ETPCz: Konwencja nie gwarantuje prawa do homoseksualnego związku małżeńskiego

Europejski Trybunał Praw Człowieka, zasiadając jako Wielka Izba, w sprawie Hämäläinen v. Finlandii (skarga nr. 37359/09), 16 lipca 2014 r., potwierdził, że przepisy Europejskiej Konwencja Praw Człowieka nie mogą być interpretowane "jako nakładające na Umawiające się Państwa obowiązku do przyznania parom tej samej płci prawa do zawarcia związku małżeńskiego". Ponadto Wielka Izba podkreśliła, że "nie można powiedzieć, że istnieje jakikolwiek europejski konsensus w sprawie dopuszczenia małżeństw tej samej płci."

Powyższa sprawa nie była jednak pierwszą, którą w tej materii rozstrzygał ETPCz. W dniu 13 listopada 2012 roku w sprawie przeciwko Finlandii, która odmówiła prawnego uznania zmiany płci mężczyźnie znajdującemu się wówczas w związku małżeńskim z kobietą, uzależniając powyższe od uprzedniego uzyskania przez niego rozwodu. W rozstrzygnięciu Trybunał zauważył, że "głównym problemem w przypadku niniejszej sprawy jest okoliczność, iż w istocie prawo fińskie nie dopuszcza małżeństw tej samej płci." (§ 66)

Skarżący urodził się w 1963 roku jako mężczyzna; jednak wobec wewnętrznego odczuwania przynależności do płci przeciwnej, w 2006 roku zdecydował się na zmianę nazwiska. Jeszcze zanim przeszedł operację zmiany płci w 2009 roku, w 2007 roku starał się o nowy numer identyfikacyjny, przy którym wnioskował o zapis swoich w oficjalnych dokumentach, iż był on płci żeńskiej. Wniosek ten został jednak odrzucony. Decyzja fińskich władz podyktowana była przekonaniem, iż w Finladii nie jest możliwe zawarcie związku małżeńskiego przez osoby będące tej samej płci, a zatem zanim możliwym będzie uznanie zmiany płci Skarżącego, koniecznym było rozwiązanie małżeństwa, którym Skarżący był wówczas związany. Skarżący odmówił podporządkowania się temu wymogowi, a odkąd fińskie sądy administracyjne utrzymały w mocy decyzję organu władzy publicznej, Skarżący postanowił wnieść sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w nadziei na uzyskanie zmiany powyższej decyzji fińskich władz. W jego oczach, obowiązek uprzedniego rozwodu z żoną, lub przekształcenia małżeństwo w związek partnerski, przed oficjalnym uznaniem przez państwo jego nowej płci, było naruszeniem jego praw, w szczególności tych, które pochodzą z Art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) i Art. 14 (zakaz dyskryminacji).

Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka orzekła, iż Finlandia nie naruszyła postanowień Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w tym powołanych przez skarżącego Art. 8, Art. 12 czy Art. 14. Trybunał stwierdził, że wymóg przekształcenia małżeństwa skarżącego w zarejestrowany związek partnerski, stanowiący uprzedni warunek konieczny do prawnego uznania nabytej przez niego płci, nie był nieproporcjonalny. Był to sposób zapewnienia ochrony prawnej również dla związków osób tej samej płci, która była prawie identyczna jak ochrona małżeństw. Drobne różnice istniejące między tymi dwoma pojęciami prawnymi nie pozbawiały systemu fińskiego wciąż aktualnego obowiązku do zapewnienia ochrony wynikającej z Art. 8 Konwencji. Ponadto, wymóg przekształcenia związku małżeńskiego skarżącego w zarejestrowany związek partnerski nie wywoływałoby żadnych konsekwencji dla jego życia rodzinnego, jak także nie wpływałaby na ojcostwo wobec córki skarżącego lub na jego odpowiedzialność za jej opiekę, troskę czy jej utrzymywanie.

Co ciekawe, Wielka Izba ugruntowała stanowisko Trybunału dotyczące kwestii małżeństwa osób tej samej płci, wskazując:

Odnośnie artykułu 8:

"1. Trybunał przypomniał swoje orzecznictwo, zgodnie z którym Art. 8 Konwencji nie może być interpretowany jako nakładający na Umawiające się Państwa-Strony obowiązek do przyznania parom tej samej płci prawa do zawarcia związku małżeńskiego (patrz Schalk i Kopf v. Austrii, nr. 30141/04, § 101, ECHR 2010). "

Odnośnie artykuł 12:

"2. Trybunał przypomniał, że Art. 12 Konwencji stanowi lex specialis dla prawa do zawarcia małżeństwa. Zapewnia on podstawowe prawo mężczyzny i kobiety do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Art. 12 wyraźnie przewiduje regulacje prawną małżeństwa według prawa krajowego. Powyższe ugruntowuje tradycyjne pojęcie małżeństwa jako związku mężczyzny i kobiety (patrz Rees v. Zjednoczonemu Królestwu, § 49). Prawdą jest, że niektóre Umawiające Państwa-Strony rozszerzyły pojęcia małżeństwa rozumianego w sposób tradycyjny, również na związki z osobami tej samej płci, jednak Art. 12 nie może być interpretowany jako nakładający obowiązek na Umawiające się Państwa-Strony do przynania parom tej samej płci prawa do zawarcia małżeństwa (patrz Schalk i Kopf v. Austrii § 63)."

W odniesieniu natomiast do rzekomego europejskiego konsensusu, który wykluczałby prawa Państw-Stron do zdefiniowania małżeństwa jako związku między mężczyzną i kobietą, podkreśla:

"3. Z informacji, którymi dysponuje Trybunał (zob. pkt 31 (Belgii, Danii, Francji, Islandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Holandii i Zjednoczonym Królestwie (Anglia i Walia)) wydaje się, że obecnie dziesięć państw członkowskich dopuszcza możliwość małżeństw homoseksualnych. "(...)" 4.Dlatego nie można powiedzieć, że istnieje jakikolwiek europejski konsensus w sprawie dopuszczenia małżeństw tej samej płci".