Projekt chroniący życie i zdrowie dzieci poczętych metodą in vitro trafił do Sejmu

fotolia

Obowiązujące w Polsce przepisy dotyczące zapłodnienia in vitro nie chronią w wystarczającym stopniu godności i praw dziecka poczętego tą metodą. Dlatego grupa posłów różnych ugrupowań reprezentowana przez Jana Klawitera złożyła projekt ustawy, który ma zmienić rozwiązania ewidentnie sprzeczne z ustawą zasadniczą, uwzględniając wytyczne Trybunału Konstytucyjnego. Zakłada on m.in. zakaz zamrażania zarodków ludzkich, anonimowego dawstwa komórek rozrodczych i surogacji. Wsparcie w zakresie opracowania legislacyjnego projektu zapewnili prawnicy Ordo Iuris.

W kwietniu 2018 r. Trybunał Konstytucyjny wydał postanowienie, w którym potwierdził, że do zasad systemu prawnego Rzeczypospolitej, wyrażonych w Konstytucji oraz wiążących Rzeczpospolitą Polską umowach międzynarodowych, należą:

,,− prawo zarodka do życia (procedura in vitro nie może prowadzić do zniszczenia zarodka albo do »rozmrażania« kilku zarodków, ich selekcji i ponownego »zamrażania« zarodków niewykorzystanych),

− zakaz przedmiotowego traktowania jakiegokolwiek zarodka,

− życie, zdrowie, dobro i prawa dziecka, w tym jego prawo do życia rodzinnego,

− dopuszczalność adopcji dzieci – w uzasadnionych wypadkach − przez osoby samotne (niezależnie od tego, że – z powodu dużej liczby chętnych par – do takiej adopcji dochodzi bardzo rzadko),

− niedopuszczalność adopcji dzieci przez osoby/pary homoseksualne”.

To orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego – po raz kolejny podkreślające podmiotowość dziecka poczętego – wyraźnie wskazuje, że Konstytucja RP i prawo międzynarodowe nakazuje ochronę życia człowieka także na etapie prenatalnym. Przedstawiony przez posła Jana Klawitera z Prawicy Rzeczypospolitej projekt nowelizacji wychodzi naprzeciw naczelnym zasadom polskiego prawa i zmierza do usunięcia deficytów w ochronie praw dziecka poczętego, które nadal zawiera uchwalona w 2015 r. ustawa o regulująca ramy prawne prowadzenia metody in vitro.

Przede wszystkim projekt wyklucza tworzenie tzw. embrionów nadliczbowych. Konstytucja wymaga bowiem, aby polskie ustawodawstwo gwarantowało pełną ochronę życia ludzkiego i dobra dziecka oraz szanowało godność każdego człowieka od jego poczęcia. Wymóg ten dotyczy także przepisów regulujących status ludzi poczętych w ramach procedury in vitro. Ograniczenia tworzenia zarodków nadliczbowych obowiązują m.in. w ustawodawstwie Niemiec, Włoch i Szwajcarii.

„Powoływanie do życia konkretnych ludzi tylko po to, by stali się »rodzeństwem rezerwowym«, jest niczym innym jak ich przedmiotowym traktowaniem. Już samo to świadczy niewątpliwie, że obecny stan prawny nie respektuje godności człowieka. Na tym jednak nie koniec. Nie do pogodzenia z konstytucyjnym obowiązkiem poszanowania godności człowieka jest również jego mrożenie - kriokonserwacja. Warto sobie także uświadomić, że jego rozmrożenie i szansa na dalszy rozwój z reguły odbywa się dopiero po śmierci jego brata lub siostry, która nastąpiła w wieku prenatalnym. Poza tym sama kriokonserwacja zarodków ludzkich nie jest dla nich obojętna ze względów zdrowotnych. Ich przebywanie w stanie hibernacji często prowadzi do ich degradacji, a w konsekwencji śmierci. Tworzenie tzw. embrionów nadliczbowych stanowi też warunek diagnostyki preimplantacyjnej, czyli selekcji ludzi, która może nosić znamiona eugeniczne. Niedopuszczalna jest sytuacja, gdy zarodki tworzy się i wykorzystuje w celach innych niż transferowanie do organizmu kobiety. Przeciwne założenie wprost łamie wiele przepisów Konstytucji, w tym art. 30 [ochrona godności człowieka], art. 38 [ochrona życia ludzkiego], art. 68 [ochrona zdrowia] oraz art. 72 [ochrona praw dziecka]” – komentuje dr Marcin Olszówka, ekspert Centrum Analiz Prawnych Instytutu Ordo Iuris.

Kolejną zmianą zawartą w projekcie powstałym z inicjatywy posła Jana Klawitera jest ograniczenie możliwości korzystania z procedury zapłodnienia pozaustrojowego wyłącznie do osób pozostających w związku małżeńskim. Rozwiązanie takie jest spotykane w wielu państwach, w tym europejskich, jak np. Czechy, Litwa, Portugalia i Szwajcaria. Ma ono na celu zapewnienie realizacji zasady dobra dziecka (art. 72 ust. 1 Konstytucji) poprzez takie ukształtowanie instytucji prawnych, które w największym stopniu gwarantuje mu optymalne warunki rozwoju w rodzinie opartej na stabilnym związku zawartym przez rodziców.

Szczególne traktowanie związku małżeńskiego jako optymalnej przestrzeni wychowania dzieci znajduje oparcie w art. 18 Konstytucji, który na władze publiczne nakłada obowiązek otoczenia małżeństwa ochroną i opieką. „Warto zauważyć, że Trybunał Konstytucyjny w jednym z wyroków przypomniał, że »prawodawca konstytucyjny wysuwa na pierwszy plan małżeństwo i rodzinę opartą na małżeństwie«. To nie jest odosobniona wypowiedź Trybunału, który wielokrotnie wskazywał, że małżeństwo może i powinno być traktowane preferencyjnie, właśnie ze względu na swój naturalny i niepowtarzalny charakter” – mówi dr Olszówka.

Dzieciom poczętym z wykorzystaniem metody zapłodnienia pozaustrojowego projekt nowelizacji zapewnia także prawo do poznania swoich rodziców poprzez likwidację anonimowości dawców komórek rozrodczych. Zakłada on również zwiększenie zakresu informacji, do których osoba poczęta w metodą in vitro będzie mogła dotrzeć przed osiągnięciem pełnoletności. Ponadto projekt zakazuje surogacji – czyli odpłatnego macierzyństwa zastępczego – oraz organizowania i reklamowania tego procederu. Został on określony mianem ,,porzucenia” dziecka. Jak napisano w projekcie, surogacja jest niezgodna ze standardami Rady Europy i międzynarodowymi zobowiązaniami Polski. Obie te propozycje są zgodne z trendem ogólnoświatowym i podyktowane są nadrzędnym celem, jakim jest ochrona godności i praw każdego człowieka, niezależenie od jego wieku.

Projekt uzyskał ponadpartyjne poparcie – wśród wnioskodawców obok Jana Klawitera z Prawicy Rzeczypospolitej można znaleźć posłów klubów PiS, Kukiz 15, PSL, koła Wolni i Solidarni oraz posłów niezrzeszonych. Nie stanowi on propozycji całościowej nowej regulacji procedury in vitro w Polsce, a jedynie modyfikuje rozwiązania, które w najbardziej ewidentny sposób stoją w sprzeczności z ustawą zasadniczą, uwzględniając wytyczne sformułowane w kwietniu 2018 r. przez Trybunał Konstytucyjny. Wszystkie przyjęte w nim rozwiązania opierają się na modelu konstrukcji prawnych już obowiązujących w innych państwach Unii Europejskiej, które autorzy szczegółowo wskazują w uzasadnieniu.

Instytut Ordo Iuris wspiera wszelkie inicjatywy mające na celu podniesienie poziomu prawnej ochrony życia i zdrowia człowieka, w tym dotyczące praw dzieci poczętych metodą pozaustrojową.