Ordo Iuris wzywa Ministerstwo Edukacji do wprowadzenia skutecznego mechanizmu weryfikacji oświadczeń o samotnym rodzicielstwie  

Adobe Stock

● Dziecko rodziców pozostających w związku małżeńskim nie zostało przyjęte do przedszkola publicznego w Gdyni, ponieważ przyjęto do niego dziecko, którego matka złożyła fałszywe oświadczenie o samotnym rodzicielstwie.  

● Prawo oświatowe przewiduje ulgi rekrutacyjne dla dziecka samotnego rodzica. Obecny model weryfikacji fałszywych oświadczeń o samotnym wychowywaniu dziecka, polegający na fakultatywnej możliwości przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego, w praktyce nie jest w stanie ustalić prawdy.

● Sejmowa Komisja Petycji jednogłośnie uchwaliła dezyderat do Ministerstwa Edukacji i Nauki, wzywający do znowelizowania ustawy w celu zwiększenia skuteczności modelu weryfikacji oświadczeń o samotnym rodzicielstwie. Obecna luka prawna godzi w konstytucyjną zasadę ochrony małżeństwa, prowadząc do dyskryminacji małżeństw.

● Instytut Ordo Iuris wysłał opinię do Ministerstwa Edukacji i Nauki, w której postuluje uzupełnienie obecnego mechanizmu obowiązkiem przedstawienia dowodu ustalenia świadczenia alimentacyjnego przez biologicznego rodzica dziecka. Regulacja taka uwzględniałaby wyjątki, dotyczące sytuacji, w której drugi rodzic nie żyje lub pozostaje nieznany albo gdy została ustanowiona opieka naprzemienna.

Przeczytaj opinię Instytutu Ordo Iuris

„Brak skutecznej weryfikacji fałszywych oświadczeń o samotnym wychowywaniu dziecka prowadzi do uprzywilejowania konkubinatów na poziomie samorządowym i faktycznej dyskryminacji małżeństw, która musi zostać zakończona” – mówi apl. adw. Nikodem Bernaciak, analityk Instytutu Ordo Iuris.

W kwietniu 2020 r. dziecko rodziców pozostających w związku małżeńskim nie zostało przyjęte do przedszkola publicznego w Gdyni. Przyjęto do niego natomiast dziecko, które otrzymało tę samą liczbę punktów w postępowaniu rekrutacyjnym, jednak jego matka, pozostająca w związku konkubenckim, zadeklarowała, że jest samotną matką. Decyzja komisji rekrutacyjnej została utrzymana w mocy przez dyrektora przedszkola. Matka nieprzyjętego dziecka złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Admnistracyjnego. W trakcie postępowania przed WSA wskazano, że na skutek oświadczania przez rodziców kandydatów nieprawdy (a w konsekwencji przyznaniem im nienależnej punktacji podczas rekrutacji), do placówki zostali przyjęci kandydaci realnie spełniający mniej kryteriów kwalifikacyjnych niż syn skarżącej. Rodzice przyjętego dziecka mieszkają razem i wychowują dziecko wspólnie, co oznacza, że oświadczenie o samotnym rodzicielstwie poświadcza nieprawdę.

Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2020 r. (III SA/Gd 455/20), uchylił decyzję dyrektora, stwierdzając, że „powołana regulacja prawna daje organom uczestniczącym w postępowaniu rekrutacyjnym możliwość weryfikacji załączonej do wniosku o przyjęcie do placówki dokumentacji, m.in. oświadczenia o samotnym wychowywaniu dziecka, w sytuacji, gdy okoliczności sprawy wskazują na wątpliwości co do wiarygodności (prawdziwości) tych oświadczeń”, a organ „nie odniósł się w ogóle do zgłaszanych w tym zakresie przez skarżącą wątpliwości”. Dyrektor, pomimo zobowiązania go do ponownego rozpatrzenia sprawy, podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko. Wyrokiem z dnia 13 maja 2021 r. (III SA/Gd 1166/20) WSA w Gdańsku ponownie uchylił zaskarżone rozstrzygnięcie oraz utrzymane nim w mocy rozstrzygnięcie Komisji Rekrutacyjnej Przedszkola, również nie odnosząc się do aspektu oświadczeń.

19 stycznia 2021 r. skarżąca złożyła do Sejmu petycję nr BKSP-144-IX-309/21 w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej w zakresie zasad rekrutacji do przedszkoli publicznych. Autorka podkreśla, że „są osoby, które otwarcie przyznają się do składania fałszywego oświadczenia z racji tego, że żyją w związkach nieformalnych. Jest to bardzo gorzka lekcja dla osób składających oświadczenia w sposób uczciwy” i wnosi o „skonstruowanie przepisów, które dadzą możliwość oraz będą kładły większy nacisk na organy odpowiedzialne za weryfikację stanu faktycznego w przypadku podejrzenia składania fałszywych oświadczeń podczas procesu rekrutacji do placówek oświatowych”. 21 lipca, podczas posiedzenia Komisji do spraw Petycji, ekspert Krzysztof Pater wyraził opinię, że obecnie „mechanizm złożenia oświadczenia i weryfikacji według trybu wywiadu środowiskowego jest – delikatnie mówiąc – mało realny”, a „szczególnie w dużych miastach, na nowych osiedlach praktycznie bardzo często dzieci, które mają rodziców, którzy zawarli związek małżeński po prostu nie mają szans na to, żeby trafić do przedszkola”.

25 stycznia 2022 r. Komisja do spraw Petycji jednogłośnie uchwaliła dezyderat nr 183. Stwierdzono w nim, że „obowiązujący mechanizm złożenia oświadczenia i możliwość jego weryfikacji według trybu wywiadu środowiskowego nie zawsze się sprawdza. W przekonaniu Komisji należy rozważyć możliwość skuteczniejszej weryfikacji spełniania warunków, dzięki którym rodzice mają pierwszeństwo w zakresie przyjęcia dziecka do przedszkola”. Komisja zwraca się do Ministerstwa Edukacji i Nauki o „wnikliwą analizę sytuacji prawnej w omawianym zakresie, ocenę skuteczności prowadzonego trybu weryfikacji oświadczeń, a także o wskazanie na rozwiązania, które w odczuciu rodziców, będą bardziej sprawiedliwe, weryfikowalne i czytelne”.

Prawo oświatowe przewiduje ulgi rekrutacyjne dla dzieci samotnych rodziców, pod warunkiem złożenia pod rygorem odpowiedzialności karnej oświadczenia o samotnym wychowywaniu dziecka. Art. 150 ust. 8 ustawy przewiduje jednak bardzo nieskuteczny model weryfikacji fałszywych oświadczeń, polegający na fakultatywnej możliwości przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego, który w praktyce nie jest w stanie ustalić prawdy.

Instytut Ordo Iuris, w celu zapewnienia skuteczności mechanizmowi weryfikacji oświadczeń o samotnym wychowywaniu dziecka, postuluje uzupełnienie obecnego modelu fakultatywnego rodzinnego wywiadu środowiskowego obowiązkiem przedstawienia dowodu ustalenia świadczenia alimentacyjnego przez biologicznego rodzica dziecka. Regulacja taka funkcjonowała już w polskim porządku prawnym – w art. 15b ust. 4 i art. 24a ust. 4-6 ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz art. 8 ust. 2 i art. 19 ust. 4-6 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Należy podkreślić, że proponowana regulacja zawierałaby niezbędne wyjątki, dotyczące sytuacji, w której drugi rodzic nie żyje lub pozostaje nieznany albo gdy została ustanowiona opieka naprzemienna.