowoczesnej polityki opisał Hobbes w swoim “Lewiatanie”, a jednocześnie sama historia pokazała nam działanie tych mechanizmów z całym przerażającym okrucieństwem. Prawo do zabijania przyznawali sobie komuniści, naziści, przyznają także przedstawiciele liberalizmu, czyli tej szerokiej formacji kulturowej, która jest niestety społecznym powietrzem jakim oddychamy.

Zobacz też: Małe ustępstwo, które pogrążyło cały naród. Mroczny przykład Francji

Prawdziwa konstytucja

Dlatego nie dziwi, że we wszystkich ważnych wystąpieniach w ostatnim czasie Rafał Trzaskowski obiecuje wprowadzenie prawa do zabijania. “Zobowiązuję się do złożenia ustawy liberalizującej to średniowieczne prawo aborcyjne. Będę naciskał moich kolegów i koleżanki, aby ta zmiana stała się faktem.” — mówił Rafał Trzaskowski na antenie TVP INFO w piątkowy wieczór 16 maja br. właściwie tuż przed ciszą wyborczą. Można powiedzieć, że Rafał Trzaskowski wciąż, z uporem, mówi to samo. Pomimo tego, że według pracowni badawczej OGB, tej która najlepiej oszacowała wynik pierwszej tury wyborów, poparcie dla rozszerzenia prawa aborcyjnego spadło i to szczególnie wśród kobiet. Pomimo tego, że doskonale zdaje sobie sprawę, że tylko łamiąc konstytucję, można za pomocą ustawy próbować przeforsować szeroki dostęp do zabijania dzieci. Ale sprawa prawa do zabijania nie jest sprawą negocjowaną, jest bazową zasadą jaką liberalna nowoczesność musi ustanowić przeciwko najbardziej ludzkiej cywilizacji, jaka jest cywilizacja chrześcijańska. Będzie to forsowane nawet jeśli miałby się to stać kosztem oskarżeń o dyktaturę, kosztem osłabienia czy utraty władzy w perspektywie krótkoterminowej.

Czy ktoś jeszcze pamięta, że obecnie rządząca Polską ekipa przez osiem lat rządów Prawa i Sprawiedliwości manifestowała pod hasłem “konstytucja” i pod takimi sztandarami szła do kolejnych wyborów? To się jednak skończyło w roku 2023 i od tego czasu widzimy, że dla ludzi Tuska istnieje tylko prawo “tak jak oni je rozumieją”. Można sobie żartować z bezczelności tej formuły, ale dobrze określa ona logikę, którą liberałowie posługują się na całym świecie. Tam, gdzie prawa nie są ułożone według ich myśli, tam przypisują sobie oni uprawnienie do wprowadzenia stanu wyjątkowego i kierowania się w polityce regułą wyższej konieczności. Na tym polega demokracja walcząca — nie musi ona oznaczać jawnego zamachu stanu, wystarczy, że dokona prawnych wyłomów w kluczowych dla ładu publicznego punktach.

Zobacz też: Perwersja w prawach człowieka

Ustawy, wytyczne…

Można zresztą powiedzieć, że propozycja ustawy formułowana przez kandydata na prezydenta Rzeczypospolitej, Rafała Trzaskowskiego jest doprawdy niczym wobec tego co już zaszło. Pod koniec sierpnia 2024 roku przeprowadzono przecież próbę zakwestionowania obowiązywalności w Polsce praw człowieka za pomocą wytycznych. Przypomnijmy, że źródłem prawa w Polsce jest konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, a także akty prawa miejscowego. Wytyczne te, ogłoszone na wspólnej konferencji premiera Donalda Tuska, ministra sprawiedliwości Adama Bodnara i minister zdrowia Izabelę Leszczynę mają przekształcić Polskę w kraj o najbardziej brutalnym prawie aborcyjnym w Europie. Według nich lekarze w polskich szpitalach powinni zabijać dzieci, nawet na chwilę przed narodzinami, na podstawie zaświadczenia lekarza psychiatry.

Zobacz też:  Jak lekarze mogą reagować na proaborcyjne wytyczne? Poradnik Ordo Iuris

Premier i ministrowie jednak dobrze wiedzieli w czym uczestniczą. Pod wytycznymi nikt nie miał odwagi się podpisać, ale przez udział we wspólnej konferencji w rzeczywistości to właśnie te trzy osoby wzięły odpowiedzialność za dokument. W przyszłości musi być zbadane, czy działania tych polityków nie wypełniają znamion przestępstwa nadużycia urzędniczego. W wytycznych chodzi jednak o bezpośrednie i przemocowe — z pominięciem prawa — zastosowanie władzy wobec ordynatorów i lekarzy. Dokładnie tak jak dzieje się to w państwach autorytarnych czy rządzonych przez dyktatury. Zapewne planem minimum tego działania było utworzenie aborcyjnej kasty lekarzy — wydających zaświadczenia i zabijających — mogących skutecznie działać poza prawem. Temu służy zakaz dodatkowych konsultacji i odwołań od już wydanych zaświadczeń dopuszczających do aborcji.

Przykładem skutków funkcjonowania pozaprawnych wytycznych jest sprawa śmierci Felka w szpitalu w Oleśnicy, który został zabity przez aborterkę Gizelę Jagielską. Aborcję uzasadniono diagnozą wystąpienia u dziecka wrodzonej łamliwości kości. Choroba ta nie zagrażała jednak zdrowiu lub życiu matki, a lekarze byli gotowi podjąć się jego specjalistycznej opieki. Co więcej, jak w każdej takiej sprawie, pełną diagnozę medyczną można by było przeprowadzić dopiero po urodzeniu. Nie ulega wątpliwości, że zabójstwo wykonane na Felku miało charakter eugenicznej eliminacji, a arbitralnym kryterium pozbawienia chłopca życia była jego choroba. Ktoś zaświadczył jednak o zagrożeniu zdrowia psychicznego, a panowie Tusk i Bodnar oraz pani Leszczyna mają tę śmierć na sumieniu. I krew na rękach. 

Zobacz też: Przesłanka zdrowia psychicznego furtką do aborcji na życzenie

Tomasz Rowiński – senior research fellow w projekcie „Ordo Iuris: Cywilizacja” Instytutu Ordo Iuris, redaktor „Christianitas", redaktor portalu Afirmacja.info, historyk idei, publicysta, autor książek; wydał m. in „Bękarty Dantego. Szkice o zanikaniu i odradzaniu się widzialnego chrześcijaństwa", „Królestwo nie z tego świata. O zasadach Polski katolickiej na podstawie wydarzeń nowszych i dawniejszych", „Turbopapiestwo. O dynamice pewnego kryzysu", „Anachroniczna nowoczesność. Eseje o cywilizacji przemocy". Mieszka w Książenicach koło Grodziska Mazowieckiego.

• Za nami pierwsza tura wyborów na urząd Prezydenta RP. W drugiej turze głosowania z Karolem Nawrockim zmierzy się kandydat Platformy Obywatelskiej Rafał Trzaskowski.

• W swoim programie wyborczym kandydat ten zadeklarował m.in. „liberalizację prawa aborcyjnego", przewrotnie określając tę obietnicę jako wyraz „zdrowego rozsądku z życiu społecznym”.  

• Dlaczego postulat „liberalizacji" prawa aborcyjnego jest przewrotny i przeczy zdrowemu rozsądkowi? Wyjaśniamy.

Nie ostygły jeszcze emocje po pierwszej turze wyborów prezydenckich, a Rafał Trzaskowski zdążył już ponownie zaszokować populizmem. Niczym innym są bowiem tendencyjne porównania obowiązującego prawa aborcyjnego do bliżej nieokreślonych regulacji rodem ze średniowiecza oraz szumne deklaracje o możliwości prostej ich zmiany, zależnej wyłącznie od (samo)woli partii rządzącej i popierającego ją prezydenta (w przypadku wygrania wyborów właśnie przez tego kandydata). W rzeczywistości jednak kwestia obowiązywania w Polsce takiego a nie innego „prawa aborcyjnego” (czy jak prawidłowo powinno się je określać – prawa chroniącego życie) jest bardziej skomplikowana, a poszerzanie dostępu do zabijania ludzi na prenatalnym etapie rozwoju nie ma nic wspólnego z rozsądkiem, tym bardziej z rozsądkiem w kontekście społecznym.

Dlaczego to populizm a nie zdrowy rozsądek?

Kandydat na Prezydenta RP Rafał Trzaskowski zapowiedział: „oczywiście podpiszę ustawę liberalizującą prawo antyaborcyjne. A jeżeli trzeba będzie, to sam wystąpię z taką inicjatywą, dlatego, że to kobieta powinna decydować o swoim życiu i o swoim zdrowiu”. Autor tych słów nie doprecyzował, jakiego rodzaju „liberalizacja prawa antyaborcyjnego” zyskałaby jego poparcie, zdaje się więc, że każda – w tym ustawa legalizująca zabijanie dzieci nienarodzonych na życzenie kobiety (np. z powodu mogącej kolidować z macierzyństwem kariery zawodowej czy z innej równie albo bardziej błahej przyczyny). W tym miejscu wymaga jednak wyjaśnienia, że kandydat Trzaskowski pomylił pojęcia mówiąc – jako o obowiązującym – prawie antyaborcyjnym, zamiast o prawie chroniącym życie. Różnica tylko pozornie jest niewielka, a od osoby pretendującej do objęcia jednego z najważniejszych stanowisk państwowych wymagać można większej precyzji. W polskim systemie prawnym nie ma bowiem w ogóle miejsca na legalizację aborcji, przez którą powszechnie rozumie się intencjonalne zabicie dziecka na prenatalnym etapie rozwoju. Intencjonalne, czyli takie, które miało miejsce w szpitalu w Oleśnicy, dokonane pod pozorem ratowania zdrowia psychicznego matki dziecka. Czym innym jest bowiem prawna ochrona życia człowieka (w tym matki, ale też i dziecka – jako człowieka), a czym innym przyzwolenie na swobodne zabijanie określonej kategorii ludzi – w tym przypadku – dzieci przed urodzeniem.

O tym, że aborcja jest w Polsce bezprawna, przesądza już sam fakt, że Polska jest demokratycznym państwem prawnym, co wyrażono w art. 2 Konstytucji RP, a ponadto, że jej obowiązkiem jest zapewnienie każdemu człowiekowi prawnej ochrony życia (art. 38 Konstytucji RP). Zresztą, nawet gdyby nie wpisano do Konstytucji art. 38, obowiązku stanowienia prawa chroniącego życie, a nie zapewniającego wolność jego odbierania (a więc takiego, o którym mówi Rafał Trzaskowski), wynika to z samej zasady demokratycznego państwa prawnego. Sprawa ta została przesądzona już w 1997 r., kiedy Trybunał Konstytucyjny pod przewodnictwem prof. Andrzeja Zolla wydał w dniu 28 maja 1997 r. orzeczenie w sprawie K 26/96. W orzeczeniu tym Trybunał wyjaśnił m.in., że „podstawowym przepisem, z którego należy wyprowadzać konstytucyjną ochronę życia ludzkiego, jest (…) w szczególności zasada demokratycznego państwa prawnego. (…) Jeżeli treścią zasady państwa prawa jest zespół podstawowych dyrektyw wyprowadzanych z istoty demokratycznie stanowionego prawa, a gwarantujących minimum jego sprawiedliwości, to pierwszą taką dyrektywą musi być respektowanie w państwie prawa wartości, bez której wykluczona jest wszelka podmiotowość prawna, tj. życia ludzkiego od początków jego powstania. Demokratyczne państwo prawa jako naczelną wartość stawia człowieka i dobra dla niego najcenniejsze. Dobrem takim jest życie, które w demokratycznym państwie prawa musi pozostawać pod ochroną konstytucyjną w każdym stadium jego rozwoju”. Warto odnotować, że orzeczenie to pozostaje nadal aktualne, ponadto przez lata było punktem odniesienia dla innych, kolejnych składów orzekających Trybunału Konstytucyjnego, w tym w roku 2008 (wyrok TK z 30.09.2007 r. w sprawie K 44/07) czy ostatnio w roku 2020 (wyrok TK z 22.10.2020 r. w sprawie K 1/20). Obowiązkiem państwa demokratycznego jest zatem ochrona życia ludzkiego na każdym etapie rozwoju i takie podejście – szanujące podstawowe wartości społeczeństw cywilizowanych i wyrażające troskę o demografię kraju – stanowi przejaw zdrowego rozsądku.

Ustawa aborcyjna, czyli… niekonstytucyjna

W świetle obowiązujących przepisów Konstytucji, ustawa, która, zgodnie z obietnicą Rafała Trzaskowskiego, ograniczałaby prawną ochronę życia ludzkiego, byłaby z góry niekonstytucyjna. Przy czym warto wiedzieć, że Prezydent RP, czy tym bardziej kandydat na to stanowisko, nie ma kompetencji do interpretacji przepisów Konstytucji. Kompetencje takie ma natomiast Trybunał Konstytucyjny i, jak wspomniałam, organ ten już przesądził i wielokrotnie potwierdził, że życie ludzkie stanowi wartość konstytucyjną i musi w Polsce podlegać ochronie prawnej od chwili poczęcia. Istotą takiej ochrony jest właśnie to, że prawo niższego rzędu – aktualnie ustawa z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz ustawa z 6 czerwca 1997 r. kodeks karny – określają jedynie poszczególne wyjątki od tej zasady oraz sankcje w przypadku przekroczenia tak zakreślonych granic. Natomiast przyjęcie i podpisanie (jako prezydent) ustawy sprzecznej z wyrażoną wprost w Konstytucji i sprecyzowaną w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego zasadą prawnej ochrony życia, kłóci się także z konstytucyjną zasadą państwa prawa. Tego rodzaju obietnice kandydata na urząd Prezydenta RP szokują tym bardziej, że, zgodnie z art. 126 ust. 2 naszej ustawy zasadniczej, obowiązkiem Prezydenta Rzeczypospolitej jest czuwanie nad przestrzeganiem przepisów Konstytucji, w świetle czego nie może być mowy o inicjowaniu aktów prawnych jawnie z nią sprzecznych. Każdy stający do wyborów kandydat zapewne o tym wie. A przynajmniej powinien wiedzieć.

„Zero tolerancji dla przestępczości”

Gdyby więc Rafał Trzaskowski rzeczywiście kierował się zdrowym rozsądkiem w kampanii wyborczej, obiecywałby rozwiązania prorodzinne, mające ponadto szanse podźwignąć naszą demografię z zapaści, zamiast częstować wyborców populistycznymi, lecz pustymi w swojej treści hasłami w stylu „moje ciało, mój wybór”. Tego należy oczekiwać od racjonalnego prawodawcy, a nie realizacji postulatów, które kiedyś „obiecało się” garstce hałaśliwych aktywistów.

Na koniec muszę jednak przyznać, że w planie Rafała Trzaskowskiego określonym jako „zdrowy rozsądek w życiu społecznym” pojawiła się także pewna „zdrowa” obietnica: „zero tolerancji dla przestępczości”. I ta deklaracja napawa optymizmem. W końcu tyle czasu każe się nam znosić nielegalną, zagrażającą życiu i zdrowiu kobiet działalność organizacji aborcyjnych, których aktywistki z uśmiechem na ustach dopuszczają się karalnego pomocnictwa w aborcji (art. 152 § 2 k.k.), lecz mimo tego pozostają bezkarne. Pamiętajmy więc, że obiecywane „zero tolerancji dla przestępczości”, to powinno być również zero tolerancji dla bezprawnego aktywizmu aborcyjnego.

R. pr. Katarzyna Gęsiak – dyrektor Centrum Prawa Medycznego i Bioetyki Ordo Iuris