25 tys. zł grzywny za używanie kamer samochodowych. Skutek uboczny obowiązujących od dziś przepisów

Adobe Stock

• Wiele wątpliwości wywołuje wchodzące dziś w życie rozporządzenie zakazujące fotografowania i filmowania „obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa”.

• Akt ten nie określa precyzyjnie, jakie obiekty są objęte tym zakazem. Ich zakres jest bardzo szeroki.

• Rodzi to pytania o możliwość złamania zakazu przez osoby korzystające z kamer samochodowych.

Dziś w życie wchodzi rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 27 marca 2025 r. w sprawie trybu oraz terminów wydawania zezwoleń na fotografowanie, filmowanie lub utrwalanie w inny sposób obrazu lub wizerunku obiektów, osób lub ruchomości, o których mowa w art. 616a ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny, wzoru znaku zakazu fotografowania oraz sposobu jego uwidocznienia, utrwalenia i rozmieszczenia. Sprawi to, że ujęty w art. 616a ustawy o obronie ojczyzny zakaz fotografowania i filmowania „obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, obiektów resortu obrony narodowej nieuznanych za obiekty szczególnie ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, obiektów infrastruktury krytycznej” zacznie w praktyce obowiązywać. Do tej pory niemożliwe było nałożenie kary za złamanie tego zakazu, gdyż, zgodnie z art. 683a ustawy, przewidującym taką możliwość, ukarać można jedynie za utrwalanie obiektu oznaczonego znakiem zakazu fotografowania. Wzór takiego znaku nie był dotąd określony – wprowadza go właśnie wchodzące w życie rozporządzenie.

Nowe przepisy budzą jednak wątpliwości co do ich zgodności z Konstytucją. Zakres zakazu jest określony w sposób niezbyt jasny. Z jednej strony przepis ustawy pozwala na objęcie nim bardzo szerokiej grupy obiektów – począwszy od obiektów, w których produkuje się, remontuje i magazynuje uzbrojenie, przez obiekty mające bezpośredni związek z wydobywaniem gazu ziemnego, ropy naftowej, węgla brunatnego i kamiennego, także porty, mosty, wiadukty i tunele, elektrownie i elektrociepłownie, a skończywszy na obiektach podmiotów takich jak Narodowy Bank Polski czy Bank Gospodarstwa Krajowego. Co jednak istotne, sam fakt należenia obiektu do tych grup nie będzie skutkował automatycznie objęciem go zakazem fotografowania. Jak wskazuje ustawa, o oznaczeniu obiektu znakiem zakazu fotografowania decyduje organ właściwy w zakresie ochrony tego obiektu, uwzględniając przy tym zagrożenia dla bezpieczeństwa obiektu. Fizycznego aktu oznaczenia takim znakiem (w sposób i w miejscach zapewniających widoczność tych znaków dla osób postronnych) dokonuje podmiot władający obiektem. Nie jest przewidziane sporządzenie i następnie udostępnienie przez organy rządowe listy obiektów, które mają zostać objęte zakazem.

W praktyce wątpliwości budzi to, kto i w jakich okolicznościach będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności za naruszenie zakazu. Przepisy tak ustawy, jak i rozporządzenia, przewidują wyjątki od tego zakazu w bardzo wąskim zakresie, nieobejmującym chociażby sytuacji, gdy obiekt stanowi jedynie szczegół całości (takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza) czy gdy jest fotografowany ze znacznego oddalenia, uniemożliwiającego utrwalenie jego szczegółów. W mediach dość szeroko dyskutowana jest chociażby możliwość złamania zakazu przez osoby korzystające z tak zwanych kamerek samochodowych.

Należy w tym miejscu wskazać, że właściwe w tym zakresie są przepisy Kodeksu wykroczeń. Zgodnie z jego art. 5, jeśli konkretny przepis nie stanowi inaczej (a w tym wypadku nie stanowi), wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Wykroczenie nieumyślne zachodzi, jeżeli sprawca, nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Stwierdzenie tego, na czym w danej sytuacji polega wymóg zachowania ostrożności, jest w zasadzie niemożliwe do określenia z góry i zawsze będzie podlegać indywidualnej ocenie sądu. W sytuacji, gdy ktoś porusza się w okolicy terenów wojskowych lub przemysłowych, niezauważanie oznaczenia trudno będzie uznać za czynnik wyłączający możliwość poniesienia kary.

Wejście w życie rozporządzenia będzie skutkować poważnymi wątpliwości co do zgodności stanu prawnego z Konstytucją, przed czym ostrzegał zresztą Rzecznik Praw Obywatelskich. Przepisy tak jego, jak i ustawy, na podstawie której zostały wydane, mogą zostać uznane za sprzeczne z wolnością pozyskiwania informacji, zawartą w art. 54 ust. 1 Konstytucji. Z kolei umożliwienie w ustawie orzekania przepadku przedmiotów pochodzących z wykroczenia (czyli klisz, taśm filmowych lub nośników pamięci cyfrowej) oraz służących do popełnienia wykroczenia (czyli aparatów fotograficznych lub kamer), nawet w wypadku, gdy wykroczenie zostanie popełnione nieumyślnie, budzi wątpliwości co do zgodności z konstytucyjnymi gwarancjami poszanowania własności. Należy ubolewać, że minister zdecydował się na wydanie rozporządzenia bez uprzedniego znowelizowania ustawy, które choć częściowo rozwiewałoby powyższe wątpliwości.

Jędrzej Jabłoński – analityk Ordo Iuris