Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Kwalifikacja prawna procedury zapłodnienia pozaustrojowego w świetle przepisów prawa polskiego oraz przepisów międzynarodowych

Data publikacji: 22.09.2016

1. Wstęp

W związku z pracami legislacyjnymi nad rządowym projektem ustawy o leczeniu niepłodności (druk sejmowy nr 3245) podnoszony bywa argument, że konieczne jest niezwłoczne przyjęcie przepisów normujących problematykę zapłodnienia pozaustrojowego, ponieważ w aktualnym stanie prawnym brak ma być norm, które określają dopuszczalność procedur medycznych stosowanych podczas zapłodnienia pozaustrojowego oraz zasady ochrony życia i zdrowia człowieka w embrionalnej fazie jego rozwoju. Stanowisko to budzi zdziwienie, ponieważ w prawie polskim obowiązują konstytucyjne gwarancje godności (art. 30 Konstytucji) i praw człowieka, w tym gwarancje prawnej ochrony życia ludzkiego (art. 38 Konstytucji), które Trybunał Konstytucyjny odnosi także do prenatalnego okresu życia. Gwarancje te znajdują odzwierciedlenie w wiążących Polskę umowach międzynarodowych oraz w ustawodawstwie zwykłym, w tym w przepisach karnych.


Przypomnieć trzeba, że ustawodawca reguluje jedynie minimum normatywne. Nie jest konieczne tworzenie sformułowanych kazuistycznie przepisów odnoszących się do poszczególnych procedur medycznych, ponieważ ich dopuszczalność określają normy abstrakcyjne i generalne odnoszące się do ogółu zabiegów. Kwalifikacja prawnaniszczenia zarodków oraz ich krioprezerwacji jako czynów zabronionych i karalnychnie budzi wątpliwości na gruncie obowiązujących przepisów karnych. Także selekcja zarodków ludzkich w fazie preimplantacyjnej i anonimowe dawstwo komórek rozrodczych stoją w sprzeczności z obowiązującym prawem. Obowiązujące przepisy wykluczają również wykorzystywanie zapłodnienia pozaustrojowego w ramach praktyki tzw. macierzyństwa zastępczego.

 

2. Kwalifikacja prawna niszczenia ludzkich zarodków w ramach procedury zapłodnienia pozaustrojowego

 

Życie ludzkie, w tym życie ludzkie w fazie prenatalnej, jest w polskim porządku prawnym wartością chronioną konstytucyjnie. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że ochrona życia ludzkiego może być wywiedziona już z art. 2 Konstytucji RP z 1997 r. Demokratyczne państwo prawne realizuje się bowiem „wyłącznie jako wspólnota ludzi i tylko oni mogą być właściwym podmiotem praw i obowiązków stanowionych przez prawo w takim państwie”.1 Ponadto, bezpośrednie gwarancje ochrony życia ludzkiego zawiera art. 38 Konstytucji, który stanowi, że Rzeczpospolita „zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia”. Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że życie ludzkie jest wartością chronioną konstytucyjnie od momentu powstania, w tym na prenatalnym etapie jego rozwoju. Trybunał podkreśla także, że niedopuszczalne jest różnicowanie wartości życia ludzkiego rozwijającego się w fazie prenatalnej.2


Konstytucyjna zasada prawnej ochrony życia znajduje odzwierciedlenie w ustawodawstwie zwykłym. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej.3 Spowodowanie śmierci dziecka poczętego przez przerwanie ciąży jest czynem zabronionym i karalnym na mocy art. 152 i 153 Kodeksu karnego. Przepisy te mówią ogólnie o „dziecku poczętym” i nie czynią żadnego rozróżnienia na dzieci poczęte in vitro, w warunkach laboratoryjnych, albo in ventre, w łonie matki. Nie wyłączają one bezprawności czynu w przypadku zabicia dziecka poczętego poza łonem matki. Zapłodnienie in vitro nie jest niczym innym, jak tylko świadomie zamierzonym, pozaustrojowym, rozpoczęciem pierwszego etapu ciąży. Dziecko poczęte in vitro ma więc prawo do pełnej ochrony wynikającej z tych przepisów.

 

2.2. Kwalifikacja prawna krioprezerwacjil ludzkich zarodków powstałych w ramach procedury zapłodnienia pozaustrojowego

 

Zamrażanie zarodków, które powstały w ramach procedury zapłodnienia pozaustrojowego i nie zostały implantowane, jest na gruncie obowiązujących przepisów niedopuszczalne. U istotnej części zarodków poddanych procedurze krioprezerwacji po rozmrożeniu funkcje życiowe nie powracają wcale, a w wielu przypadkach powracają tylko częściowo.4 Ponieważ te skutki krioprezerwacji są powszechnie znane, do tej procedury odnieść trzeba przedstawione powyżej uwagi dotyczące prawnej ochrony życia.


Konstytucyjna zasada prawnej ochrony życia pozostaje w ścisłym związku z zasadą ochrony zdrowia człowieka, która również obejmuje prenatalny etap rozwoju człowieka i ugruntowana jest w art. 38, 39, 40 i 68 Konstytucji RP. Jak stwierdza Trybunał Konstytucyjny, w odniesieniu do fazy prenatalnej „[o]chrona życia ludzkiego nie może być rozumiana wyłącznie jako ochrona minimum funkcji biologicznych niezbędnych do egzystencji, ale jako gwarancje prawidłowego rozwoju, a także uzyskania i zachowania normalnej kondycji psychofizycznej, właściwej dla danego wieku rozwojowego (etapu życia)”.5 Odzwierciedleniem tej dyrektywy konstytucyjnej jest norma z art. 4461 Kodeksu Cywilnego, która umożliwia dziecku urodzonemu dochodzenie roszczeń związanych z naprawieniem szkód doznanych przed urodzeniem. Zasada ochrony zdrowia człowieka na prenatalnym etapie jego rozwoju znajduje także wyraz w art. 157a Kodeksu karnego, zgodnie z którym przestępstwo stanowi „uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu”. Przypomnieć trzeba, że Sejm przed dziewięciu laty, ogromną, ponad 83-procentową większością głosów, wyraźnie stwierdził, że niszczenie życia dziecka w fazie embrionalnej narusza zarówno Konstytucję, jak i art. 157a Kodeksu karnego.6


Zasada ochrony zdrowia ma także wyraz w przepisach dotyczących ratowania, przywracania i poprawy zdrowia oraz innych działań medycznych wynikających z procesu leczenia. Ustawodawca nakłada na władze publiczne obowiązek zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom i kobietom ciężarnym (art. 68 ust. 3 Konstytucji). Podmiotowy zakres tej regulacji obejmuje opiekę nad człowiekiem na prenatalnym etapie jego rozwoju, co ma wyraz w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Przepis ten stanowi, że „[o]rgany administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są obowiązane do zapewnienia kobietom w ciąży opieki medycznej, socjalnej i prawnej w szczególności poprzez opiekę prenatalną nad płodem oraz opiekę medyczną nad kobietą w ciąży”.7 Zachowaniu zdrowia płodu służy także ustanowione przepisem art. 2 ust. 2a tej ustawy uprawnienie do swobodnego dostępu do informacji i badań prenatalnych.


Trzeba w tym kontekście przypomnieć, że konstytucyjne zakotwiczenie praw podmiotowych (szerzej podmiotowości człowieka) w przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, czyni konstytucyjnie niedopuszczalnym jego uprzedmiotawiające traktowanie na którymkolwiek etapie rozwoju. Określenie godności w art. 30 Konstytucji jako przyrodzonej, wyraźnie nawiązuje do sformułowań preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ, która w języku angielskim posługuje się pojęciem „inherent” a zatem „wynikający z istoty”. Nie oznacza zatem czegoś, co nabywa się w trakcie rozwoju człowieka (wraz z urodzeniem lub na innym etapie rozwoju), ale coś, co się nabywa wraz z zaistnieniem. Z tego samego powodu, dla którego godność jest „przyrodzona”, jest ona „niezbywalna”, ustaje bowiem dopiero wraz z końcem istnienia bytu nią charakteryzowanego. Dopóki człowiek istnieje, dopóty przysługuje mu walor godności, której nie może się wyzbyć. O ile więc godność jako kategoria stanowiąca iunctim między strukturą ontyczną i statusem etycznym, nie wynika z chemicznej struktury chromosomów, o tyle – jeśli traktujemy człowieka w sposób integralny – ciągłość biologiczna ludzkiego bytu, poświadczona niezmiennością jego struktury genetycznej, jest fizykalnym „objawem” ciągłości ontycznej całego bytu ludzkiego. Zamrażanie ludzi, którzy nie zostali implantowani w ramach procedury zapłodnienia pozaustrojowego, w jaskrawy sposób stoi w sprzeczności z tą zasadą.


Poddawanie zarodków procedurze krioprezerwacji narusza także szereg zobowiązań międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej, w tym postanowienia Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych o Prawach Dziecka8 oraz przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Deklaracji Praw Dziecka.9 Preambuły obu tych dokumentów zawierają proklamację, że dziecko, z uwagi na swą niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, a zwłaszcza właściwej ochrony prawnej, zarówno przed, jak i po urodzeniu. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że to sformułowanie zawarte preambule Konwencji o Prawach Dziecka musi prowadzić do wniosku, że zawarte w Konwencji gwarancje odnoszą się również do prenatalnej fazy ludzkiego życia.10 Art. 1 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej stanowi z kolei, że godność ludzka jest nienaruszalna, musi być szanowana i chroniona. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w orzeczeniu wydanym przez Wielką Izbę stwierdził, że kategoria godności człowieka odnosi się do każdej zapłodnionej lub inaczej wzbudzonej do podziałów ludzkiej komórki jajowej. TS UE podkreślił także, że zapłodnienie ludzkiej komórki jajowej rozpoczyna proces rozwoju jednostki ludzkiej.11 Nie ulega wątpliwości, że te gwarancje godności i praw człowieka obejmują wszystkie dzieci na prenatalnym etapie ich rozwoju, bez względu na sposób, w jaki zostały poczęte.

 

3. Dopuszczalność selekcji zarodków w ramach procedury zapłodnienia pozaustrojowego

 

Obowiązujące przepisy jasno wykluczają możliwość selekcji zarodków na etapie preimplantacyjnym procedury in vitro. Zgodnie z Konwencją o Prawach Osób Niepełnosprawnych ONZ12 dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność stanowi wykroczenie przeciwko godności człowieka (Preambuła H). Na mocy art. 5 ust. 2 Konwencji Państwa Strony zobowiązały się zakazać „jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność”. Pod pojęciem dyskryminacji Konwencja rozumie „wszelkie formy różnicowania, wykluczania lub ograniczania ze względu na niepełnosprawność, których celem lub wynikiem jest utrudnienie lub uniemożliwienie uznania, korzystania lub egzekwowania wszelkich praw człowieka i fundamentalnych swobód, na równych zasadach z innymi” (art. 2 Konwencji).

 

4. Dopuszczalność dawstwa anonimowego komórek rozrodczych

 

Zgodnie z obowiązującym prawem, nie jest dozwolone również stosowanie metody in vitro z wykorzystaniem dawstwa anonimowego komórek rozrodczych. Prawo do poznania tożsamości rodziców jest na gruncie Konstytucji RP konsekwencją prawa do poznania własnej osoby, które gwarantowane jest przede wszystkim przez przepisy art. 30 (godność człowieka), art. 47 (ochrona życia prywatnego oraz prawo do decydowania o swoim życiu osobistym) oraz art. 72 (ochrona praw dziecka). W kwestii tej wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 16 lipca 2007 r.,wskazując trzy podstawowe zasady, na których opierają się regulacje filiacyjne.13 Po pierwsze, wartością konstytucyjną o szczególnym znaczeniu jest dobro dziecka. Trybunał w orzeczeniu z dnia 28 kwietnia 2003 r. podnosił, „[n]akaz ochrony dobra dziecka stanowi podstawową, nadrzędną zasadę polskiego systemu prawa rodzinnego, której podporządkowane są wszelkie regulacje w sferze stosunków pomiędzy rodzicami i dziećmi, w tym też mechanizmy prawne dotyczące zagadnień filiacyjnych”.14 Po drugie, z norm konstytucyjnych wynika prawo do prawidłowo ustalonej filiacji. Relacje rodzinne powinny być kształtowane – co do zasady – zgodnie z istniejącymi więziami biologicznymi. We wspomnianym orzeczeniu z dnia 28 kwietnia 2003 r. TK zwracał uwagę, że „[j]ednym z elementów konstytuujących pojęcie dobra dziecka jest prawidłowe ukształtowanie więzi filiacyjnych. Zgodnie z powszechnie przyjętym poglądem najpełniejsza realizacja zasady dobra dziecka dokonywać się może poprzez zapewnienie możliwości jego wychowania w rodzinie, przede wszystkim w rodzinie naturalnej, a więc poprzez pieczę rodzicielską sprawowaną przez osoby związane z dzieckiem więzią biologiczną. Analiza mechanizmów filiacyjnych, na których tradycyjnie opierają się stosunki rodzinne, wyraża w sposób dość oczywisty tendencję do tego, aby relacje prawne na linii rodzice i dziecko odpowiadały rzeczywistości biologicznej”.15 Po trzecie, ustalenie więzi biologicznych i ukształtowanie stosunków rodzinnych zgodnie z tymi więziami nie jest wartością bezwzględną i dopuszcza ograniczenia podyktowane koniecznością ochrony dobra dziecka i dobra rodziny. Także we wcześniejszym orzeczeniu Trybunał podnosił, że „[w]ięź biologiczna doznaje ochrony z pewnością wówczas, gdy ta metoda filiacji nie konkurowałaby z innym ustalonym trwale pochodzeniem dziecka (np. po upływie terminów zawitych) (…) Eliminowanie z systemu prawnego możliwości ustalenia więzi rodzinnej zgodnie z rzeczywistością biologiczną musi jednak zawsze znajdować swoje uzasadnienie w innych wartościach konstytucyjnych (…)”.16


Zgodnie z art. 7 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka, Polska jest zobowiązana do zapewnienia dziecku od momentu urodzenia prawa do poznania swoich rodziców. Wprowadzenie zasady anonimowości narusza zatem istniejące zobowiązania międzynarodowe Rzeczypospolitej Polskiej.


Obowiązujące zasady konstytucyjne i zobowiązania międzynarodowe mają odzwierciedlenie w ustawodawstwie zwykłym. Przepisy regulujące problematykę przysposobienia oraz możliwości zapoznania się przez pełnoletniego przysposobionego z aktami stanu cywilnego, w tym także z danymi rodziców przysposobionego, wyrażają wprost zasadę braku anonimowości. Ustawodawca, zgodnie ze standardami konstytucyjnymi uznał, że pełnoletni ma prawo do poznania swojej tożsamości (m.in. art. 73 ust. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz.U. z 2014 poz. 1741 ze zm.).

 

5. Zapłodnienie pozaustrojowe a macierzyństwo zastępcze

 

Metoda zapłodnienia in vitro umożliwia korzystanie z instytucji tzw. macierzyństwa zastępczego, które może być wykorzystywane przez osoby pozostające w związkach jednopłciowych. Macierzyństwo zastępcze, zwane potocznie surogacją, to umowa, której celem jest poczęcie, urodzenie, a następnie porzucenie dziecka i przekazanie go innej osobie lub osobom. Praktyka ta poważnie narusza dobro dziecka i prowadzi do zerwania więzi dzieci z rodzicami biologicznymi, a tym samym do utraty przez dziecko jego własnej tożsamości.


Wokół kontraktów o macierzyństwo zastępcze powstał już wyspecjalizowany rynek usług komercyjnych. Ogromne nadzieje z rozwojem tych usług wiążą środowiska homoseksualne, widząc w surogacji możliwość pozyskiwania, dzięki metodzie in vitro i manipulacjom genetycznym, dzieci zawierających genetyczny materiał dwóch osób jednej płci. Postulaty zwiększenia dostępności surogacji podnoszą radykalne organizacje homoseksualne, jak międzynarodowa organizacja Men Having Babies, której celem jest m.in. wspieranie homoseksualnego rodzicielstwa.17

 

Praktyka macierzyństwa zastępczego sprowadza dziecko do roli towaru i nosi znamiona zakazanego w prawie międzynarodowym i europejskim handlu ludźmi. art. 2 lit a) Protokołu fakultatywnego do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii,18zgodnie z którym handel dziećmi oznacza jakiekolwiek działanie lub transakcję, w drodze której dziecko przekazywane jest przez jakąkolwiek osobę lub grupę osób innej osobie lub grupie za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek inną rekompensatą. Także świetle art. 4 Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi (2005) surogacja nosi wszelkie znamiona handlu ludźmi. Surogację wyklucza również art. 211 lit. d Konwencji ONZ o Prawach Dziecka (1989), art. 5 i 17 Europejskiej Konwencji o przysposobieniu dzieci (1967 i 1993), oraz art. 21 Konwencji z Oviedo o prawach człowieka i biomedycynie.

 

6. Wnioski

 

Niszczenie ludzkich zarodków poczętych metodą zapłodnienia pozaustrojowego jest czynem zabronionym i karalnym na mocy art. 152 i 153 Kodeksu karnego. Poddawanie ludzkich zarodków procedurze krioprezerwacjistanowi czyn zabroniony i karalny na mocy art. 157a Kodeksu karnego. W sprzeczności ze zobowiązaniami międzynarodowymi Polski wynikającymi z art. 5 ust. 2 w zw. z art. 2 Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych ONZ stoi procedura selekcji preimplantacyjnej zarodków w ramach procedury in vitro. Obowiązujące normy konstytucyjne, w tym art. 30 (godność człowieka), art. 47 (ochrona życia prywatnego oraz prawo do decydowania o swoim życiu osobistym) oraz art. 72 (ochrona praw dziecka) i przepisy ustawowe, w tym m.in.art. 73 ust. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego, wykluczają dawstwo anonimowe komórek rozrodczych.Na mocy obowiązujących przepisów umów międzynarodowych, w tymart. 2 lit a) Protokołu fakultatywnego do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii oraz art. 4 Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi nie jest dozwolone także stosowanie metody zapłodnienia pozaustrojowego w ramach praktyki tzw. macierzyństwa zastępczego.


Obok przedstawionych zastrzeżeń zwrócić trzeba uwagę także na implikacje, jakie może powodować traktowanie człowieka podczas procedury in vitro w sposób przedmiotowy i sprowadzenie zarodka ludzkiego do poziomu rzeczy-produktu. Ten sposób traktowania ludzi na prenatalnym etapie ich rozwoju znajduje dobitny wyraz w projekcie ustawy o leczeniu niepłodności (druk sejmowy nr 3245), który posługuje się redukcjonistyczną definicją zarodka jako „grupy komórek powstałej wskutek pozaustrojowego połączenia się żeńskiej i męskiej komórki rozrodczej”. Sprowadzenie zarodka ludzkiego do poziomu rzeczy-produktujest zabiegiem stojącym w jaskrawej sprzeczności z polskim porządkiem konstytucyjnym, w tym w szczególności z art. 30 oraz z art. 2 Konstytucji RP.

Autor: Tymoteusz Zych

1. Wyrok TK z dnia 28 maja 1997 r., sygn. K 26/96, OTK ZU 1997/2, poz. 19, pkt 3.
2. „Wartość konstytucyjnie chronionego dobra prawnego, jakim jest życie ludzkie, w tym życie rozwijające się w fazie prenatalnej, nie może być różnicowana. Brak jest bowiem dostatecznie precyzyjnych i uzasadnionych kryteriów pozwalających na dokonanie takiego zróżnicowania w zależności od fazy rozwojowej ludzkiego życia. Od momentu powstania życie ludzkie staje się więc wartością chronioną konstytucyjnie. Dotyczy to także fazy prenatalnej” (wyrok TK z dnia 28 maja 1997 r., sygn. K 26/96, pkt 3).
3. Dz. U. z 1993 Nr 17, poz. 78 ze zm.
4. Por. M.E.Pavone, J. Innes, J.Hirshfeld-Cytron, R.Kazer, J. Zhang, Comparing thaw survival, implantation and live birth rates from cryopreserved zygotes, embryos and blastocysts, “Journal of Human Reproductive Sciences”, t. 4 nr 1 (Jan-Apr 2011), s. 23–28.
5. Wyrok TK z dnia 28 maja 1997 r., K 26/96, pkt 3.
6. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej z 21 lipca 2006 r. w sprawie finansowania badań nad ludzkimi embrionami i zarodkowymi komórkami macierzystymi.
7. Dz. U. z 1993 Nr 17, poz. 78 ze zm.
8. Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 Nr 120, poz. 526).
9. Deklaracja Praw Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1959 r.
10. Wyrok TK z dnia 28 maja 1997 r., K 26/96, pkt 3.
11. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 18 października 2011 r., w sprawie Oliver Brüstle przeciwko GreenpeaceeV. C-34/10 § 35.
12. Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r., Dz. U. z 2012 r., poz. 1169.
13. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lipca 2007 r., sygn. SK 61/06, pkt 5 i 6.
14. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 kwietnia 2003 r., sygn. K 18/02, pkt 1.
15. Tamże, pkt 1.
16. Tamże, pkt 1.
17. Por. Portal internetowy organizacji Men Having Babies, http://www.menhavingbabies.org/about/.
18. Dz.U. z 2007 r. Nr 76, poz. 494.

Edukacja

Na co zezwala i czego zakazuje nauczycielom nowe rozporządzenie dotyczące prac domowych

Pierwszego kwietnia wejdą w życie regulacje przewidujące ograniczenia dla nauczycieli w szkołach podstawowych. Dotyczą one możliwości zadawania i oceniania prac domowych. W klasach I-III zabronione będzie zadawanie uczniom pisemnych i praktyczno-technicznych prac domowych z wyjątkiem ćwiczeń usprawniających motorykę małą, czyli np. umiejętność pisania. W klasach IV-VIII pisemne i praktyczno-techniczne prace domowe będą mogły być proponowane do wykonania przez nauczyciela, ale nie będą one obowiązkowe dla ucznia i nie będą podlegały ocenie.

Czytaj Więcej

Wolność religii w szkole

Prawo ucznia do udziału w rekolekcjach. Analiza zarzutów stawianych dyrektorom szkół przez niektóre organizacje pozarządowe

Główne tezy

· Rekolekcje mogą być organizowane na terenie szkoły.

· Każdy uczeń, który tego chce może uczestniczyć w rekolekcjach. Fakt uczęszczania bądź nieuczęszczania na lekcje religii nie ma znaczenia.

· Niepowiadomienie dyrektora szkoły z miesięcznym wyprzedzeniem o terminie rekolekcji nie uniemożliwia ich organizacji.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Zagrożenie zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej jako przesłanka legalizująca aborcję

· Od czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku uznającego niezgodność z Konstytucją aborcji eugenicznej, podejmowane są próby rozszerzającej interpretacji przesłanki zagrożenia zdrowia kobiety. Miałaby ona uzasadniać poszerzenie dostępu do aborcji w Polsce.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej