CSE – kontrowersyjny przewodnik UNFPA

Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych (UNFPA), z udziałem innych organizacji międzynarodowych, wydał nowy przewodnik, dotyczący kontrowersyjnych założeń edukacji seksualnej. Dokument ten stanowi uzupełnienie przewodnika po tzw. „comprehensive sexuality education” (CSE), opublikowanego w 2018 roku przez UNESCO. Pomimo odrzucenia projektu przez Zgromadzenie Ogólne oraz oporu wobec przyjęcia przewodnika ze strony społeczności międzynarodowej, UNFPA dąży do tego, by wprowadzić założenia CSE za wszelką cenę.

 

Główne tezy:

 

1. Nowy przewodnik postuluje wdrażanie i realizowanie programu tzw. out-of-school CSE, który ma na celu zapewnienie dostępu do edukacji seksualnej dla wszystkich dzieci, także tych, które z różnych przyczyn nie mogą uczęszczać do szkoły. Program obejmuje swym zasięgiem wszelkiego rodzaju placówki, w których znajdują się dzieci i młodzież – nie tylko centra młodzieżowe, kluby, obozy, kliniki, miejsca pracy czy domy poprawcze, ale również instytucje o charakterze religijnym.
2. Treści promowane przez przewodnik należy uznać za kontrowersyjne, gdyż jego autorzy postulują takie nauczanie edukacji seksualnej, które prezentuje ideologiczną wizję ludzkiej płciowości i seksualności.
3. Zawarte w przewodniku postulaty godzą w wolność rodziców do wychowywania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami. Zgodnie z zawartymi w nim zaleceniami rodzicom nie tylko w praktyce utrudniany byłby wpływ na przekazywane ich dzieciom treści. Co więcej, w zaleceniach duży nacisk kładziony jest na propagowanie Genderowych treści wśród samych rodziców, ukazywanych jako właściwa metoda wychowawcza. Przewodnik postuluje, aby nie wychowywać dzieci w duchu tradycyjnych norm mówiących o biologicznym uwarunkowaniu płci, gdyż miałoby to prowadzić do nierówności społecznych.
4. Odwołując się do badań naukowych dotyczących edukacji seksualnej, można stwierdzić, że rozwiązania prezentowane przez nowy przewodnik UNFPA nie przyniosą pożądanych rezultatów. Badania naukowe wskazują bowiem, że kompleksowa edukacja seksualna, czyli edukacja typu C, nie przyczynia się do poprawy wskaźników. W krajach, w których tego typu edukacja jest stosowana, można wręcz zaobserwować wzrost liczby dokonywanych aborcji, w tym wśród nieletnich, wysokie wskaźniki zachorowań na choroby weneryczne oraz wysokie wskaźniki przestępstw na tle seksualnym[1].
5. Nowy przewodnik nie tylko odwołuje się do nieefektywnych, a wręcz szkodliwych, założeń edukacji seksualnej typu C, ale również całkowicie ignoruje możliwość wdrażania edukacji typu A i B. Przykład państw, w których stosowany jest model A, wskazuje, że model ten jest skuteczniejszy – w krajach tych liczba przestępstw na tle seksualnym, przypadków zarażenia chorobami wenerycznymi czy przypadków ciąż wśród nieletnich jest mniejsza.

 

1. Pochodzenie dokumentu

 

Jako podstawę do wydania dokumentu, jego autorzy przedstawiają postanowienia przyjętych w 2015 roku Celów na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (SDGs), które formułują zobowiązanie się instytucji międzynarodowych oraz państw do „niepozostawiania nikogo z tyłu, celem zrównania szans, oraz do docierania z pomocą do osób szczególnie potrzebujących, z rejonów o mniejszych możliwościach rozwoju”. Zdaniem autorów omawianego przewodnika, do tych grup należą dzieci i młodzież, która z różnych przyczyn nie może uczęszczać do szkoły, co naraża ją ma na braki w zakresie wiedzy odnośnie praw seksualnych i reprodukcyjnych[2].

CSE jest dokumentem ściśle powiązanym z ITGS (International Technical Guidance on Sexuality Education). Pierwsza edycja dokumentu ITGS została opublikowana w 2009 roku przez UNESCO we współpracy z UNAIDS, UNFPA, UNICEF i WHO. Najnowsza edycja dokumentu została opublikowana w 2018 roku. Zawiera on pełny program edukacji seksualnej, który przewiduje nauczanie dzieci w pięciu grupach wiekowych: 5-8, 9-12, 12-15 oraz 15-18+ lat.

ITGS został określony jako narzędzie mające stanowić „bazę i uzasadnienie” dla zapewnienia młodym ludziom wszechstronnej edukacji seksualnej, w celu globalnego osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. Celem przewodnika jest dostarczenie podmiotom zainteresowanym wskazówek odnośnie edukacji seksualnej, które według jego autorów powinny być uwzględnione w programach nauczania dla wszystkich uczniów[3]. ITGS jest podstawą dla stosowania CSE i definiuje ten dokument.

Charakterystyczną cechą dokumentów w obszarze edukacji seksualnej promowanych przez agendy ONZ jest zredukowanie jej wyłącznie do tzw. comprehensive sexuality education. Wbrew wiedzy naukowej i empirycznym badaniom, instytucje ONZ stale stoją na stanowisku, że edukacja typu A ma być nieefektywna. Autorzy tego typu twierdzeń jako argument wskazują, że tylko edukacja typu C skupia się na pozytywnych aspektach życia seksualnego. Według nich, edukacja typu A, zachęcając do wstrzemięźliwości i ukazując negatywne aspekty zbyt wczesnej inicjacji oraz ryzyko zachorowań na choroby weneryczne, ma być „krzywdząca dla osób, które już podjęły aktywność seksualną, dla członków grupy LGBTIQ oraz dla osób, które doświadczyły przemocy na tle seksualnym”[4]. Już na wstępie należy zaznaczyć, że - jak wskazują statystyki porównawcze - w krajach, w których wprowadzono edukację seksualną typu C, odsetek ciąż wśród nieletnich, aborcji, zachorowań na choroby weneryczne oraz przestępstw na tle seksualnym, jest co do zasady większy[5].

2. Cele i struktura przewodnika CSE

Jak zostało już to wskazane, głównym celem wydanego przez UNFPA przewodnika jest upowszechnianie edukacji seksualnej typu C w programach nauczania pozaszkolnego. Należy już w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, że rozszerzenie tego typu programu na placówki pozaszkolne  budzi zastrzeżenia z tego względu, że niekiedy rodzice mogą mieć mniejszy wpływ i wiedzę o tym, że ich dzieci uczęszczają na tego typu zajęcia. W ramach przeprowadzanych zajęć pozaszkolnych, dzieciom mają być przekazywane informacje m. in. na temat „praw reprodukcyjnych i seksualnych”, zdrowia oraz problemów, które dotykają dzieci i młodzież identyfikującą się z grupami takimi jak homoseksualiści, „osoby niebinarne” czy transseksualiści. Aby edukatorzy mogli efektywnie dotrzeć do podopiecznych i odpowiedzieć na potrzeby dzieci i młodzieży, przewodnik przedstawia kompendium „wskazówek” dotyczących tego, jak opracowywać pozaszkolne programy CSE.

Dokument składa się z trzech części. Sekcja pierwsza to ogólny zarys założeń pozaszkolnej edukacji seksualnej, zawierający definicje, opis celów, ról, możliwości i ograniczeń jej programu. Sekcja druga zawiera wytyczne, jak implementować postulaty zawarte w CSE oraz zachęty do młodzieży, rodziców oraz edukatorów do działania. Przedstawione zostały w niej również wskazówki dotyczące wykorzystywania współczesnej technologii w celu upowszechniania programów permisywnej edukacji seksualnej. Sekcja trzecia poświęcona została wdrażaniu programu zawartego w dokumencie w stosunku do młodych osób o szczególnych potrzebach, do których zaliczono młodzież z niepełnosprawnościami, „osoby LBGT”, nosicieli wirusa HIV, narkomanów, młodzież, która żyje ze sprzedawania swojego ciała (co specyficzne, ten rodzaj prostytucji został przez autorów nazwany „pracą”) czy skazaną na karę pozbawienia wolności[6].

3. Treść przewodnika

 

Głównym celem nowego dokumentu UNFPA jest wprowadzenie programu tzw. „out-of-school CSE”. Jako pretekst do wprowadzenia tego programu autorzy przewodnika wskazują przede wszystkim obecną pandemię wirusa SARS-CoV-2 oraz inne okoliczności uniemożliwiające dzieciom i młodzieży uczęszczanie do szkoły. Pod pewnymi względami dokument postuluje, by zakres programu out-of-school był nawet szerszy niż ten wdrażany według programu szkolnego. Według autorów jest to bowiem szansa na stworzenie bardziej nieformalnych i elastycznych warunków do nauki, które przyczynią się do zacieśnienia więzi między młodymi ludźmi, mającymi podobne doświadczenia, zainteresowania i potrzeby. Pozaszkolna formuła ma być bowiem idealną przestrzenią dla „edukatorów” do poruszania kontrowersyjnych tematów oraz promowania perspektywy „gender”, w tym założenia o płynnym i subiektywnym charakterze ludzkiej płciowości. Jak przyznają autorzy, kwestie te są nie zawsze powszechnie akceptowane w warunkach szkolnych. Tym samym projekt out-of-school CSE jest próbą przemycenia założeń ideologicznych tak, aby ominąć granice stawiane przez program edukacji. Ponadto, dokument zawiera stwierdzenie, że program out-of-school umożliwi lepsze zaopatrzenie dzieci i młodzieży w środki związane ze „zdrowiem reprodukcyjnym i seksualnym”. Zatem już na podstawie ogólnych założeń przewodnika, zaprezentowanych we wstępie, można dostrzec, że jest to dokument nacechowany ideologicznie, a organizacje międzynarodowe podejmują kolejną próbę przeforsowania kontrowersyjnych założeń, niezależnie od sprzeciwu społecznego[7].

 

1. 1.  Edukatorzy

 

Program out-of-school miałby być realizowany w sesjach grupowych lub indywidualnych, prowadzonych przez specjalnie przeszkolone osoby lub rodziców, czasem z użyciem nowych technologii. Zajęcia mogłyby się odbywać w dowolnych miejscach, w których przebywają dzieci, m.in. w młodzieżowych klubach, klinikach, na obozach letnich i w obozach dla uchodźców, w instytucjach o charakterze religijnym, w miejscach pracy, ośrodkach poprawczych oraz w szkołach, w godzinach pozalekcyjnych, pod warunkiem, że zajęć z edukacji seksualnej nie prowadziłby nauczyciel uczący w danej szkole.

 

Preferowanym rozwiązaniem, według nowego przewodnika, jest angażowanie tzw. „peer educators” w przekazywanie dzieciom i młodzieży założeń edukacji seksualnej. Peer educator jest to osoba o podobnym statusie społecznym, co podopieczny. Głównym kryterium wyboru tego typu edukatora, jest dopasowanie cech wspólnych jemu oraz potencjalnej grupie odbiorców. Należą do nich m.in. „kryteria płci, z którą się identyfikuje”, orientacji seksualnej, wieku, religii, poziomu wykształcenia, pochodzenia, zainteresowań czy statusu HIV. Ponadto, edukator powinien być charyzmatyczny, komunikatywny, kreatywny, a co więcej – powinien być zaangażowany w program CSE i wierzyć w jego powodzenie. Przewodnik postuluje, by dzieci i młodzież brały czynny udział w doborze edukatorów, m.in. poprzez portale społecznościowe, wskazując osoby, które są dla nich autorytetem[8].

 

Postulat ten budzi poważne zastrzeżenia. Nie ulega wątpliwości, że ogromny wpływ na poglądy nastolatków ma grupa rówieśnicza, wśród której młodzi ludzie uczęszczający do szkół spędzają większość swojego czasu. Nie bez znaczenia pozostaje również coraz bardziej dynamiczny rozwój technologii, który sprawia, że większość młodzieży utrzymuje ze sobą ciągły kontakt na portalach społecznościowych. Jednak trzeba podkreślić, że nie zawsze wpływ rówieśników można uznać za pozytywny, gdyż dzieci i młodzież mają niekiedy tendencje do obierania za wzorzec kogoś, kto z pewnych przyczyn imponuje im cechami obiektywnie negatywnymi. Można zatem mieć wątpliwości czy osoba wybrana na tzw. „peer educator” wyłącznie z uwagi na cechy osobowości przystające do grupy podopiecznych, będzie reprezentowała na tyle rzetelny poziom wiedzy i umiejętności, by wykładać swoim rówieśnikom materię tak złożoną i delikatną, jaką jest edukacja seksualna. Co prawda przewodnik zaznacza, że „peer educator” powinien ukończyć uprzednio specjalne szkolenie, a wstępny etap jego działalności będzie przebiegał pod nadzorem opiekuna, jednak niedookreślone pozostają kwalifikacje, jakimi potencjalny peer educator musiałby się wykazać, celem sprawowania takiej funkcji. W praktyce przewodnik wskazuje jedynie na ogólną potrzebę weryfikowania kompetencji osób, mających wykonywać zadania peer educator.

 

1. 2.  Udział rodziców

 

Dokument wskazuje, że tam, gdzie edukacja seksualna nie jest prowadzona w szkołach, obowiązek przekazania jej założeń dzieciom spoczywa na rodzicach. Jednocześnie sugeruje, że często nie są oni dostatecznie do tego wykwalifikowani, w związku z czym nowy program zakłada organizowanie szkoleń nakierowanych na potrzeby rodziców, w taki sposób by mogli oni odbywać sesje wraz z dziećmi.

 

Przewodnik postuluje angażowanie rodziców w realizację projektu out-of-school CSE, by uświadamiać im wagę edukacji seksualnej, a ponadto powstrzymywać od przekazywania dzieciom takiego obrazu płci i norm z nią związanych, który może prowadzić do nierówności. Zamiast tego zachęca do przekazywania dzieciom modelu opartego na koncepcji gender. Przewodnik wskazuje również, że należy zapobiegać takiej postawie wychowawczej rodziców, która poprzez nagrody, upomnienia i dyscyplinę, zachęca dzieci do dostosowania się do panujących norm płciowych, które zakładają istnienie dwóch płci uwarunkowanych biologicznie, gdyż, według autorów przewodnika, prowadzi to do nierówności społecznych[9].

 

O ile przewodnik słusznie podnosi, że to rola rodziców jest najważniejsza w procesie przekazywania edukacji seksualnej, o tyle postulowana przez program ingerencja w metody nauczania przez rodziców, wydaje się zbyt mocno naruszać ich autonomię w tym zakresie. Przewodnik dostrzega, że wszelka wiedza oraz postawy najlepiej przekazywane są w ramach relacji rodziców z dziećmi, ze względu na łączące je więzi emocjonalne oraz zachowania rodziców, które dzieci obserwują i są dla nich przykładem. Tym bardziej zatem wątpliwe jest wywieranie na rodzicach presji w celu przyjęcia  takiego modelu zachowania, który opiera się na ideologicznym rozumieniu płci, jako konstrukcji społecznej powstałej w wyniku nierównych stosunków władzy.

 

1. 3.  Edukacja w ramach „gender-specific groups”

 

Jak zostało to już wskazane, przewodnik wielokrotnie w swoich fragmentach odwołuje się do ideologii gender oraz powiązanej z nią koncepcji „gender based violenceTymczasem, koncepcja gender budzi wątpliwości zarówno w doktrynie, jak i w debacie międzynarodowej ze względu na jej ideologiczne konotacje oraz brak uzasadnienia w naukowej wiedzy. Zgodnie z koncepcją gender, normy dotyczące kobiecości i męskości są konstruktami społecznymi ukształtowanymi na przestrzeni dziejów w wyniku dominacji mężczyzn. Przemoc wobec kobiet ma zgodnie z tą koncepcją wynikać z samej struktury społeczeństwa i ukształtowanych w nim norm, nie zaś z patologii społecznych. Wykazano, że w państwach, w których zastosowano genderową perspektywę w walce z przemocą (przede wszystkim państwa skandynawskie), odstetek przemocy wobec kobiet utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie[10].

 

Przewodnik formułuje tezę, że kobiety oraz osoby nieidentyfikujące się żadną płcią, częściej padają ofiarą przemocy motywowanej genderowo[11] (jednocześnie pomijając fakt, że w skali globalnej, to znacznie częściej mężczyźni padają ofiarą przemocy[12]). Odwołując się do perspektywy gender, autorzy wskazują również na konieczność przeprowadzania niektórych zajęć z zakresu CSE w gronie wyłącznie kobiet i dziewcząt oraz wyłącznie mężczyzn i kobiet[13]. Jakkolwiek niewątpliwie bywają sytuacje, w których potrzebne i korzystne jest rozdzielenie nauczania dziewcząt i chłopców, wątpliwości budzi motywowanie ich kwestiami ideologicznymi. Autorzy podręcznika wielokrotnie posługują się pojęciem stereotypu, bardzo szeroko rozumiejąc to pojęcie[14]. Na pewien plus należy jednak zaliczyć pochylenie się nad kwestią stereotypizowania mężczyzn i chłopców jako odpowiedzialnych za nierówności społeczne[15].

 

1. 4. Odniesienie do tzw. „osób LGBT”

 

Przewodnik CSE adresuje jeden punkt do młodych osób biseksualnych, będących lesbijkami lub gejami oraz do innych mężczyzn, którzy utrzymują stosunki seksualne z mężczyznami, natomiast odrębne punkty odnoszą się do młodych osób transseksualnych oraz interseksualnych[16].

 

Przewodnik postuluje łączenie CSE z programami przyjaznymi osobom LGBTQ+, a także łączenie grup dzieci i młodych osób, w taki sposób, aby mogły podzielić się swoimi doświadczeniami jako osoby LGBTQ+. Przynależność do grup, według przewodnika, miałaby zależeć wyłącznie od deklaracji uczestnika, który mógłby dokonać wyboru, z którą grupą najbardziej identyfikuje się z uwagi na płeć czy orientację. Ponadto w punkcie tym znalazła się wzmianka o osobie edukatora, który przekazywałby wiedzę młodym osobom LGBTQ+. Jeśli sam edukator nie należy do społeczności LGBTQ+, to przewodnik zaleca wprowadzenie do grupy jeszcze jednego współ-edukatora, który identyfikuje się jako osoba LGBTQ+. Dodatkowo przewodnik postuluje, aby w zajęciach uczestniczyły osoby LGBTQ+ identyfikujące się w różny sposób, przystający do identyfikacji uczestników[17].

Te same postulaty zostały sformułowane również w odniesieniu do osób transgenderowych i transseksualnych[18]. Dodatkowo, położony jest nacisk na stosowanie takiej terminologii, która odpowiada uczestnikom zajęć, zarówno jeśli chodzi o zwracanie się do takich osób w formie męskiej lub żeńskiej, jak i odnośnie słownictwa związanego z intymnymi częściami ciała kobiety i mężczyzny.

 

Postulaty te należy ocenić negatywnie. W świetle najnowszych badań, na orientację seksualną kluczowy wpływ mogą mieć kwestie kulturowe oraz przekazywane dzieciom wzorce[19] . Duży wpływ na kształtującą się u młodych osób i dzieci seksualność może mieć zatem grupa rówieśnicza, w szczególności postulowani w przewodniku „edukatorzy”.

 

 

4. Organizacje zaangażowane w tworzenie poradnika

 

• Na kształt poradnika kluczowy wpływ miał Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych (UNFPA). Jest to  agenda ONZ, której oficjalne cele skupiają się na zagadnieniach związanych z polityką ludnościową, w tym z tzw. prawami reprodukcyjnymi i zdrowiem reprodukcyjnym i seksualnym. Od 2018 roku UNFPA  współpracuje z rządami i innymi organizacjami w celu zapewnienia jak najszerszego dostępu do praw seksualnych i reprodukcyjnych oraz dostępu do nowoczesnych metod planowania rodziny. Po drugie UNFPA współdziała z państwami i organizacjami na rzecz wzmocnienia systemu opieki, szkoleń lekarzy, pielęgniarek, położnych oraz zwiększenia dostępu do odpowiedniej ochrony „zdrowia reprodukcyjnego”. Wreszcie - po trzecie - celem UNFPA jest przeciwdziałanie przemocy opartej na genderze – „gender-based violence”.

 

Pozostałymi organizacjami zaangażowanymi w popularyzację edukacji seksualnej typu C są będące agendami ONZ UNAIDS, Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF), wyspecjalizowana agencja UNESCO, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz pozarządowe International Planned Parenthood Federation (IPPF). Wszystkie wymienione organizacje od lat w swoich niewiążących dokumentach umieszczają skrajną ideologicznie agendę, która często nie jest związana z oryginalnymi celami tych organizacji. Do tej agendy należy m.in. promocja aborcji pod pretekstem zapewnienia pełni „praw seksualnych reprodukcyjnych”. W swoich strategiach, rekomendacjach i innych publikacjach organizacje opowiadają się również za postulatami związanymi z osobami nieheteroseksualnymi i transseksualnymi, które ludzką seksualność definiują w ideologicznie nacechowany sposób, który jest niezgodny z obiektywnymi faktami.  

 

• UNAIDS została stworzona w celu globalnej walki walki z AIDS. W swoich dokumentach jednak agenda ta posługuje się od lat ideologicznymi konceptami, przede wszystkim ideologią gender oraz tzw. prawami reprodukcyjnymi i seksualnym. Według UNAIDS nie jest możliwe całkowite zlikwidowanie AIDS, bez zapewnienia tzw. „gedner equality”.

 

• IPPF to skrót od nazwy Międzynarodowa Federacja Planowanego Rodzicielstwa, największego globalnego providera aborcji. W programie CSE można znaleźć niemal identyczne rozwiązania do tych, które stosuje w swojej działalności IPPF. Organizacja utworzyła „bezpiecznie strefy”, w których młodzi ludzie omawiają z peer edukatorem kwestie seksualności, tzw. praw seksualnych i reprodukcyjnych i aborcja[20].

 

• Mający działać na rzecz dzieci w sferze edukacji, wyrównywania szans i bezpieczeństwa UNICEF również umieszcza w swoich dokumentach i strategiach ideologiczne postulaty związane z tzw. prawami reprodukcyjnymi i seksualnymi. Organizacja również promuje wizję walki z przemocą opartą na koncepcji „gender-based violence”, która jak zostało to już wielokrotnie wykazane jest nieskuteczna w walce ze zjawiskiem przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.  Dodatkowo, UNESCO wbrew temu co wynika z danych naukowych stwierdza, że edukacja seksualna typu C nie prowadzi do zwiększonej aktywności seksualnej młodzieży czy ryzyka wystąpienia chorób wenerycznych.  

 

 

Podsumowanie

Wydany przez UNFPA poradnik budzi poważne zastrzeżenia zarówno co do jego zgodności z podstawowymi gwarancjami wynikającymi z traktatów międzynarodowych, jak i ustaleniami państw poczynionymi na najważniejszych konferencjach (w szczególności na konferencji w Kairze). Próby rozszerzenia programów edukacji seksualnej typu C na zajęcia pozaszkolne rodzą ryzyko jeszcze mniejszej kontroli rodziców co do treści przekazywanych na tego typu zajęciach.   

 

Karolina Wiśniewska - Analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris