prawa reprodukcyjne i seksualne

W toku prac organizacji międzynarodowych, od dłuższego czasu podejmowane są próby umieszczenia „prawa do aborcji” wśród praw człowieka. Kwestią włączenia tzw. praw reprodukcyjnych i seksualnych zajmuje się obecnie Komitet ds. Statusu Kobiet ONZ. Uczestnicy trwającej sesji tego organu dyskutować będą nad projektem konkluzji, który zakłada, że „prawa człowieka kobiet obejmują ich prawo do kontroli i swobodnego oraz odpowiedzialnego decydowania o wszystkich sprawach związanych z ich seksualnością, w tym o zdrowiu seksualnym i reprodukcyjnym”.

Organ realizujący ideologiczną agendę

Komisja ds. Statusu Kobiet (CSW) jest jednym z głównych organów ONZ tworzących politykę tego międzynarodowego gremium w odniesieniu do kwestii związanych z równouprawnieniem i prawami kobiet. Komisja powstała w drodze rezolucji Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ z 21 czerwca 1946 r., aby przygotować dla Rady rekomendacje i raporty na temat promocji praw kobiet w życiu politycznym, ekonomicznym, społecznym, cywilnym i edukacyjnym. W 1996 r. rozszerzono mandat Komisji i zdecydowano, że ​​powinna ona przyjąć wiodącą rolę w monitorowaniu i przeglądzie postępów we wdrażaniu Deklaracji Pekińskiej oraz we włączaniu perspektywy płci w działaniach ONZ. Pekińska Platforma Działania wprowadziła do międzynarodowego dyskursu ideologiczne koncepcje, w tym pojęcie płci w rozumieniu „gender”.

Pierwsza Komisja powstała w 1947 r., zaledwie dwa lata po założeniu Organizacji Narodów Zjednoczonych, kiedy grupa 15 kobiet reprezentujących rządy z całego świata spotkała się w Nowym Jorku, aby rozpocząć budowę międzynarodowych podstaw prawnych równości płci.  CSW brała udział w opracowywaniu międzynarodowych konwencji dotyczących praw kobiet i zorganizowała cztery światowe konferencje w sprawie kobiet - w Meksyku w 1975 r., Kopenhadze w 1980 r., Nairobi w 1985 r. i w Pekinie w 1995 r.

Podczas dorocznej dwutygodniowej sesji Komisji, przedstawiciele państw członkowskich, agencji ONZ i organizacji społeczeństwa obywatelskiego zbierają się w siedzibie ONZ w Nowym Jorku. Celem spotkań jest ocena dotychczasowych działań ONZ na rzecz równouprawnienia kobiet.

„Zdrowie seksualne i reprodukcyjne” prawem człowieka?

Sześćdziesiąta siódma sesja Komisji ds. Statusu Kobiet odbywa się od 6 marca i będzie trwać do 17 marca, a jej tegoroczny temat to „Innowacje i zmiany technologiczne oraz edukacja w erze cyfrowej na rzecz osiągnięcia równości płci i wzmocnienia pozycji wszystkich kobiet i dziewcząt”. Podczas sesji dokonany zostanie również przegląd uzgodnionych wniosków z sześćdziesiątej drugiej sesji pt. „Wyzwania i możliwości w osiąganiu równości płci oraz wzmacnianiu pozycji kobiet i dziewcząt z obszarów wiejskich”.

Co istotne, wynikiem rozpatrywania przez Komisję tematu podczas jej 67. sesji, będą uzgodnione konkluzje, negocjowane przez wszystkie państwa członkowskie. W przygotowanym projekcie konkluzji umieszczono tzw. prawa reprodukcyjne i seksualne, jako jedne z praw człowieka, wskazując, że jednym z koniecznych działań jest: „zapewnienie powszechnego dostępu do zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw reprodukcyjnych, zgodnie z programem działania Międzynarodowej Konferencji w sprawie Ludności i Rozwoju oraz Pekińską Platformą Działania, a także dokumentami końcowymi ich konferencji przeglądowych, w tym powszechnego dostępu do usług w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, w tym planowania rodziny, informacji i edukacji oraz włączenia zdrowia reprodukcyjnego do krajowych strategii i programów, a także uznając, że prawa człowieka kobiet obejmują ich prawo do kontroli i swobodnego oraz odpowiedzialnego decydowania o wszystkich sprawach związanych z ich seksualnością, w tym o zdrowiu seksualnym i reprodukcyjnym, wolne od przymusu, dyskryminacji i przemocy, jako wkład w osiągnięcie równości płci i wzmocnienie pozycji kobiet oraz realizację ich praw człowieka, także w kontekście innowacji i zmian technologicznych oraz edukacji w erze cyfrowej”.

Międzynarodowe gremia nie ustają w wysiłkach na rzecz uznania „prawa do aborcji” za prawo człowieka. Wyrazistym przykładem takiego działania jest ubiegłoroczna rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie przemocy wobec kobiet, o której od początku informował Instytut Ordo Iuris. Z uwagi na dotychczasowy sprzeciw państw wobec usytuowania prawa do aborcji wśród praw człowieka, próbuje się ją wprowadzić niejako tylnymi drzwiami, w drodze niewiążących dokumentów organizacji międzynarodowych i ich poszczególnych komórek organizacyjnych, najczęściej pod pojęciem zdrowia „reprodukcyjnego i seksualnego” bądź „praw reprodukcyjnych”. Jeżeli konkluzje z nadchodzącego posiedzenia Komisji zostaną przyjęte w obecnym kształcie, będzie to kolejny krok w kierunku przeforsowania tzw. prawa do aborcji jako jednego z praw człowieka.

Weronika Przebierała – dyrektor Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris

Na arenie międzynarodowej trwają wysiłki mające na celu wdrożenie globalnego zarządzania zdrowiem. Służą temu m.in. prace nad tzw. traktatem antypandemicznym WHO. Był to jeden z tematów omawianych podczas zorganizowanego w Berlinie Światowego Szczytu Zdrowia. W trakcie wydarzenia duży nacisk położono także na kwestie związane z „prawami reprodukcyjnymi i seksualnymi”.

Jak globalnie zarządzać zdrowiem?

Celem szczytu było zgromadzenie liderów w dziedzinie zdrowia na świecie i prywatnych interesariuszy z różnych sektorów, aby omówić wyzwania związane z przyszłymi zagrożeniami dla zdrowia i znaleźć rozwiązania celem poprawy zdrowia na świecie. Światowy Szczyt Zdrowia 2022 jest pierwszym szczytem organizowanym wspólnie ze Światową Organizacją Zdrowia, pod patronatem kanclerza Olafa Scholza i prezydenta Republiki Francuskiej Emmanuela Macrona. Jak stwierdzono w komunikatach powitalnych obu przywódców politycznych, głównym celem Szczytu była refleksja nad współzależnością zmiany klimatu, systemów żywnościowych, transformacji cyfrowej, pokoju i globalnego zdrowia. Wskazywano również na potrzebę uznania zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska za fundamentalnie powiązane oraz, co szczególnie podkreśliła Francja, dalsze wspieranie dostępu do opieki i usług zdrowotnych, w tym kompleksowego zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw kobiet i dziewcząt.

Instytut Ordo Iuris był zaangażowany w śledzenie i udział w panelach dotyczących praw seksualnych i reprodukcyjnych, finansowania i wzmacniania systemów opieki zdrowotnej, gotowości i reagowania na pandemie, globalnej komunikacji zdrowotnej oraz transformacji cyfrowej dla zdrowia. W każdym z tych paneli politycy, przedstawiciele głównych fundatorów (np. międzynarodowych instytucji finansowych, globalnych interesariuszy, filantropów) oraz członkowie Światowej Organizacji Zdrowia omawiali priorytety i podejście, które należy przyjąć, aby sprostać wyzwaniom zdrowotnym. Równość, solidarność, przywództwo i zrównoważony rozwój to tylko niektóre z kluczowych słów, które zdominowały dyskusje prowadzone w Berlinie w celu wzmocnienia globalnych systemów opieki zdrowotnej.

Agenda proaborcyjna i genderowa

Podkreślano, że głównym celem jest stworzenie skutecznego systemu współpracy i solidarności w zakresie zdrowia między państwami w celu wzmocnienia wiedzy naukowej i przeciwdziałania zagrożeniom chorobowym. Natomiast głównymi tematami forum były transformacja cyfrowa dla zdrowia, centralna rola ponadnarodowych organów i agencji, wraz z zaangażowaniem globalnych podmiotów prywatnych w świadczenie usług w zakresie zdrowia publicznego. Co więcej, zdaniem uczestników, idea centralizacji zarządzania, która wyłoniła się ze szczytu, nie powinna istnieć tylko politycznie pomiędzy władzami globalnymi i krajowymi, ale w konsekwencji również wzmacniać rolę gigantów cyfrowych i dużych darczyńców. Kwestie wciąż budzące dyskusje w wielu krajach, jak masowe szczepienia czy dostęp do antykoncepcji i aborcji, nie tyle były przedmiotem dyskusji, co raczej punktami wyjścia do rozmowy o tym, jak wdrożyć w skali globalnej dostęp do tego rodzaju usług, które powinny być powszechnie gwarantowane w ramach zdrowia publicznego.

Skupiając się na zagadnieniu tzw. praw seksualnych i reprodukcyjnych (SRHR), prelegenci biorący udział w dyskusji wskazywali na konieczność włączenia kompleksowych usług SRHR do Powszechnego Ubezpieczenia Zdrowotnego. Natalia Kamen, dyrektor wykonawczy Funduszu Ludnościowego ONZ, zwróciła uwagę, że opublikowany przez jej agencję raport State of World Population pokazuje, że połowa ciąż na świecie jest nieplanowana i niechciana, wskazując na „wybór kobiet" jako rozwiązanie tego „problemu”. Z drugiej strony, Bärbel Kofler, sekretarz stanu w Federalnym Ministerstwie Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Niemiec, wyjaśniła, że działania Niemiec w zakresie włączenia SRHR do systemu usług zdrowotnych prowadzone są na dwóch płaszczyznach: z jednej strony polegają na wzmacnianiu umów z krajami, które potrzebują wsparcia finansowego do realizacji tego planu, a z drugiej na finansowaniu funduszy wielostronnych, takich jak organizacje typu Planned Parenthood. Podczas debaty podkreślono także, że powszechny dostęp do zdrowia oraz praw „seksualnych i reprodukcyjnych” jest kluczowym elementem realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ. Ograniczony dostęp do takich usług, spowodowany kilkoma czynnikami, w tym religijnymi i kulturowymi konstrukcjami związanymi ze stosowaniem środków antykoncepcyjnych, nierównością płci, brakiem przystępności cenowej i innymi barierami to, zdaniem uczestników szczytu, nowe przeszkody, z którymi należy się zmierzyć, aby odpowiedzieć na pilną potrzebę inwestowania w sposób sprawiedliwy i zrównoważony w zdrowie i dobrobyt, zgodnie z przedstawioną globalną wizją.

Deklarowany cel – walka z pandemią

Jeśli chodzi o globalne zobowiązanie do wzmocnienia i finansowania systemów opieki zdrowotnej w kontekście odpowiedzi na Covid-19, sesja Światowego Szczytu Zdrowia poświęcona temu tematowi mocno podkreśliła rolę, jaką odgrywają podmioty publiczno-prywatne (takie jak Gavi Vaccine Alliance) we wspieraniu podstawowej opieki zdrowotnej, otrzymywaniu finansowania od instytucji publicznych i dystrybucji masowych szczepionek. Kluczową rolę takich podmiotów opisywano jako rolę przywódczą dla przyszłości polityki zdrowotnej i kluczowy element kontroli epidemii, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Nie zastanawiano się jednak nad wpływem, jaki na te organizacje wywierają finansujące je podmioty prywatne,. Mowa o  m.in. o Bill and Melinda Gates Fundation (która zobowiązała się do przekazania 750 mln dolarów na utworzenie Gavi w 1999 roku) czy Rockefeller Foundation. Kwestie niezależności i przejrzystości zaangażowania dużych prywatnych finansistów w zarządzanie zdrowiem publicznym nie zostały poruszone w późniejszych debatach, w których potwierdzono natomiast chęć zagwarantowania tym podmiotom pola do działania w zakresie wspierania dostępu do usług zdrowotnych w porozumieniu z krajowymi instytucjami publicznymi. Powinniśmy pamiętać, że organizacje te będą mieć bezpośredni wpływ na prawa i wolności jednostek.

Podczas debaty pomiędzy członkami dwunastu różnych parlamentów a wicedyrektorem Światowej Organizacji Zdrowia podkreślono potrzebę współpracy w celu podpisania prawnie wiążącego traktatu antypandemicznego.. Warto wspomnieć, że Mariam Jashi, była członkini gruzińskiego parlamentu, poruszyła kwestie związane z polityczną manipulacją pandemią, którą można było zaobserwować w wielu przypadkach. W debacie nie odniesiono się jednak do licznych obaw państw i społeczeństwa obywatelskiego, dotyczących ryzyka centralizacji władzy wokół WHO i związanego z tym przekazywania kompetencji przez państwa narodowe organom ponadnarodowym. W rzeczywistości WHO została jednogłośnie przedstawiona jako główny organ koordynujący w dziedzinie zdrowia międzynarodowego. Przewodniczący Rady Europejskiej Charles Michel stwierdził w swoim wystąpieniu, że: „WHO znajduje się w sercu naszego systemu prawa międzynarodowego, jest organem kierującym i koordynującym działania w zakresie globalnych wyzwań zdrowotnych. Unia Europejska jest zdecydowana odegrać wiodącą rolę w integracyjnym procesie wzmacniania WHO, zwłaszcza w zakresie gotowości i reagowania na sytuacje kryzysowe w dziedzinie zdrowia, dlatego też przedstawiliśmy koncepcję międzynarodowego traktatu w sprawie pandemii". Zwrócono również uwagę na konieczność uwzględnienia praw człowieka i równości płci przy opracowywaniu traktatu.

Dążenie do wzmocnienia pozycji WHO

Podsumowując, choć w kilku sesjach Światowego Szczytu Zdrowia zastanawiano się nad znaczeniem wzmacniania narodowych systemów zdrowotnych oraz zwiększania możliwości i narzędzi społeczności lokalnych, główne dyskusje koncentrowały się na idei wzmacniania globalnej współpracy w dziedzinie zdrowia. Zdaniem panelistów, współpraca ta, choć uwzględnia społeczności lokalne i parlamenty narodowe, powinna być uznawana za bardziej skuteczną wtedy, gdy na poziomie globalnym jest prowadzona przez WHO. W dyskusji nad wdrażaniem i wspieraniem polityki zdrowotnej państw członkowskich WHO stwierdzono, że planuje się wzmocnić rolę podmiotów prywatnych i dużych fundatorów, takich jak Bill and Melinda Gates Fundation. Jednocześnie, nie podnoszono jednak wątpliwości co do promowania dostępu do aborcji i antykoncepcji dla kobiet i nastolatek. Wybrzmiała natomiast potrzeba włączenia SRHR (w ramach których, w dokumentach przygotowanych przez WHO, wskazuje się prawo do aborcji) do Powszechnego Systemu Opieki Zdrowotnej, mimo że w wielu krajach kwestia dostępu do aborcji jest nadal dyskutowana i ograniczona.

Model polityki zdrowotnej proponowany podczas Szczytu sprowadza się zatem do przekazania większej ilości kompetencji WHO, począwszy od świadczenia usług (takich jak szczepienia) do studiów naukowych i badań, od instytucji krajowych do międzynarodowych, gdzie finansowanie ze strony państw członkowskich konkuruje z finansowaniem ze strony prywatnych organizacji filantropijnych, które jasno wyraziły swoje zaangażowanie m.in. w promowanie aborcji jako jednego z „praw reprodukcyjnych i seksualnych”.

Veronica Turetta – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris