Ład prawny w obliczu wyzwań XXI wieku - Akademia Ordo Iuris ukazuje szanse i zagrożenia

Adobe Stock

Globalizacja, rozwój technologii czy pandemia Covid-19 to niektóre czynniki oddziałujące w XXI w. na prawodawstwo. Wyzwaniom, jakie współczesne przemiany stawiają przed prawnikami, została poświęcona ogólnopolska studencko-doktorancka konferencja naukowa „Ład prawny w obliczu wyzwań XXI wieku”. Wydarzenie współorganizowało Koło Naukowe Ordo Iuris działające na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Opolskiego.

„W kolejnej konferencji naukowej inicjowanej przez Akademię Ordo Iuris udział wzięło aż 19 uczestników z 11 ośrodków naukowych z całej Polski. Należy także odnotować udział bierny szeregu znamienitych prawników – praktyków i teoretyków, którzy poświęcili swój czas, by zapoznać się z referatami uczestników konferencji. Kołu Naukowemu Ordo Iuris z Opola gratulujemy sukcesu organizacyjnego, a wszystkich zainteresowanych zapraszamy do udziału w kolejnych wydarzeniach Akademii Ordo Iuris” – skomentował Łukasz Bernaciński, Koordynator Akademii Ordo Iuris.

Konferencja odbyła się 11 maja w formie zdalnej (online), a rozpoczęła się od wręczenia nagrody Peregryna z Opola na ręce przedstawiciela Ordo Iuris – dr. Tymoteusza Zycha. Nagroda została przyznana Instytutowi przez opolski oddział Civitas Christiana za „umiłowanie sprawiedliwości”. Ks. dr Piotr Sadowski – przewodniczący kapituły nagrody, opowiedział o jej idei i historii. Następnie dr hab. Andrzej Szymański prof. Uniwersytetu Opolskiego wygłosił mowę laudatio. Dr Zych dziękując za wyróżnienie Instytutu jednocześnie podkreślił rolę i znaczenie ładu prawnego.

Część merytoryczną konferencji zainaugurowano wystąpieniami doktorantów. Pierwszemu panelowi przewodniczył radca prawny dr Bartosz Zalewski, Dyrektor Centrum Analiz Legislacyjnych Instytutu Ordo Iuris, a tematyką wystąpień było spojrzenie na porządek prawny RP z różnorodnej perspektywy. Panel otworzyło wystąpienie Katarzyny Mróz (Uniwersytet Śląski), której głównym przedmiotem wystąpienia była analiza zjawiska populizmu penalnego w kontekście nadzwyczajnego obostrzenia kary. Prelegentka podkreśliła, że w praktyce przejawy populizmu penalnego w polskiej polityce kryminalnej traktowane są jako narzędzie do osiągania politycznych celów, a nadzwyczajne obostrzenie kary odgrywa ważną rolę w rozpowszechnianiu populistycznej ideologii karnej.

Z kolei, Oskar Kida (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie) przeanalizował unijną zasadę pierwszeństwa prawa UE w kontekście polskiego porządku prawnego (w szczególności porządku konstytucyjnego). Autor wystąpienia starał się odpowiedzieć na pytanie jak szeroki zakres kompetencji został przekazany Unii Europejskiej w traktacie akcesyjnym i jak duży wpływ ma wspólnota na wyłączne kompetencje państw członkowskich (na przykładzie sporu o kształt wymiaru sprawiedliwości). Wystąpienie miało na celu skłonić słuchaczy do refleksji na temat relacji pomiędzy krajowym porządkiem prawnym a prawem wspólnotowym.

Kolejną prelegentką panelu była Magdalena Lis (Uniwersytet Łódzki), która skupiła się na przedstawieniu działalności Regionalnych Izb Obrachunkowych w kontekście współfinansowania zadań zleconych przez jednostki samorządu terytorialnego. Ostatni referat wygłosił Patryk Bukowski (Uniwersytet Warszawski), który podzielił swoją wypowiedź na trzy części. Przeanalizował treści ustaw zasadniczych państw europejskich w zakresie ochrony środowiska, wskazał te z wyznaczonych przepisów, które warunkują porządek prawny w danych państwach w omawianym zakresie, a także porównał studium funkcjonujących w danych państwach rozwiązań, które warunkują istniejący w nich porządek prawny dotyczący ochrony środowiska. Podsumowując, podjął również próbę dokonania oceny omówionych wcześniej rozwiązań z perspektywy ich skuteczności.

Drugi panel doktorancki, moderowany przez dr hab. Andrzeja Szymańskiego prof. UO, podejmował tematykę prawa wyznaniowego. Anna Kownacka (Uniwersytet Śląski) zastanawiała się nad kolizją praw w kontekście granic wolności słowa i wolnością religijną. Objaśniła zakres i podstawy normatywne wolności religijnej i wolności słowa oraz ich wzajemnych interakcji. Analizie poddała również problem wzajemnych relacji i możliwości wyznaczenia granic między wolnością wypowiedzi a wolnością wyznania, zwłaszcza na szczeblu międzynarodowym.

Kolejny prelegent, Łukasz Bernaciński (Uniwersytet Łódzki) poruszył zagadnienie realizacji prawa pacjenta do opieki duszpasterskiej w czasie pandemii Covid-19. W wystąpieniu zaprezentowano konstytucyjne, prawnomiędzynarodowe i ustawowe regulacje prawa do opieki duszpasterskiej, a także wskazano na możliwość i warunki prawne limitacji tego prawa, szczególnie w kontekście wprowadzonego w Polsce stanu epidemii. Druga część wystąpienia poświęcona została zaprezentowaniu różnorodnych przypadków naruszeń prawa do opieki duszpasterskiej, do których dochodziło w Polsce w 2020 r.

Konrad Dyda (Katolicki Uniwersytet Lubelski) jako ostatni prelegent drugiego panelu doktoranckiego, poruszył niezwykle aktualny temat związany z pandemią Covid-19.  Rozważył nowe wyzwanie dla współczesnego prawodawcy jakim jest ochrona zdrowia przy jednoczesnym nienaruszaniu wolności religijnej. Prawnik wskazywał na ograniczenie wolności religijnej ze względu na wprowadzone restrykcje epidemiologiczne, które są niezgodne z art. 53 Konstytucji RP.

W dyskusję wieńczącą tę część konferencji włączył się, między innymi, prof. Wojciech Sadurski, który przedstawił swoje spojrzenie na sformułowanie klauzuli imitacyjnej zawartej w art. 53 ust. 5 Konstytucji. Odpowiedź opartą w szczególności na orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego sformułował Konrad Dyda. W pozostałej części dyskusji rozważano proporcjonalność ograniczeń wolności słowa oraz wolności sumienia i religii jakie wyłaniają się z analizy aktualnych wydarzeń w Polsce i na świecie.

Druga część konferencji, składająca się z czterech paneli, została poprowadzona przez studentów Uniwersytetu Opolskiego – członków koła naukowego Ordo Iuris. Pierwszy panel studencki prowadzony przez Pawła Kanika wprowadzał w temat ładu prawnego z perspektywy interdyscyplinarnej.

Jan Melon (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) przedstawił epokę ponowoczesności z socjologicznego punktu widzenia oraz ukazał niektóre konsekwencje wynikające z cech tej epoki. Prelegent podkreślił, że zmiany w spojrzeniu na świat powodują istotne przeobrażenie w obszarze prawa oraz w jego pojmowaniu. Prawo przestaje być pewne, a staje się instrumentem realizacji określonych interesów, co powoduje utratę jego autorytetu.

Ilona Smolka (Uniwersytet Opolski) przybliżyła uczestnikom ideologię transhumanizmu, która zakłada przekroczenie barier biologicznych człowieka oraz kult bezpieczeństwa, którego głównym założeniem jest wyzbycie się wszystkiego w imię własnej ochrony. W wystąpieniu przedstawiono także wpływ filozofii postmodernizmu na integrację nauk prawnych.

Panel zamknęło wystąpienie Beaty Trochanowskiej (Uczelnia Łazarskiego), która omówiła zasadę pierwszeństwa wychowawczego rodziców w zestawieniu z planem nowego ładu postępowych ruchów społecznych w XXI w. Jak zauważyła prelegentka, postępowe ruchy społeczne, sprzeciwiające się obowiązującemu porządkowi, chciałyby, aby kompetencje i funkcje, które należą do rodziny, zostały przekazane innym instytucjom. Podważanie pierwszeństwa wychowawczego rodziców i niszczenie roli rodziny w społeczeństwie są jednymi z poważniejszych mechanizmów, które zagrażają ładowi prawnemu w XXI w.

Kolejnemu panelowi przewodniczył Krzysztof Górecki, a tematyka wystąpień ogniskowała się wokół prawa karnego. Konrad Gajewicz (Uniwersytet Opolski) podjął problematykę czynu przepołowionego w Kodeksie Karnym. Analizie poddano wątpliwości dotyczące sytuacji, w których skazywano za kradzież cukierka, a także przedstawiono postulaty de lege ferenda.

Sebastian Traczyk (Akademia Andrzeja Frycza Modrzewskiego) analizował zjawisko populizmu penalnego w kontekście kształtowania ładu prawnego w XXI w. Prelegent szeroko omawiał m.in. okoliczności uchwalenia tzw. „ustawy o bestiach” oraz skutki jej funkcjonowania.

Ostatni z prelegentów tej części - Paweł Kanik (Uniwersytet Opolski) podjął próbę konstruktywnego spojrzenia na kontrowersyjny temat pedofilii w Kościele Katolickim z punktu widzenia prawa świeckiego oraz prawa kanonicznego. Przedstawił on szereg możliwości zwalczania nadużyć́ seksualnych, którymi dysponują̨ zarówno władze świeckie jak i kościelne, a także podjął się oceny ich skuteczności w zwalczaniu zjawiska pedofilii.

Trzeciemu panelowi przewodniczył Konrad Gajewicz, a wszystkie referaty wygłosili studenci Uniwersytetu Opolskiego. Pierwsza z prelegentek - Agnieszka Kacperczyk, podjęła temat Konwencji stambulskiej, która, jej zdaniem, jest realnym wyzwaniem dla polskiego ładu prawnego. Podkreśiła ona, że w sprzeczności z polską ustawą zasadniczą pozostaje zawarty w konwencji obowiązek jej stron do promowania zmian kulturowych i społecznych wzorców zachowań kobiet i mężczyzn. Podobnie oceniono obowiązek rozpowszechniania ideologii gender w edukacji.

Krzysztof Górecki poruszył temat instytucji sędziów pokoju. Przedstawił zalety tego rozwiązania oraz jego słabe strony. W szczególności położył nacisk na możliwość wadliwego stosowania prawa przez sędziów pokoju i ich potencjalnie zwiększonej podatności na korupcję.

Bartłomiej Biernacki przeanalizował pojęcie kultu religijnego, a także pojęć bliskoznacznych w polskim prawie i prawie wewnętrznym Kościoła katolickiego. Mówca zwrócił uwagę na brak definicji legalnej pojęcia „kult religijny”, a także przedstawił konsekwencje takiego stanu rzeczy dla interpretacji prawa. Całość rozważań osadzona była w kontekście tzw. „rozporządzeń covidowych”.

Ostatnią część konferencji poprowadziła Ilona Smolka. W wystąpieniu otwierającym, Ewa Rejman (Uniwersytet Wrocławski) podkreśliła, że termin mowa nienawiści nie został zdefiniowany w żadnym wiążącym międzynarodowym akcie prawnym. Prelegentka słusznie zwracała uwagę na szereg absurdów stosowania tej konstrukcji z perspektywy chociażby pewności prawa.

Jakub Klugiewicz (Uniwersytet Mikołaja Kopernika) przedstawił nowe rozwiązania prawne, które powstają i będą powstawały w związku z rozwojem sztucznej inteligencji. Następnie przedstawił precedensy w zakresie przyznawania praw sztucznej inteligencji oraz podjął się oceny konsekwencji takich precedensów w sferze prawa i kultury.

Ostatnim wystąpieniem konferencyjnym była prelekcja Oskara Kańskiego (Uniwersytet Jagielloński) - „Muzyka i jej ochrona prawnoautorska na miarę XXI wieku”. Autor ocenił w kontekście ochrony własności intelektualnej zabezpieczenie interesów autorów muzyki, czy nowe mechanizmy kontroli antyplagiatowej.

Konferencję podsumował Bartłomiej Biernacki, Koordynator Kół Naukowych Ordo Iuris, który podkreślił wysoki poziom merytoryczny wystąpień oraz zachęcał uczestników do aktywnego włączenia się w kolejne inicjatywy Akademii Ordo Iuris oraz te realizowane w ramach programu dla kół naukowych.