Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Opinia prawna w przedmiocie rozwiązań dotyczących problemu martwych urodzeń zawartych w projekcie ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz w projekcie ustawy – przepisy wprowadzające ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych

Data publikacji: 13.12.2021

 

Główne tezy opinii:

  • Konieczność określenia w karcie martwego urodzenia płci dziecka powoduje poważne komplikacje dla rodziców dzieci zmarłych na wczesnym etapie ciąży, kiedy to do ustalenia płci konieczne jest wykonanie badań genetycznych. Ma to znaczenie dla rodziców, którzy chcieliby skorzystać ze świadczeń socjalnych - zasiłku pogrzebowego przewidzianego w art. w art. 77 – 81 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, urlopu macierzyńskiego przewidzianego dla kobiet po poronieniu w art. 1801 Kodeksu pracy oraz zasiłku macierzyńskiego.
  • Projekt ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych łączy fakt śmierci z możnością wystawienia dwóch dokumentów: karty zgonu oraz karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu. Tym samym eliminuje on możliwość wystawienia karty zgonu dziecka martwo urodzonego na wczesnym etapie ciąży, która w części przeznaczonej dla administracji cmentarza przewiduje okoliczność niemożności ustalenia płci dziecka, stanowiąc jednocześnie podstawę do dokonania pochówku. Projekt nie jest przez to kompatybilny z senackim projektem ustawy o objęciem prawem do zasiłku pogrzebowego nowej grupy uprawnionych, którego regulacje pozwalają uzyskać rodzicom dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży, których płci nie ustalono, wsparcie socjalne po dokonanym pogrzebie, na podstawie sporządzonej w szpitalu karty zgonu, wydawanej na wniosek rodzica.
  • Rozwiązania przewidziane w projektach w zakresie karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu wymagają wprowadzenia zmian. Korzyściom wynikającym z wprowadzenia elektronicznej formy tego dokumentu towarzyszą trudności w zakresie jego uzyskania i wykorzystywania.
  • Analizowane projekty nie wskazują procedury sporządzania karty urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe w sytuacji, gdy nie była możliwa do ustalenia płeć dziecka. Ponadto niejasna jest procedura wystawienia tego dokumentu i jego uzyskania przez rodziców zmarłego dziecka, jak również konieczność posługiwania się nim lub przypisanym mu numerem identyfikacyjnym w celu przeprowadzenia pochówku.
  • Rozwiązania dotyczące karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu nie spełniają wymogów przewidzianych dla aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, wskazanych w art. 48 ust. 2 w zw. z art. 48 ust. 1 pkt 1 p.a.s.c., oraz art. 60 pkt 3 p.a.s.c., które przewidują, że w dokumencie tym konieczne jest wskazanie płci dziecka martwo urodzonego. Tym samym rozwiązania przewidziane w projekcie nie są kompatybilne z obowiązującymi przepisami p.a.s.c. i co za tym idzie nie pozwalają na wystawienie aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe w przypadku niemożności ustalenia płci. Projekty nie rozwiązują zatem problemów związanych z uzyskaniem przez rodziców dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży przysługujących im świadczeń pomocowych.
  • Brak wskazania płci dziecka w karcie urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu implikuje konieczność dostosowania tej sytuacji do przepisów  art. 59 ust.  3 i 4 p.a.s.c., które wskazują na obowiązek nadania dziecku imienia odpowiadającego jego płci. Dowolność w tym zakresie stanowiłaby bowiem lukę prawną sprzeczną z intencją ustawodawcy. 
  • Projektowane zmiany przewidują wprowadzanie do ewidencji prowadzonych przez cmentarze i krematoria danych dziecka martwo urodzonego, którego płeć nie została ustalona. Kwestia techniczna dotycząca informacji o płci została rozwiązana poprzez obowiązek jej zamieszczenia tylko wówczas, jeżeli jest znana. W przeciwnym wypadku informacji takiej w ewidencjach nie zamieszcza się. Podobne rozwiązanie mogłoby zostać przeniesione na grunt przepisu art. 20 projektowanej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, wymieniającego dane zawarte w karcie urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu. Zostałyby wówczas rozwiane wątpliwości dotyczące wypełnienia w przedmiotowym dokumencie informacji o płci dziecka w przypadku, gdy nie jest ona znana.
  • Projekty przewidują regulacje w zakresie zobowiązania gminy do przeprowadzenia pochówku dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży, których zwłoki przechowywane są w placówkach leczniczych.
  • Wprowadzenie elektronicznego systemu dla sporządzania karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu przyczyni się do przyspieszenia procedur związanych z rejestracją faktu urodzenia w urzędzie stanu cywilnego, jak i odciąży podmioty zobowiązane do wystawienia tego dokumentu w zakresie przeprowadzanych przez nie czynności technicznych.

 

Przedmiot opinii

Przedmiotem niniejszej opinii są zagadnienia związane z problemem martwych urodzeń zawarte w dwóch projektach ustaw – przepisach wprowadzających ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych (numer wykazu UD277)[1] oraz w projekcie ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych (numer wykazu UD278)[2].  Projekty te w sposób kompleksowy odnoszą się do kwestii śmierci człowieka, która jest obecnie uregulowana przez przepisy ustawy z 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych[3], ustawy z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych[4] oraz ustawy z 22 listopada 2018 r. o grobach weteranów walk o wolność i niepodległość Polski[5]. Projekty przewidują liczne zmiany także w ustawach, które swą materią tylko w wąskim zakresie dotykają prawa funeralnego, jak ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (dalej jako: p.a.s.c.)[6]. Przedmiotowa analiza skupia się jedynie na kwestiach związanych z rejestracją martwego urodzenia dziecka i jego następstw, tj. prawa do pochówku i przysługujących rodzicom świadczeń socjalnych w postaci zasiłku pogrzebowego, prawa do urlopu macierzyńskiego i zasiłku macierzyńskiego. Szczególna uwaga poświęcona jest problematyce martwego urodzenia na wczesnym etapie ciąży, kiedy to brak możliwości ustalenia płci dziecka prowadzi do problemów natury formalnej, które uniemożliwiają rodzicom po stracie dziecka skorzystanie z przysługujących im świadczeń pomocowych.

Aktualny stan prawny i jego implikacje w przypadku dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży

Rodzice dzieci martwo urodzonych mają prawo do trzech świadczeń socjalnych. Są to: prawo do zasiłku pogrzebowego przewidziane przez w art. 77–81 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych[7], prawo do urlopu macierzyńskiego przewidzianego dla kobiet po poronieniu w art. 1801 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy[8] oraz związane z nim prawo do zasiłku macierzyńskiego, którego dotyczy treść § 9 pkt 2 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków[9].  Dla przyznania wszystkich tych świadczeń konieczne jest przedstawienie przez uprawnionego aktu urodzenia dziecka z adnotacją, że urodziło się ono martwe. Przepisy p.a.s.c. przewidują bowiem, że w przypadku dziecka martwo urodzonego nie sporządza się aktu zgonu, ale akt urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe[10]. Akt ten sporządzany jest w oparciu o kartę martwego urodzenia, co wynika z art.53 ust. 1 p.a.s.c., której wzór określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2021 r. w sprawie wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia[11].  Akt urodzenia dziecka z adnotacją, że urodziło się ono martwe zawiera obligatoryjnie informację o płci dziecka. Płeć ta wpisywana jest w oparciu o sporządzoną kartę martwego urodzenia, która również zawiera informację w tym przedmiocie. W sytuacji, gdy płeć dziecka nie jest możliwa do ustalenia, karty martwego urodzenia nie przekazuje się do Urzędu Stanu Cywilnego, o czym mówi art. 54 ust. 3 p.a.s.c. Wówczas aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe nie sporządza się, a rodzice doświadczający straty dziecka zostają pozbawieni możliwości ubiegania się o wymienione wyżej świadczenia pomocowe.

            Niemożność sporządzenia karty martwego urodzenia nie wyklucza możliwości dokonania pochówku dzieci martwo urodzonych, dla których tego dokumentu nie sporządzono. Obecnie obowiązująca ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych[12] dopuszcza złożenie do grobu zwłok dzieci martwo urodzonych, dla których wystawiono kartę zgonu. Wzór karty zgonu określa rozporządzenie Ministra zdrowia z 23 lipca 2021 roku w sprawie wzoru karty zgonu[13], a jego część przeznaczona dla administracji cmentarza przewiduje możliwość niewypełnienia pól dotyczących m.in. imienia i nazwiska oraz płci dziecka martwo urodzonego. Karta zgonu wystawiana jest przez podmiot prowadzący działalność leczniczą na wniosek rodziców zmarłego dziecka[14].  Oznacza to, że obowiązujące przepisy przewidują możliwość pochowania dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży. Niestety regulacje prawne nie przewidują analogicznych rozwiązań w kontekście świadczeń socjalnych. Konieczność przedstawienia aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe w celu skorzystania z przysługujących im praw, stawia rodziców w sytuacji konieczności ustalenia płci dziecka, co umożliwi sporządzenie karty martwego urodzenia wymaganej przez przepisy p.a.s.c. Powyższe następuje na podstawie badań genetycznych, które nie należą do standardów opieki okołoporodowej i nie są refundowane. Rodzice są zmuszeni zatem do znalezienia właściwego laboratorium, pokrycia kosztów badań, a często również do samodzielnego dostarczenia materiału, który posłuży do badań. Sytuacja ta niewątpliwie pogłębia traumę, jakiej doświadczają rodzice po stracie nienarodzonego dziecka, a także godzi w konstytucyjną gwarancję powszechności prawa, w tym prawa do pomocy ze strony państwa. Wskazać przy tym należy, że płeć dziecka martwo urodzonego możliwa jest do stwierdzenia przez lekarza dopiero w około 16 – 20 tygodniu ciąży, zaś w przypadku dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży możliwa jest do stwierdzenia jedynie za pomocą testu genetycznego[15]. Problem martwych urodzeń dotyczy około 10-15% rodzin spodziewających się potomstwa. Sprawozdania z działalności szpitali wskazują, że w Polsce w 2017 roku u ponad 40 000 kobiet ciąża zakończyła się poronieniem, w 2018 roku – u blisko 39 000, zaś w 2019 roku – u ponad 39 000 kobiet[16].

Analizując problematykę martwych urodzeń w kontekście świadczeń socjalnych przysługujących rodzicom po stracie dziecka, należy zwrócić uwagę na występującą w tej materii rozbieżność znaczeniową terminu „poronienie” i „martwe urodzenie”. Zgodnie z Załącznikiem nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania[17] „poronieniem określa się wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, który nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli, o ile nastąpiło to przed upływem 22. tygodnia ciąży (21 tygodni i 7 dni)”, zaś „urodzeniem martwym określa się całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, o ile nastąpiło po upływie 22. tygodnia ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli”. Tymczasem rozróżnienie to nie funkcjonuje na gruncie Prawa o aktach stanu cywilnego[18]. Z punktu widzenia tego aktu czas trwania ciąży nie ma znaczenia dla obowiązku zgłoszenia faktu urodzenia, który wynika z art. 55 w zw. z art. 57 p.a.s.c., a zatem obejmuje również sytuacje, w których dochodzi do poronienia, tj. rozwiązania ciąży przed 22 tygodniem. Należy przy tym wspomnieć, że protokół zgłoszenia urodzenia dziecka nie stanowi dokumentacji medycznej bowiem obowiązek dokonania tej czynności wynika z przepisów p.a.s.c.[19], nie zaś z konieczności wpisu w dokumentacji prowadzonej przez podmiot udzielający świadczeń medycznych, wobec czego nie mają tutaj zastosowania przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania[20]. Podobnie Kodeks pracy nie rozróżnia poronienia od urodzenia martwego, a jak wskazano w interpretacji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej „dla celów skorzystania z uprawnień wynikających z art. 1801 § 1 Kodeksu pracy nie ma znaczenia powołana w wystąpieniu definicja «poronienia» i «urodzenia martwego», sformułowana na użytek rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania”[21]. Rozróżnienie terminów poronienia i martwego urodzenia ma zatem charakter techniczny i znajduje zastosowanie na gruncie cytowanego rozporządzenia, nie mając znaczenia dla uprawnienia do korzystania z urlopu macierzyńskiego czy zasiłku pogrzebowego. Wobec powyższego na potrzeby niniejszej analizy zaniechano rozróżnienia tych dwóch terminów, posługując się nimi zamiennie.

Rozwiązania przewidziane przez omawiane projekty i ich ocena

Projekt ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych łączy fakt śmierci z możnością wystawienia dwóch dokumentów: karty zgonu oraz karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu. Tym samym eliminuje on możliwość wystawienia karty zgonu dziecka martwo urodzonego na wczesnym etapie ciąży, która w części przeznaczonej dla administracji cmentarza przewiduje okoliczność niemożności ustalenia płci dziecka, stanowiąc jednocześnie podstawę do dokonania pochówku. Szczegółowe dane zawarte w karcie urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu zawiera art. 20 komentowanego projektu, który w swym brzmieniu nie odbiega od obecnie obowiązujących przepisów. Wśród wymienionych tam informacji, zawarta jest także płeć dziecka martwo urodzonego. Jednocześnie projekt ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych przewiduje, że w przypadku niemożności ustalenia płci zmarłego dziecka, karta urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu w postaci dokumentu elektronicznego nie jest przekazywana do Urzędu Stanu Cywilnego[22]. Art. 24 ust. 1 projektowanej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych wskazuje, że kierownik urzędu stanu cywilnego na wniosek osoby uprawnionej do zorganizowania pochówku może wydać odpis karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu w części przeznaczonej do pochówku w sytuacji, gdy znana jest płeć dziecka. Wymóg określenia płci w karcie urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu w części przeznaczonej do pochówku konstytuuje także art. 24 ust. 3 omawianego projektu. Art. 63 ust. 1 pkt 2 projektu ustawy o cmentarzach przewiduje, że przyjęcie zwłok do pochówku następuje na podstawie „karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu w zakresie danych udostępnionych w systemie”. Ponadto, zgodnie z tym przepisem, jeżeli płeć dziecka jest znana, właściciel cmentarza może wymagać przedłożenia odpisu aktu urodzenia również po dokonaniu pochówku. Art. 63 ust. 1 pkt 4 wskazuje natomiast jako odrębną podstawę do przyjęcia zwłok do pochówku kartę urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, o ile znana jest płeć dziecka. Taka redakcja przepisu pozwala przypuszczać, że projektodawca w art. 63 ust 1 pkt 2 miał na myśli sytuację, w której nie było możliwe ustalenie płci dziecka martwo urodzonego, skoro w art. 63 ust. 1 pkt 4 jednoznacznie wskazał na sytuację, gdy znana była płeć dziecka. Niestety omawiany projekt ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie wskazuje, że w sytuacji, gdy nie jest możliwe ustalenie płci dziecka martwo urodzonego, kartę urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu sporządza się bez tej danej i wprowadza do systemu informatycznego. W projekcie tym, we wspomnianym już art. 23 ust. 2 pkt 2 lit. b, wskazano, że w sytuacji, gdy nie jest możliwe określenie płci dziecka martwo urodzonego, danych zawartych w elektronicznej karcie urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu nie przekazuje się do USC. W tej sytuacji należy przeanalizować, jaki dokument po wejściu w życie projektowanych rozwiązań, stanowiłby podstawę do przeprowadzenia pochówku, skoro w przypadku urodzenia martwego nie będzie możliwe wystawienie karty zgonu, zaś projekt ustawy nie reguluje okoliczności wystawienia karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu w przypadku, gdy nie było możliwe ustalenie płci dziecka.

            W uzasadnieniu projektu wskazano, że w sytuacji, gdy nie było możliwe określenie płci dziecka martwo urodzonego, rodzice dziecka będą mogli uzyskać kartę urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu od podmiotu prowadzącego działalność leczniczą na zasadach dotyczących dokumentacji medycznej. Projekt ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych w art. 13 pkt 2 ust. 4 zmieniającym ustawę z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej[23] przewiduje, że w sytuacji, gdy dziecko urodziło się martwe i nie jest możliwe ustalenie jego płci, podmiot leczniczy, lekarz lub położna, wystawia kartę urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, o której mowa w projektowanej ustawie o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Niestety ustawa ta nie wskazuje, jak należy wypełnić ten dokument w sytuacji, gdy płeć martwo urodzonego dziecka nie została ustalona, ani też czy w ogóle należy ją wystawić. Projekt nie przewiduje też określenia nowego wzoru karty urodzenia, czy też karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, zatem należy mieć na uwadze, że aktualne w tym zakresie pozostaje rozporządzenie Ministra Zdrowia z 15 lipca 2021 roku w sprawie wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia[24] .

            Art. 16 pkt 6 wprowadza zmiany w obowiązującym art. 53 p.a.s.c. stanowiąc, że akt urodzenia sporządza się na podstawie karty urodzenia albo karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu oraz protokołu zgłoszenia urodzenia albo zgłoszenia urodzenia dokonanego w sposób określony w art. 58a. Przy tym art. 6 pkt 6 lit. b projektowanego przepisu uchyla ust. 2 i 3 art. 53 p.a.s.c., zaś projektowany art. 16 pkt 10 stanowi, że protokół zgłoszenia urodzenia nie zawiera danych dotyczących płci dziecka, tak jak obecnie. Taka konstrukcja pozwala przypuszczać, że projektodawca dopuszcza sporządzenie aktu urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu na podstawie karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, w której nie określono płci dziecka w przypadku niemożności jej ustalenia oraz protokołu zgłoszenia urodzenia, w którym również nie ma danej o płci dziecka. Niestety rozwiązanie to nie spełnia wymogów przewidzianych dla aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, wskazanych w art. 48 ust. 2 w zw. z art. 48 ust. 1 pkt 1 p.a.s.c., oraz art. 60 pkt 3 p.a.s.c., które przewidują, że w dokumencie tym konieczne jest wskazanie płci dziecka martwo urodzonego. Tym samym rozwiązania przewidziane w projekcie nie są kompatybilne z obowiązującymi przepisami p.a.s.c. i co za tym idzie nie pozwalają na wystawienie aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe w przypadku niemożności ustalenia płci. 

Należy mieć na względzie, że w projektowanym stanie prawnym podstawą uzyskania świadczeń pomocowych dla rodziców, którzy utracili dziecko na wczesnym etapie ciąży wciąż pozostaje akt urodzenia dziecka z adnotacją, że urodziło się ono martwe, a co za tym idzie nie przewiduje on rozwiązań w tym zakresie i nie jest pomocny dla rodziców dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży, których płeć nie była możliwa do ustalenia bez przeprowadzenia badań genetycznych.  Nadto należy zwrócić uwagę, że w zamierzeniu projektodawców po wprowadzeniu nowelizacji karta martwego urodzenia, w której nie umieszczono informacji o płci dziecka, będzie zawierać pozostałe dane, to jest między innymi nazwisko i imię bądź imiona dziecka. Sporządzony na podstawie takiej karty martwego urodzenia akt urodzenia miałby zatem zawierać wskazane w niej imię (imiona), mimo że nie zostanie w nim umieszczona informacja o płci. Rozwiązanie to nie jest kompatybilne z treścią art. 59 ust.  3 i 4 p.a.s.c. Regulacje te w odniesieniu do imion zagranicznych przewidują, że osoba zgłaszająca urodzenie może wybrać dla dziecka imię, które nie wskazuje na płeć dziecka, ale w powszechnym znaczeniu jest przypisane do danej płci. Przepisy przyznają także kierownikowi urzędu stanu cywilnego uprawnienie do odmowy przyjęcia oświadczenia o wyborze imienia lub imion dziecka, jeżeli wybrane imię lub imiona nie wskazują na płeć dziecka. Sytuacja, w której możliwe jest sporządzenie aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, na podstawie dokumentów, w których nie stwierdzono płci dziecka, rodzi konieczność dodania odpowiednich regulacji do art. 59 p.a.s.c., które przewidywałyby możliwość nadania przez osoby uprawnione zmarłemu dziecku imienia w sposób, który nie byłby sprzeczny z obowiązkiem odpowiadania imienia płci żeńskiej lub męskiej. Dowolność w tym zakresie stanowiłaby bowiem lukę prawną sprzeczną z intencją ustawodawcy w tej materii.

            Analizując problematykę martwych urodzeń i praw rodziców dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży należy także podjąć temat senackiego projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z objęciem prawem do zasiłku pogrzebowego nowej grupy uprawnionych (druk nr 1401)[25]. Ewentualne wejście projektu w życie będzie skutkowało wprowadzeniem do licznych aktów prawnych przepisu w brzmieniu: „Zasiłek pogrzebowy w wysokości, o której mowa w ust. 1, przysługuje również osobie, która pokryła koszty pogrzebu w przypadku pochowania dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży, dla którego sporządzono kartę zgonu, o której mowa w art. 11 ust. 5a ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1947)”. Regulacje te pozwalają uzyskać rodzicom dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży, których płci nie ustalono, wsparcie socjalne po dokonanym pogrzebie, na podstawie sporządzonej w szpitalu karty zgonu, wydawanej na wniosek rodzica. Oznacza to, że rodzice doświadczający straty, w celu uzyskania przysługującego im wsparcia w postaci kompensaty kosztów pogrzebu, nie będą zobligowani do przedstawienia aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, do którego uzyskania konieczne jest ustalenie płci dziecka., co w przypadku straty na wczesnym etapie ciąży wiąże się z dużymi trudnościami. Tymczasem omawiane projekty ustaw wykluczają możliwość sporządzenia karty zgonu dla dzieci martwo urodzonych, których płeć nie była możliwa do ustalenia, a tym samym uniemożliwiają rodzicom skorzystanie z prawa do zasiłku pogrzebowego. Jednocześnie nie przewidują one innych rozwiązań legislacyjnych w tym zakresie.

            Projekt ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych w art. 64, 65, 67 i 115, które dotyczą ewidencjonowania danych o przeprowadzonych pochówkach przez cmentarze oraz krematoria wskazują, że w przypadku dzieci martwo urodzonych w zbiorach tych danych umieszcza się informację o płci, jeżeli jest znana, a także o imieniu i nazwisku – jeżeli są znane. Przepisy te wskazują zatem na możliwość dokonania pochówku dziecka martwo urodzonego, którego płeć nie została ustalona. Kwestia techniczna dotycząca zamieszczania informacji o płci została rozwiązana poprzez obowiązek jej zamieszczenia tylko wówczas, jeżeli jest znana. W przeciwnym wypadku informacji takiej w ewidencjach nie zamieszcza się. Podobne rozwiązanie mogłoby zostać przeniesione na grunt przepisu art. 20 projektowanej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, wymieniającego dane zawarte w karcie urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu. Zostałyby wówczas rozwiane wątpliwości dotyczące wypełnienia w przedmiotowym dokumencie informacji o płci dziecka w przypadku, gdy nie jest ona znana.

Projekt ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych przewiduje regulacje odnoszące się do pochówku dzieci martwo urodzonych, których płeć nie została ustalona, w sytuacji, gdy rodzice nie zdecydowali się na odebranie zwłok ze szpitala. Zgodnie z art. 48 ust. 1 omawianego projektu, jeżeli doszło do martwego urodzenia gmina właściwa miejscowo dla miejsca martwego urodzenia jest obowiązana pochować zwłoki, jeżeli nie zostały one w terminie 6 miesięcy od dnia martwego urodzenia pochowane przez rodziców. Projekt dopuszcza wówczas możliwość pochowania zwłok przez zbiorowe spopielenie i pochowanie w grobie zbiorowym. Rozwiązanie to z pewnością pozwala szpitalom na żądanie podjęcia przez samorząd gminy działań w związku z przechowywanymi przez podmioty lecznicze szczątkami dzieci martwo urodzonych, których płci nie ustalono, wypełniając istniejącą dotąd lukę prawną w tym zakresie. Regulacja ta wskazuje na obowiązek pochowania dzieci martwo urodzonych, których zwłoki nie zostały odebrane ze szpitala, nałożony na gminę właściwą miejscowo dla miejsca martwego urodzenia, ale nie przewiduje przy tym żadnych sankcji w razie nie podjęcia przez samorząd odpowiednich działań.

            Analizowane projekty przewidują funkcjonowanie karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu w postaci elektronicznej. Dane zawarte w tym dokumencie mają być wprowadzane przez podmiot obowiązany do jego sporządzenia do Systemu teleinformatycznego P1 o którym mowa w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia[26] („System P1”) – w czasie rzeczywistym. Art. 23 projektu ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych przewiduje, że dane zawarte w karcie urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu przekazywane będą z Systemu P1 Prezesowi Głównego Urzędu Statystycznego, Dyrektorowi Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowemu Instytutowi Badawczemu, a w odpowiednim zakresie również Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu oraz do kierownika urzędu stanu cywilnego, a także do innych podmiotów uprawnionych na podstawie odrębnych przepisów i w zakresie wskazanym w tych przepisach. Gromadzenie danych w systemie teleinformatycznym oraz możliwość korzystania z nich podczas sporządzania karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu z pewnością przyczyni się do przyspieszenia czynności koniecznych do sporządzenia tego dokumentu, a tym samym odciąży personel medyczny w zakresie spoczywających na nim obowiązków biurokratycznych. Ponadto bezpośrednie przesyłanie danych w formie elektronicznej do Urzędu Stanu Cywilnego przyspieszy niewątpliwie procedurę związaną z rejestracją urodzeń.

Art. 20 ust. 2 projektowanej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych przewiduje opatrzenia karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu unikalnym numerem identyfikującym, który na wniosek będzie przekazywany podmiotowi uprawnionemu do przeprowadzenia pochówku albo zobowiązanemu do jego zorganizowania. Uzasadnienie projektu przewiduje zaś, że „osoba odpowiedzialna za wystawienie karty urodzenia zobowiązana będzie do wydania rodzicom karty urodzenia wraz z numerem ją identyfikującym”. Obowiązek ten nie znajduje jednak odbicia w treści projektowanych przepisów. Jak już wspomniano art. 24 projektu ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych wskazuje, że odpis karty martwego urodzenia w części przeznaczonej do pochówku może być wydany przez kierownika urzędu stanu cywilnego, ale jednocześnie przepis ten przewiduje, że w odpisie powinna być zamieszczona informacja o płci[27]. W konsekwencji należy uznać, że projekt ustawy nie mówi jasno, jak uzyskać kartę urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, ani też czy jest ona dokumentem koniecznym do przedstawienia administracji cmentarza w celu przeprowadzenia pochówku, czy może wystarczający będzie unikalny numer identyfikujący, jak przyjęto w odniesieniu do karty zgonu, z której wystawiania w ogóle zrezygnowano. W uzasadnieniu projektu czytamy, że „z uwagi na elektronizację karta zgonu nie będzie wydawana podmiotowi uprawnionemu do organizacji pochówku. Osoba wystawiająca kartę zgonu będzie zaś zobowiązana do przekazania mu numeru karty zgonu. Na podstawie numeru karty zgonu będzie możliwe dokonywanie dalszych czynności związanych z pochówkiem”. Tymczasem przywoływany już art. 63 ust. 1 przewiduje, że przyjęcie zwłok, szczątków ludzkich lub popiołów ludzkich do pochowania na cmentarz następuje na podstawie karty zgonu w zakresie danych udostępnionych w systemie, karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu w zakresie danych udostępnionych w systemie, odpisu karty zgonu w części przeznaczonej do pochówku, oraz jeżeli jest znana płeć dziecka, odpisu karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu w części przeznaczonej do pochówku. Rozdźwięk między uzasadnieniem a treścią normatywną projektu ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych powoduje, że procedura przeprowadzenia pochówku staje się niezrozumiała i nie wskazuje, jakie czynności w istocie należy podjąć.

   Kwestie wystawienia karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu poruszone zostały przez projekt ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Art. 13 pkt 2 omawianego projektu przewiduje zmiany w ustawie z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, dotyczące wystawiania karty martwego urodzenia. Wprowadzony do ustawy o działalności leczniczej art. 27b stanowić ma, że kartę urodzenia wystawia podmiot prowadzący działalność leczniczą, w którym nastąpił poród albo do którego zgłosiła się matka z noworodkiem urodzonym w warunkach poza szpitalnych, zaś w przypadku, gdy poród był prowadzony w warunkach poza szpitalnych przez lekarza specjalistę w dziedzinie ginekologii i położnictwa albo położną, wykonujących zawód w formie praktyki zawodowej, kartę urodzenia wystawia odpowiednio lekarz albo położna. Projektowany art. 27b ust. 3 wskazuje, że w przypadku martwego urodzenia, wyżej wymienione podmioty prowadzące działalność leczniczą, wystawiają kartę urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, o której mowa w ustawie o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Art. 27b ust. 4 odnosi się zaś do sytuacji, w której dziecko urodziło się martwe i nie jest możliwe ustalenie płci, stanowiąc, że wówczas wyżej wskazane podmioty wystawiają kartę urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, o której mowa w ustawie o cmentarzach i chowaniu zmarłych w celu pochowania zwłok. Projektowany art.  27c. ustawy o działalności leczniczej wskazuje dane zawarte w treści karty urodzenia, a ust. 2 stanowi, że jej numer identyfikacyjny przekazywany jest osobom uprawnionym. Regulacja ta nie wspomina o karcie urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu. Zarówno projektowany art. 27b, jak i art. 27c ustawy o działalności leczniczej nie regulują także obowiązku przekazania karty urodzenia, ani karty urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe osobom uprawnionym, stanowiąc jedynie o obowiązku jej wystawienia, co może być rozumiane jako czynność polegająca na jej sporządzeniu i wprowadzeniu do systemu informatycznego. Przepisy te wskazują jednak podmioty obowiązane do sporządzenia karty urodzenia i karty martwego urodzenia w sytuacjach, gdy poród nie nastąpił w szpitalu, co jest niewątpliwie wypełnieniem istniejącej obecnie luki prawnej w tym zakresie. Wejście w życie omawianych rozwiązań spowoduje, że karta urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu będzie mogła zostać wystawiona przez lekarza ginekologa prowadzącego ciążę nawet w przypadku, gdy do porodu doszło w dowolnym miejscu, bez względu na czas trwania ciąży. Nie rozwiązany jednak pozostaje problem techniczny polegający na wprowadzeniu do karty urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu danych o płci dziecka, kiedy nie było możliwe jej ustalenie, bowiem przepisy projektowanych ustaw nie wskazują precyzyjnego postępowania w tym zakresie.

 

Konkluzje

 

Projekt nie zawiera wzorów karty urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, nie wskazuje precyzyjnie, jak należy ją wypełnić w sytuacji, gdy na wczesnym etapie ciąży organy płciowe zmarłego dziecka nie zdążyły się wykształcić, eliminuje możliwość wystawiania karty zgonu dla dzieci martwo urodzonych i tym samym nie jest kompatybilny z projektem umożliwiającym rodzicom tych dzieci uzyskanie zasiłku pogrzebowego. Ponadto okoliczności, w jakich można uzyskać kartę urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, bez określenia jego płci, są niejasne, nie wiadomo, czy rodzic powinien posługiwać się odpisem, kiedy chce dokonać pochówku, czy też unikalnym numerem elektronicznym, o którym mówi ustawa. Nie wiadomo też, czy dokument ten ma być wydawany rodzicom automatycznie, bowiem wskazuje na to uzasadnienie, ale przepisy już nie.
Pozytywnie należy ocenić elektronizację dokumentów i przyspieszenie ich obiegu.

Celem kompleksowego wyeliminowania trudności związanych ze skorzystaniem przez rodziców dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży, których płci nie można określić bez przeprowadzenia badania genetycznego, z przysługujących im świadczeń socjalnych, analizowane projekty musiałyby zostać poddane modyfikacjom. Przede wszystkim projekty te powinny jasno wskazywać procedurę wystawienia karty urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, w sytuacji, gdy nie ustalono płci dziecka. Następnym działaniem projektodawcy powinno być doprecyzowanie kwestii związanych z wydaniem osobom uprawnionym do przeprowadzenia pochówku odpisu karty urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe – zarówno w sytuacji, gdy płeć jest w niej wskazana, jak i wówczas, gdy wskazanie płci nie było możliwe, jako że przepisy dotyczące przyjęcia zwłok do pochówku wymagają przedstawienia tego dokumentu. Alternatywnym wyjściem byłoby przyjęcie, że administracja cmentarza może przyjąć zwłoki do pochówku na podstawie unikalnego numeru identyfikującego kartę urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu, który to numer jest przekazywany rodzicom dziecka zgodnie z projektowanym art. 27c ust. 2 ustawy o działalności leczniczej. Realizacja praw do świadczeń pomocowych mogłaby nastąpić dopiero po wprowadzeniu zmian do p.a.s.c., pozwalających na wystawienie aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, na podstawie karty urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, w której nie wskazano płci dziecka, gdyż nie była ona możliwa do ustalenia. Konieczna zatem byłaby zmiana art. 60 p.a.s.c., wskazującego treść aktu urodzenia. Należy jednak mieć na względzie, że umożliwienie wystawienia aktu urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu bez zawarcia w nim informacji o płci dziecka, powinno być poprzedzone spełnieniem precyzyjnie wyrażonej przesłanki, jak choćby brak możliwości ustalenia płci ze względu na martwe urodzenie na wczesnym etapie ciąży, np. przed ukończeniem 16 tygodnia ciąży, kiedy to nie ma możliwości ustalenia płci z uwagi na jej niewykształcenie, chyba że wykorzystane zostaną badania genetyczne, które powinny być refundowane (niekiedy jednak są niemożliwe do przeprowadzenia z przyczyn niezależnych od woli rodziców). Powyższa zmiana mogłaby zostać dokonana na gruncie projektu Przepisy wprowadzające ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych, która modyfikuje treść p.a.s.c.

Aktualnie obowiązujący stan prawny prowadzi do nieuzasadnionego wykluczenia grupy rodziców dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży z kręgu podmiotów uprawnionych do otrzymania świadczeń socjalnych. Niewątpliwie konieczne są w tym zakresie zmiany przepisów prawa, które poprawią sytuację tej grupy osób, a które mogą nastąpić poprzez wprowadzenie zmian w projektach analizowanych ustaw.

Łukasz Bernaciński - członek Zarządu Ordo Iuris

apl. radc. Anna Wawrzyniak - analityk Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris

 
 

[1] Tekst projektu dostępny pod adresem internetowym: https://legislacja.gov.pl/projekt/12351712/katalog/12819066#12819066 [dostęp: 2021-11-12].

[2] Tekst projektu dostępny pod adresem internetowym: https://legislacja.gov.pl/projekt/12351755/katalog/12819366#12819366 [dostęp: 2021-11-12].

[3] Dz. U. z 2018 r. poz. 2337.

[4] Dz. U. z 2020 r. poz. 1947.

[5] Dz. U. z 2018 r. poz. 2529.

[6] Dz. U. z 2021 r. poz. 709.

[7] Dz. U. z 2021 r. poz. 291 z późn. zm.

[8] Dz. U. z 2020 r. poz. 1320.

[9] Dz. U. z 2017 r. poz. 87.

[10] Zob. art. 52 ust. 2 p.a.s.c.

[11] Dz. U. z 2021r. poz. 1421.

[12] Dz. U. z 2020 r. poz. 1947.

[13] Dz. U. z 2021r. poz.1448.

[14] Zob. art. 5a ustawy z 31.01.1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. z 2020r., poz. 1947)

[15] Zob. informacje dostępne pod adresem internetowym: https://www.genetico.pl/badanie-materialu-z-poronienia.html [dostęp: 2021-11-13].

[16] NIK, Informacja o wynikach kontroli Opieka nad pacjentkami w przypadkach poronień i martwych urodzeń, Warszawa 2020, s. 6-7 – dokument dostępny pod adresem internetowym: https://www.nik.gov.pl/plik/id,23462,vp,26188.pdf [dostęp: 2021-11-13].

[17] Dz. U. z 2020 r. poz. 666.

[18] Dz. U. z 2021 r. poz. 709.

[19] J. Haberko, Konsekwencje prawne żywego i martwego urodzenia, „Prawo i Medycyna” 2007/3, s. 75. Przemyślenia autorki odnoszą się do dokumentu „zgłoszenia urodzenia dziecka” występującego w nieobowiązującym już rozporządzenia Ministra zdrowia z 2.02.2005r. w sprawie pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka (Dz.U. z 2005 r. nr 27 poz. 232), który został zastąpiony „protokołem zgłoszenia urodzenia” na gruncie p.a.s.c., jednakże nadal pozostają one aktualne w kontekście źródła obowiązku zgłoszenia urodzenia dziecka.

[20] Dz. U. z 2020r. poz. 666.

[21] Zob. pismo z dnia 22.04.2013 r., wydane przez: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, SPS-023-25577/14, Stanowisko MPiPS w sprawie urlopu macierzyńskiego dla kobiet, które poroniły.

[22] Zob. art. 23 ust. 2 pkt 2 lit. b.

[23] Dz. U. z 2021 r. poz. 711.

[24] Dz.U. z 2021r., poz. 1421.

[25] Tekst projektu dostępny pod adresem internetowym: https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/27BF3A92DAAA01FCC1258713002EBC8B/%24File/1401.pdf [dostęp: 2021-10-20].

[26] Dz.U. z 2021r., poz. 666.

[27] Zob. art. 24 ust. 3 projektowanej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

Edukacja

Na co zezwala i czego zakazuje nauczycielom nowe rozporządzenie dotyczące prac domowych

Pierwszego kwietnia wejdą w życie regulacje przewidujące ograniczenia dla nauczycieli w szkołach podstawowych. Dotyczą one możliwości zadawania i oceniania prac domowych. W klasach I-III zabronione będzie zadawanie uczniom pisemnych i praktyczno-technicznych prac domowych z wyjątkiem ćwiczeń usprawniających motorykę małą, czyli np. umiejętność pisania. W klasach IV-VIII pisemne i praktyczno-techniczne prace domowe będą mogły być proponowane do wykonania przez nauczyciela, ale nie będą one obowiązkowe dla ucznia i nie będą podlegały ocenie.

Czytaj Więcej

Wolność religii w szkole

Prawo ucznia do udziału w rekolekcjach. Analiza zarzutów stawianych dyrektorom szkół przez niektóre organizacje pozarządowe

Główne tezy

· Rekolekcje mogą być organizowane na terenie szkoły.

· Każdy uczeń, który tego chce może uczestniczyć w rekolekcjach. Fakt uczęszczania bądź nieuczęszczania na lekcje religii nie ma znaczenia.

· Niepowiadomienie dyrektora szkoły z miesięcznym wyprzedzeniem o terminie rekolekcji nie uniemożliwia ich organizacji.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Zagrożenie zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej jako przesłanka legalizująca aborcję

· Od czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku uznającego niezgodność z Konstytucją aborcji eugenicznej, podejmowane są próby rozszerzającej interpretacji przesłanki zagrożenia zdrowia kobiety. Miałaby ona uzasadniać poszerzenie dostępu do aborcji w Polsce.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej