polska

Przedstawiciele Instytutu Ordo Iuris spotkali się z Komisją Wenecką i przedstawili stanowisko dotyczące niektórych przepisów zawartych w nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Wcześniej Instytut przekazał Komisji pisemną opinię w tej sprawie. Instytut zwraca w szczególności uwagę, że wprowadzenie reguł dotyczących kolejności rozpatrywania przez Trybunał wniosków o kontrolę zgodności aktów prawnych z Konstytucją zagwarantuje, że sprawy o istotnej wadze z perspektywy praw obywatelskich i praw człowieka nie będą rozpatrywane z nadmiernym opóźnieniem. Komisja ma w najbliższych tygodniach zaopiniować zmiany w ustawie o TK przyjęte pod koniec grudnia.

Już pod koniec stycznia Instytut Ordo Iuris przekazał Europejskiej Komisji na Rzecz Demokracji przez Prawo (nazywanej również Komisją Wenecką) opinię w sprawie nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Komisja ma zaopiniować zmiany w polskim Trybunale w związku z wnioskiem Ministra Spraw Zagranicznych Witolda Waszczykowskiego, który został przedstawiony 23 grudnia ubiegłego roku. Komisja Wenecka nie jest organem kontrolnym, a jej stanowisko będzie miało jedynie charakter rekomendacji, która nie będzie miała wobec naszego kraju mocy wiążącej.

Instytut postanowił przedstawić swoje stanowisko ze względu na duże znaczenie wprowadzonych zmian z perspektywy ochrony praw obywatelskich. Przyjęta przez Sejm 22 grudnia ubiegłego roku nowelizacja ustawy o TK wprowadziła szereg modyfikacji w postępowaniu przed Trybunałem, ale pisemna opinia Instytutu odnosi się tylko do zmiany art. 80, który ma szczególne znaczenie z punktu widzenia działalności Ordo Iuris. Przepis ten zmienia procedurę ustalania przez Prezesa Trybunału kolejności rozpatrywania spraw przez składy orzekające TK. W przekonaniu Instytutu zmiana ta służy realizacji prawa do rozpatrzenia sprawy przez sąd bez nieuzasadnionej zwłoki, które jest zagwarantowane w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Konstytucji RP. Instytut podnosi, że zmiana art. 80 pozwoli ograniczyć swobodę w określaniu terminów rozpatrywania spraw przez Trybunał Konstytucyjny, która budziła wątpliwości co do zgodności z konstytucyjnymi gwarancjami prawa obywateli do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 Konstytucji).

Brak czytelnych zasad określających kolejność rozpatrywania wniosków wiąże się bezpośrednio z działalnością Instytutu, który zajmuje się m.in. przygotowaniem wniosków o kontrolę zgodności ustaw z Konstytucją. Do dzisiaj nie został rozpatrzony przez Trybunał Konstytucyjny przygotowany przez prawników Ordo Iuris i złożony przez grupę posłów wniosek w sprawie kontroli zgodności z Konstytucją niektórych przepisów ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Wniosek oczekuje na rozpoznanie od ponad roku i 5 miesięcy, chociaż reprezentujący wnioskodawców mec. Jerzy Kwaśniewski z Ordo Iuris zwrócił się do Trybunału z pisemną prośbą o pilne rozpatrzenie ze względu na jego istotną wagę z perspektywy praw obywatelskich.

Brak rozpatrzenia wniosku zaskarżony art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie umożliwia odebranie dziecka rodzicom bez uprzedniej decyzji sądu na podstawie decyzji pracownika socjalnego działającego w porozumieniu z funkcjonariuszem policji. Od 2010 roku liczba dzieci odbieranych rodzicom rośnie bardzo szybko. W samym tylko 2013 r. odebrano aż 587 dzieci na podstawie zakwestionowanego przepisu, co oznacza, że każdego dnia 2 dzieci było oddzielanych od swoich rodziców.

Obowiązujące przepisy jednoznacznie negatywnie oceniają badania dotyczące ich funkcjonowania. Raport Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości wskazuje, że większość odebranych w tej procedurze dzieci w ogóle nie doświadczyło przemocy domowej, a raport Najwyższej Izby Kontroli wykazał, że po wejściu w życie przepisów ustanawiających tzw. procedurę Niebieskiej Karty wykrywalność przemocy domowej znacznie się zmniejszyła, a sytuacja ofiar pogorszyła się.

Pomimo wysokiego znaczenia sprawy dla tysięcy rodziców w Polsce oraz praw dzieci, Prezes Trybunału Konstytucyjnego dotychczas nie wyznaczył daty rozpatrzenia sprawy. Tymczasem wnioski złożone po 28 sierpnia 2014 r. o znacznie mniejszej wadze zostały już rozpatrzone przez Trybunał. TK rozpoznał:

- wniosek z 24 września 2014 r. w sprawie otwarcia zawodu urbanisty został rozpatrzony w dniu 24 marca 2015 r.
- wniosek z 16 września 2014 r. w sprawie przepisów BHP dotyczących służb mundurowych został rozpatrzony w dniu 24 listopada 2015
- wniosek z 6 października 2014 r. w sprawie kwoty wolnej od podatku został rozpatrzony w dniu 28 października 2015 r.
- wniosek z 6 października 2014 r. w sprawie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody powodowane przez objęte ochroną gatunkową zwierzęta dziko występujące

Po wejściu nowelizacji ustawy o Trybunale w życie, daty rozpraw oraz posiedzeń niejawnych, na których wyznaczone składy orzekające rozpatrują wnioski, będą ustalane w porządku chronologicznym, tj. według kolejności wpływu.

Ordo Iuris stoi na stanowisku, że wraz z wprowadzeniem nowego przepisu prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd bez nieuzasadnionej zwłoki będzie realizowane w wyższym stopniu niż dotychczas.

Podczas spotkania z Komisją Wenecką, w którym udział wzięli również pracownicy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, przedstawiciele Instytutu Ordo Iuris zwrócili także uwagę na nietrafność szeregu zastrzeżeń prawnych wobec innych przepisów ustawy.

W czwartek na posiedzeniu Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych UE Polska i Węgry zablokowały przyjęcie unijnych przepisów, w myśl których polskie sądy miałyby uznawać związki partnerskie i małżeństwa jednopłciowe zawarte za granicą. Przyjęcie rozporządzeń oznaczałoby zobowiązanie polskich sądów do podejmowania działań sprzecznych z polskim prawem rodzinnym i Konstytucją.

Na posiedzeniu Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych UE rozpatrywano w czwartek projekty dwóch rozporządzeń. Pierwsze dotyczyło skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich, a drugie małżeńskich ustrojów majątkowych. Oba rozporządzenia przez ostatnie 4 lata były przedmiotem dyskusji w grupach roboczych, ale dopiero teraz wprowadzono je pod obrady Rady Unii Europejskiej.

Proponowane regulacje negatywnie oceniał zarówno poprzedni jak i obecny polski rząd. W przypadku pierwszego rozporządzenia, które dotyczyło uznawania skutków majątkowych związków partnerskich, Ministerstwo Sprawiedliwości uznało, że przyjęcie go prowadziłoby do obowiązku stosowania w Polsce przepisów prawa obcego o związkach partnerskich i „prowadziłoby do obowiązku uznawania i wykonywania w Polsce zagranicznych orzeczeń wydanych na podstawie takiego obcego prawa”. Rozwiązanie to stoi w sprzeczności z porządkiem konstytucyjnym Polski i Węgier, co kraje te wyraziły podczas głosowania.

Drugie rozporządzenie, dotyczące małżeńskich ustrojów majątkowych, mogłoby zostać zaakceptowane przez Polskę, gdyby została do niego włączona klauzula porządku publicznego, która spowodowałaby, że nasz kraj nie miałby obowiązku stosowania przepisów „prawa obcego opartego na instytucjach prawnych, które są sprzeczne z podstawowymi zasadami polskiego prawa rodzinnego zakotwiczonymi w Konstytucji RP”, w tym przepisów dotyczących małżeństw jednopłciowych. Propozycja ta nie została jednak przyjęta przez inne państwa i ostatecznie nie znalazła się w projekcie, dlatego też Polska zagłosowała przeciwko jego przyjęciu.

W przypadku obu projektów w Radzie UE wymagana była jednomyślność.