Europejski Trybunał Praw Człowieka będzie orzekać w sprawie statusu ludzkiego embrionu

W ciągu najbliższych miesięcy Europejski Trybunał Praw Człowieka będzie orzekał w sprawie statusu embrionu ludzkiego w przypadku Adelina Parrillo przeciwko Włochom (nr 46470/11). ECLJ został upoważniony do złożenia amicus curiae w tej sprawie.

Sprawa dotyczy kobiety, która w 2002 roku, w wieku 48 lat, postanowiła wraz z mężem mieć dzieci przez medycznie wspomaganą prokreację (MAP). W tym celu zostało stworzonych i zamrożonych do przyszłej implantacji pięć zarodków, ponieważ wnioskodawczyni cierpi na utrudniającą utrzymanie ciąży endometriozę. W 2003 r. skarżąca straciła męża i zrezygnowała z wykonywania implantacji zarodków. Osiem lat później, w 2011 roku, niezadowolona, że art. 13 ustawy włoskiej 40/2004 (ustawa nr 40) zakazuje niszczenia embrionów ludzkich (również w celach naukowych), skarżąca zwróciła się bezpośrednio do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, nie wyczerpując jednak krajowych środków odwoławczych. Parillo twierdzi, że jej "prawa własności " do pięciu zamrożonych embrionów (art. 1 Protokołu nr 1) i do życia prywatnego (art. 8) zostały naruszone przez tę ustawę, ponieważ zabrania ona zniszczenia zarodków w toku badań naukowych, "zmuszając ją, aby utrzymać je w stanie kriokonserwacji aż ich wykorzystanie nie będzie już opłacalne".

Wywodzenie roszczeń Parillo z „prawa własności zarodków” powoduje, że są one traktowane jak zwykłe rzeczy, a nie osoby lub podmioty prawa.

W memorandum ECLJ przypomina, że ustawa nr 40 została przyjęta w celu ustalenia norm etycznych i położenia kresu procederowi, który -- w kontekście skandalu wybuchłego w związku z wykorzystaniem przez włoskich lekarzy wspomaganej reprodukcji u kobiety ponad pięćdziesięcioletniej -- określono jako "far-West reproductive". Ustawa ta nie tylko wywarła skutki gospodarcze w zakresie medycznie wspomaganej reprodukcji (MAP) oraz biotechnologii; ale też sprowokował etyczną debatę nad tą problematyką.

ECLJ wskazuje, że „ustawa nr 40” uznaje embrion ludzki in vitro za podmiot prawa na równi z innymi podmiotami zaangażowanymi w MAP, i tworzy gwarancje dla poszanowania jego prawa do życia. W związku z tym, zabrania się umyślnego niszczenia poczętych zarodków (zniszczenie przez preimplantacyjną diagnostykę genetyczną (PGD) lub podczas badań naukowych) oraz nakazuje zamrożenie zarodków, które (jeszcze) nie zostały wszczepione. Wybór włoskiego ustawodawcy znajduje wsparcie w licznych unormowaniach europejskich.

ECLJ przypomina, że Trybunał pozostawia każdemu państwu obowiązek określenia momentu, od którego zaczyna się ochrona ludzkiego życia, i od tego też momentu gwarantuje życie płodu również na gruncie Konwencji. Tym samym, Konwencja ma zastosowanie do zarodków in vitro, które korzystają z ochrony na gruncie prawa włoskiego. Biorąc pod uwagę, że zarodki są podmiotami, nie zaś rzeczami lub przedmiotami praw rzeczowych i być celowo niszczonymi. Aborcja pozwala na zniszczenie embrionów w macicy, w celu ochrony prawa do życia i zdrowia matki. Zniszczenie zarodków in vitro nie jest konieczne, by chronić dobro matki. Zasada prymatu człowieka jest wyraźnie sprzeczna z przedstawionym uzasadnieniem zniszczenia embrionów in vitro w interesie nauki. Fakt, że większość państw europejskich umożliwia badania niszczące zarodki, o niczym nie przesądza, bowiem nie odpowiada na podstawowe pytanie zarówno o naturę samego embrionu jak i jego prawnej ochrony. Istnienie quasi-konsensusu nie tworzy na rządzoi konwencyjnego obowiązku legalizacji takiej praktyki. Dlatego, od chwili gdy włoski ustawodawca zgodził się na uznanie embrionu in vitro za podmiot, którego dotyczy prawna zasada prymatu człowieka, przyznanie racji wnioskodawcy stało się niemożliwe.

Ogólnie rzecz biorąc, sprawa Parrillo przeciwko Włochom jest przykładem zbieżności różnych obliczy liberalizmu, zarówno w jego wymiarze moralnym, jak i gospodarczym. Liberalizm moralny (w tym przypadku reprezentowany przez poparcie radykalnej partii) i liberalizm ekonomiczny (reprezentowany przez przemysł biotechnologiczny) działają wspólnie w kierunku deregulacji i usunięcia, wynikającej z respektowania ludzkiej tożsamości embrionu, ochrony prawnej. Wreszcie, w przypadku sprawy Parrillo, Trybunał musi podjąć decyzję, czy liberalne podejście powinno wyprzeć koncepcję praw człowieka wywodzącą je z jego przyrodzonej godności i która to koncepcja, inspirowała prace nad Konwencją.

Ze względu na znaczenie tej sprawy, odpowiedzialna za nią Sekcja może podjąć decyzję o skierowaniu jej do Wielkiej Izby.

28 sierpnia 2012 r. Druga Sekcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ocenzurowała ustalenia ustawy nr 40, wydając wyrok w sprawie dostępu do pre-implantacjnej diagnostyki genetycznej (PGD) w sprawie Rosetta Costa i Walter Pavan przeciwko Włochom (nr 54270/10).