Uproszczenie zasad wsparcia opieki nad dziećmi – rekomendacje Ordo Iuris dotyczące rodzinnego kapitału opiekuńczego

Adobe Stock

· Ustawa o rodzinnym kapitale opiekuńczym trafiła do Senatu (druk nr 507), który może wnieść do niej poprawki.

· Ustawa przewiduje dwie formy wsparcia, różniące się wysokością pomocy oraz zakresem wyboru rodziców co do form opieki na które mogliby przeznaczyć dane wsparcie.

· Możliwość takiego wyboru jest jednak ograniczona w przypadku dofinansowania dla dziecka nieobjętego rodzinnym kapitałem opiekuńczym.

· Rekomendowana przez Instytut Ordo Iuris zmiana w ustawie pozwoliłaby na uproszczenie obu form wsparcia i stworzenie czytelnego systemu wspierania opieki nad małymi dziećmi.

OPINIA ORDO IURIS - LINK

Rodzinny kapitał opiekuńczy (RKO) nie jest jedynym świadczeniem wprowadzanym przez ustawę. Obok niego wprowadzane jest „dofinansowania obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna” („dofinansowanie”) dla dziecka nieobjętego rodzinnym kapitałem opiekuńczym. W efekcie środki publiczne przekazywane mają być na wszystkie dzieci.

Wartość RKO (którego konstrukcja jest zbliżona do bonu opiekuńczego, którego wprowadzenie postuluje od lat Instytut Ordo Iuris) wyraża się w szczególności w dwóch wymiarach:

1. po pierwsze, w jego aspekcie wolnościowym, sprzyjającym pluralizmowi form opieki nad dziećmi. Rodzice mogą samodzielnie zdecydować o przeznaczeniu świadczenia na taką formę opieki, którą uznają za najodpowiedniejszą.
2. po drugie, jest szczególnie cennym rozwiązaniem dla mieszkańców obszarów wiejskich. Ci bowiem, w porównaniu do mieszkańców ośrodków miejskich, mają (z obiektywnych względów) nieprównanie gorszy dostęp do infrastruktury opiekuńczej.

Jednak, pomimo tych zalet, zarówno RKO jak i w szczególności „dofinansowanie” wymagają, zdaniem Ordo Iuris, pewnego przeformułowania by skuteczniej służyć stawianym im celom. Poza odmienną wysokością obu świadczeń (różnica 100 zł), podstawowym, praktycznym kryterium odróżniającym „dofinansowanie” od RKO jest ograniczenie możliwości decydowania przez rodziców o tym na jaką formę opieki nad dzieckiem je przeznaczą. W przeciwieństwie do RKO, „dofinansowanie” nie uwzględnia preferencji matek, których wyraźna większość opowiada się za modelem opieki sprawowanej osobiście przez dłuższy okres. Zamiast – w zgodzie z zasadą poszanowania autonomii rodziny i zasadą pomocniczości – pozostawić rodzicom decyzje na jaką formę opieki nad małym dzieckiem przeznaczyć wsparcie, ogranicza jej zakres jedynie do żłobka, klubu dziecięcego lub dziennego opiekuna.

Z perspektywy finansów publicznych różnica między obu świadczeniami jest w zasadzie tylko jedna: dzieci pierworodne otrzymują świadczenie o 100 zł niższe od kolejnych.

Mając to na uwadze, Instytut Ordo Iuris postuluje następującą zmianę. Eksperci rekomendują uproszczenie dwuelementowego (obejmującego RKO i „dofinansowanie”) systemu poprzez:

1. wprowadzenie RKO dla wszystkich dzieci w wieku od rozpoczęcia 1 do ukończenia 3 roku życia z zachowaniem większej wysokości świadczenia dla drugiego i kolejnych dzieci.
2. wprowadzenie „dofinansowania” dla wszystkich dzieci w wieku od rozpoczęcia 4 do ukończenia 6 roku życia.

„Pierwsza proponowana zmiana w żaden sposób nie zmienia obciążenia dla budżetu przewidzianego w ustawie. Nadal pierwsze dzieci otrzymywałyby 400 zł a kolejne – 500 zł, tyle, że w ramach jednego świadczenia, a nie dwóch różnych. Druga propozycja także jest zgodna z zamysłem ustawodawcy, który w ustawie wprost stwierdził, iż «dofinansowanie» ma przysługiwać «po ukończeniu przez dziecko 36. miesiąca życia», nie wskazując jednak górnej granicy wieku dziecka do której miałoby przysługiwać” – podkreśla adw. Rafał Dorosiński, Dyrektor Centrum Analiz Prawnych Instytutu Ordo Iuris.

Powyższe, rekomendowane zmiany, nie zwiększając pierwotnie założonych kosztów ustawy, pozwoliłyby na:

• uproszczenie i zwiększenie klarowności zasad przyznawania RKO i „dofinansowania”,
• stworzenie drugiego i trzeciego filaru czytelnego systemu wsparcia opieki nad małymi dziećmi, obejmującego:

• I filar (1. rok życia dziecka) – urlop macierzyński i rodzicielski (rozwiązanie istniejące i sprawdzone);
• II filar (2. – 3. rok życia dziecka) – RKO sprzyjający pluralizmowi form opieki nad dziećmi poprzez pozostawienie rodzicom decyzji co do tego na którą z nich zostanie wydatkowane wsparcie (samodzielna opieka rodzica, babcia lub inny członek rodziny, niania, dzienny opiekun, klub dziecięcy, żłobek) oraz pozwalający uniknąć ograniczeń infrastrukturalnych na terenach pozamiejskich;
• III filar (4. – 6. rok życia dziecka) – „dofinansowanie” skierowane na opiekę instytucjonalną