Rodzice najlepszymi obrońcami praw dzieci. Stanowisko Ordo Iuris dla Komitetu Praw Dziecka ONZ

Adobe Stock

· Komitet Praw Dziecka ONZ opracowuje komentarz ogólny w sprawie prawa dzieci do dostępu do wymiaru sprawiedliwości i efektywnego zadośćuczynienia, zbierając informacje od wszystkich zainteresowanych stron.

· Autorzy komentarza podkreślają, że zdecydowana większość dzieci, których prawa zostały naruszone, nie ma dostępu do wymiaru sprawiedliwości i środków ochrony w związku z pogwałceniem ich praw lub odmową skorzystania z uprawnień.

· Jako bezpośrednie bariery wskazano m.in. status dzieci jako podmiotów zależnych od innych, ich brak wiedzy na temat przysługujących im praw i możliwości ich dochodzenia, a także brak dostępnych i skutecznych mechanizmów na poziomie lokalnym.

· Instytut Ordo Iuris przedstawił swoją opinię podkreślającą potrzebę wzmocnienia roli rodziców jako podstawowych i najlepszych obrońców praw dziecka.

· Eksperci zauważyli także konieczność właściwej interpretacji terminu „najlepszego interesu dziecka”, wymienianego w odniesieniu do praw dziecka. Zasada ta nie może być wykorzystywana do niewłaściwego podkreślania autonomii dzieci ponad prawa rodzicielskie.

Komitet Praw Dziecka zdecydował się poświęcić swój 27 Komentarz Ogólny prawom dzieci do dostępu do wymiaru sprawiedliwości i skutecznych środków ich ochrony. Zaprosił przy tym wszystkie zainteresowane strony do złożenia opinii na temat projektu komentarza, celem zapewnienia lepszego wdrażania Konwencji o prawach dziecka w tej kwestii. Zadaniem komentarza ogólnego jest wyjaśnienie pojęć i terminów znajdujących się w Konwencji oraz przygotowanie wytycznych i pożądanych kierunków działania dla Państw-Stron. Komentarze nie są jednak wiążące.

Autorzy projektu wskazują, że zdecydowana większość dzieci, których prawa zostały naruszone, nie ma dostępu do wymiaru sprawiedliwości i efektywnego zadośćuczynienia w związku z naruszeniem ich praw lub odmową skorzystania z uprawnień. Jako bezpośrednie bariery wskazano m.in. status dzieci jako podmiotów zależnych od innych, ich brak wiedzy na temat przysługujących im praw i możliwości ich dochodzenia, a także brak dostępnych i skutecznych mechanizmów na poziomie lokalnym. Zwrócono także uwagę, że dostęp do wymiaru sprawiedliwości i skutecznych środków ochrony ma zasadnicze znaczenie dla ochrony, promowania i realizacji wszystkich praw człowieka. Komitet potwierdził, że prawo do zadośćuczynienia jest domyślnie zawarte w Konwencji o prawach dziecka, a także wyraźnie określone w innych sześciu głównych międzynarodowych traktatach dotyczących praw człowieka. Autorzy podkreślają, że dzieciom należy umożliwić dostęp do informacji i skutecznych środków ochrony w celu dochodzenia swoich praw, w tym poprzez edukację w zakresie praw dziecka, doradztwo lub porady oraz wsparcie ze strony doradców społecznych i krajowych instytucji praw człowieka.

Komitet zwrócił się o pomoc w wyjaśnieniu terminów, strategii i działań jakie państwa powinny podjąć, aby wdrożyć prawo wszystkich dzieci do dostępu do wymiaru sprawiedliwości i skutecznych środków ochrony ich praw. Instytut Ordo Iuris wziął udział w konsultacjach i przedstawił opinię podkreślającą potrzebę nadania większego znaczenia więzi między rodzicem a dzieckiem jako gwarancji lepszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości i zapewnienia skutecznej ochrony jego praw. Eksperci wskazali, że więź między rodzicem a dzieckiem jest nie tylko najważniejszą relacją dziecka, ale także elementem jego praw, który ma zasadniczy wpływ na jego kształtowanie i rozwój. Z kolei rodzice powinni być uważani za podstawowych i najskuteczniejszych obrońców interesów dzieci, zarówno w sferze prywatnej, jak i podczas reprezentowania ich w ramach mechanizmów sądowych. Zwłaszcza, gdy ich wiek nie pozwala na samodzielne wszczęcie postępowania.

Eksperci Instytutu zauważyli, że podejście to ma swoje źródła w powszechnie obowiązującym prawie międzynarodowym. Zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka (art. 16 ust. 3) i Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 23 ust. 1), rodzina jest naturalną i podstawową jednostką społeczną i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Podobnie, art. 18 Konwencji o prawach dziecka stanowi, że państwa dokładają wszelkich starań, aby zapewnić uznanie zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. W istocie, to rodzice ponoszą zasadniczo główną odpowiedzialność za rozwój dziecka, a ich podstawowym zadaniem jest troska o dobro dziecka, przy czym państwo odgrywa pomocniczą i wspierającą rolę. W opinii wskazano, że podejście to musi pozostać w centrum dyskursu, jeżeli chodzi o dostęp dzieci do wymiaru sprawiedliwości w wieku, w którym ich zrozumienie i dojrzałość nie mogą zagwarantować im odpowiedniej ochrony. Znajduje to potwierdzenie w raporcie Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka oraz raportach Biura Wysokiego Komisarza i Sekretarza Generalnego z 2013 r., gdzie zwrócono uwagę na ankietę przeprowadzoną przez Child Rights Connect z 310 dziećmi z 24 krajów na temat ich poglądów i opinii dotyczących dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Dzieci w przeważającej większości stwierdziły, że głównym źródłem informacji o prawnych środkach ochrony byli ich rodzice lub członkowie rodziny. Zdecydowana większość dzieci stwierdziła również, że chciałaby, aby ich rodzice pomogli im w uzyskaniu dostępu do wymiaru sprawiedliwości, ponieważ mają do nich zaufanie.

W opinii zwrócono także uwagę na właściwą interpretację terminu „najlepszego interesu dziecka”, wymienianej w odniesieniu do praw dziecka. Należy wziąć pod uwagę, że zasada ta nie może być wykorzystywana do niewłaściwego podkreślania autonomii dzieci ponad prawa rodzicielskie. Jak zauważył w swoim wykładzie Thomas Hammarberg, Komisarz Praw Człowieka Rady Europy, „definicja dobra dziecka nie zawsze jest oczywista, zwłaszcza w perspektywie długoterminowej. W związku z tym, toczyły się gorące debaty na temat interpretacji art. 3 i zasady najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka. Artykuł był krytykowany jako zbyt niejasny i ogólny. Ponadto argumentowano, że to, co leży w najlepszym interesie dziecka, różni się w zależności od epoki, a także zależy od zasobów, poziomu rozwoju i kultury kraju, w którym dziecko mieszka”.

- Więź rodzica z dzieckiem powinna być postrzegana jako najważniejsza relacja dziecka, a rodzice jako podstawowi obrońcy jego praw. Ponadto, z prawnego punktu widzenia, używanie jasnych, uzgodnionych w prawie terminów jest kluczowe dla zapewnienia dziecku lepszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Z tych powodów uznaliśmy za konieczne zaproponowanie wzmocnienia roli rodzica, zamiast jej marginalizacji w obliczu większej niezależności dziecka, a także posługiwanie się jasnymi terminami, których interpretacja będzie służyła wyłącznie jego dobru – skomentowała Veronica Turetta, analityk w Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.