Opinia prawna w przedmiocie projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia

Najważniejsze tezy opinii

1. Projekt jest konsekwencją nowelizacji upoważnienia ustawowego do określenia wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia, wynikającego z art. 126 pkt 24 ustawy z dnia 18 listopada 2020 roku o doręczeniach elektronicznych[1]. Wprowadzane zmiany rodzą konieczność wydania rozporządzenia, które odpowiadało będzie nowemu stanowi prawnemu.

2. Wzór karty martwego urodzenia obliguje także do podania płci dziecka. W konsekwencji, jeżeli ustalenie płci dziecka nie jest możliwe poprzez rozróżnienie widocznych cech biologicznych, karta martwego urodzenia – jako niemożliwa do wypełnienia - nie jest przekazywana kierownikowi urzędu stanu cywilnego właściwemu do sporządzenia aktu urodzenia. Skutkuje to brakiem możliwości sporządzenia aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe.

3. Konieczność określenia w karcie martwego urodzenia płci dziecka powoduje poważne komplikacje dla rodziców dzieci zmarłych na wczesnym etapie ciąży, którzy chcieliby skorzystać ze świadczeń socjalnych - zasiłku pogrzebowego, czy urlopu macierzyńskiego przewidzianego dla kobiet po poronieniu, bowiem do ich uzyskania niezbędne jest przedstawienie aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe.

4. Po wejściu w życie rozporządzenia w aktualnie proponowanym brzmieniu merytoryczna treść wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia nie zmieni się. Dokumenty te po wejściu w życie nowego rozporządzenia wyglądały będą identycznie, a co za tym idzie, ich praktyczne zastosowanie będzie rodziło takie same problemy, jak obecnie.

Przedmiot opinii

Przedmiotem niniejszej opinii jest projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia (nr wykazu MZ 1185) z 10 czerwca 2021 roku[2]. Podstawa wydania rozporządzenia zawarta jest w art. 144 ust. 6 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (dalej jako: p.a.s.c.)[3], który to nakłada na ministra właściwego do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw informatyzacji, obowiązek określenia wzoru karty urodzenia oraz wzoru karty martwego urodzenia, w tym sporządzanych w formie dokumentów elektronicznych, uwzględniając przejrzystość i kompletność wymaganych danych.

Jak wskazują autorzy projektu, jest on konsekwencją nowelizacji wyżej wskazanego upoważnienia ustawowego, wynikającego z art. 126 pkt 24 ustawy z dnia 18 listopada 2020 roku o doręczeniach elektronicznych[4]. Wprowadzane zmiany rodzą konieczność wydania rozporządzenia, które odpowiadało będzie nowemu stanowi prawnemu.  Na zgłaszanie poprawek autorzy przewidzieli termin 3 – dniowy. Wskazali, iż tak krótki termin przeprowadzenia uzgodnień jest nieodzowny z uwagi na konieczność zapobieżenia powstaniu luki prawnej w zakresie możliwości wydawania karty zgonu, karty urodzenia i karty martwego urodzenia, wobec regulacji wprowadzonych art. 126 pkt 24 w związku z art. 166 ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych, które wejdą w życie z dniem 1 lipca 2021 r.

W konsekwencji merytoryczna treść wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia nie zmieniła się. Dokumenty te po wejściu w życie nowego rozporządzenia będą wyglądały tak samo jak dotychczas, a co za tym idzie ich praktyczne zastosowanie będzie rodziło takie same problemy, jak obecnie.

Tymczasem data wejścia w życie nowelizowanych przepisów została przesunięta na 5 października 2021 r. Zmiana terminu obowiązywania ustawy o doręczeniach elektronicznych jest wynikiem trwającej pandemii i związanych z nią utrudnień w prowadzeniu testów systemu e-Doręczeń oraz w przeprowadzeniu szkoleń dla użytkowników[5].

Karta urodzenia i karta martwego urodzenia – aktualny stan prawny

Obecnie obowiązujące rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 roku w sprawie wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia[6] ustala treść przedmiotowych dokumentów w kształcie odpowiadającym wymogom przewidzianym w art. 54 ust. 2 oraz w art. 54 ust. 3 p.a.s.c. Zarówno wzór karty urodzenia, jak i wzór karty martwego urodzenia zawierają zatem: nazwisko, imię (imiona), nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia oraz numer PESEL matki dziecka, jeżeli został nadany, a także miejsce, datę i godzinę urodzenia dziecka oraz płeć[7]. Karta martwego urodzenia zawiera ponadto informację, że dziecko urodziło się martwe[8]. Ponadto wzór katy urodzenia i karty martwego urodzenia zawiera również informacje wskazane w art. 144 ustawy p.a.s.c., zgodnie z którym w dokumentach tych do dnia 1 stycznia 2023 roku należy wskazywać: informacje o stanie zdrowia dziecka, tj. długość, ciężar ciała, punkty w skali Apgar, informacje o ciąży i porodzie, czyli okres trwania ciąży, wielorakość i miejsce porodu, dane o poprzednich ciążach i porodach matki dziecka, a to: liczbę dzieci urodzonych przez matkę, w tym żywo urodzonych lub martwo urodzonych, datę poprzedniego porodu, żywotność poprzedniego dziecka oraz miejsce zamieszkania rodziców dziecka, w tym okres ich przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na obszarze danej gminy, o ile są znane, oraz wykształcenie rodziców dziecka, pozyskiwane przez podmiot wykonujący działalność leczniczą[9], zaś karta martwego urodzenia nadto zawiera czas zgonu dziecka i przyczynę zgonu, jeżeli została stwierdzona[10].  

Problemy praktyczne związane z wzorem karty martwego urodzenia zawartym w rozporządzeniu

Karta urodzenia i karta martwego urodzenia to dokumenty, na podstawie których uzyskać można akt urodzenia dziecka lub akt urodzenia dziecka z adnotacją, iż urodziło się ono martwe. W przypadku urodzenia martwego dziecka nie sporządza się bowiem aktu zgonu[11], ale akt urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe[12]. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym karta martwego urodzenia wśród wielu informacji, wskazywać musi także płeć dziecka. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie płci dziecka, karty martwego urodzenia nie przekazuje się kierownikowi urzędu stanu cywilnego właściwemu do sporządzenia aktu urodzenia[13]. Powyższe skutkuje brakiem możliwości sporządzenia aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe, bowiem określenie płci jest konieczne do wydania decyzji o sporządzeniu tego dokumentu, co wskazane jest w art. 60 p.a.s.c., który enumeratywnie wymienia elementy składające się na treść aktu urodzenia.

Jakkolwiek zawarty w rozporządzeniu wzór karty urodzenia dziecka nie rodzi większych problemów praktycznych, tak konieczność określenia w karcie martwego urodzenia płci dziecka powoduje poważne komplikacje dla rodziców dzieci zmarłych na wczesnym etapie ciąży, którzy chcieliby skorzystać ze świadczeń socjalnych - zasiłku pogrzebowego przewidzianego w art. w art. 77 – 81 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych[14], czy urlopu macierzyńskiego przewidzianego dla kobiet po poronieniu w art. 1801 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy[15]. Dla skorzystania z obydwu tych świadczeń konieczne bowiem jest przedstawienie aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe. Jednakże określenie płci dziecka martwo urodzonego często jest niemożliwe metodą organoleptyczną, a zdarza się, że jest niemożliwe nawet poprzez badania genetyczne. Precyzyjne określenie płci dziecka na podstawie badania USG może być przeprowadzone zazwyczaj około 16-20 tygodnia ciąży[16]. Istnieją dwie podstawowe metody określenia płci dziecka po poronieniu: metoda organoleptyczna i badania genetyczne. Pierwsza polega na określeniu płci dziecka na podstawie badania przeprowadzonego przez lekarza. Nie ma możliwości jej wykonania, jeżeli nie doszło do wykształcenia narządów płciowych dziecka. W przypadku poronienia na wczesnym etapie ciąży ustalenie płci dziecka możliwe jest jedynie za pomocą badania genetycznego. Na podstawie badania pobranych tkanek stwierdza się obecność chromosomów odpowiedzialnych za płeć dziecka[17]. Badania genetyczne nie są refundowane. Rodzice, decydując się na ich wykonanie, samodzielnie wybierają laboratorium, dostarczają materiał do badań i pokrywają ich koszt. Badania genetyczne również nie dają pewności, że uda się określić płeć zmarłego dziecka, zdarza się, że próbki dostarczone do laboratorium są niewystarczające.

Ustalenie płci dziecka po poronieniu sprawia, że szpital może sporządzić kartę martwego urodzenia, która pozwala na zarejestrowanie urodzenia w urzędzie stanu cywilnego i umożliwia uzyskanie zasiłku pogrzebowego oraz urlopu macierzyńskiego. Rodzice dziecka, którego płci nie da się ustalić, jeżeli nie decydują się na badania DNA, mogą uzyskać w szpitalu tylko kartę zgonu, która pozwala na przeprowadzenie pochówku, ale jak już wspomniano nie uprawnia ona do otrzymania zasiłku pogrzebowego i urlopu macierzyńskiego. W Polsce około 10-15 % wszystkich ciąż kończy się poronieniem. Sprawozdania z działalności szpitali wskazują, że w Polsce w 2017 roku u ponad 40 000 kobiet ciąża zakończyła się poronieniem, w 2018 roku – u blisko 39 000, zaś w 2019 roku – u ponad 39 000 kobiet[18].

Nowelizacja rozporządzenia jako działanie formalne, które nie rozwiązuje problemów rodziców dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży

Analizowany projekt rozporządzenia Ministra zdrowia w sprawie wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia należy uznać za działanie zmierzające jedynie do wypełnienia obowiązku wynikającego z nowelizacji ustawy o doręczeniach elektronicznych. Projekt nie wprowadza nowych rozwiązań zmierzających do poprawy sytuacji socjalnej rodziców mierzących się ze stratą dzieci na wczesnym etapie ciąży, a jedynie ma na celu zlikwidowanie potencjalnej luki prawnej. W karcie martwego urodzenia wciąż pozostaje aktualny wymóg określenia płci zmarłego dziecka. Nie ma możliwości zaznaczenia, iż płci nie dało się ustalić, co nie jest możliwe do wykonania w przypadku poronienia na wczesnym etapie ciąży bez przeprowadzenia badań genetycznych, które nie są refundowane i których przeprowadzenie nie daje pewności uzyskania brakującej informacji. Powyższe skutkuje zatem niemożnością uzyskania aktu urodzenia dziecka z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe i możliwością ubiegania się o zasiłek pogrzebowy, czy też urlop macierzyński przysługujący kobiecie po poronieniu. Treść karty martwego urodzenia, której wzór określa omawiane rozporządzenie, wynika z przepisów p.a.s.c., która przewiduje konieczność określenia w niej płci dziecka i niemożliwym jest zlikwidowanie tego wymogu na gruncie materii rozporządzenia. Niemniej wydaje się, że zlikwidowanie tego elementu ustawy, a następnie zmiana rozporządzenia w tym zakresie wyeliminowałaby konieczność przeprowadzania badań genetycznych dzieci martwo urodzonych na wczesnym etapie ciąży, których rodzice chcą skorzystać z przysługującego im prawa do zasiłku pogrzebowego czy urlopu macierzyńskiego. Wskazać należy, iż ustawodawca dostrzegł już problem w zakresie prawa do zasiłku pogrzebowego, którego rozwiązania podjął się poprzez projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z objęciem prawem do zasiłku pogrzebowego nowej grupy uprawnionych[19]. Pozostaje żywić nadzieje, iż kolejne kroki legislacyjne w tej materii będą pewnie zmierzać do celu, jakim jest uproszczenie procedury uzyskania świadczeń socjalnych dla rodziców w tej trudnej sytuacji życiowej, jaką jest strata dziecka na wczesnym etapie ciąży.

Autor: apl. rad. Anna Wawrzyniak