rozporządzenie

W ostatnich tygodniach weszły w życie przepisy nowego rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych Na temat tej regulacji usłyszeć można różne opinie, w tym również takie, że rozporządzenie wprowadza rewolucyjne zmiany w przepisach dotyczących środków przymusu bezpośredniego przewidzianych w przypadkach uchylania się od obowiązku szczepienia. W rzeczywistości jednak kwestię stosowania środków przymusu reguluje ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która w tym zakresie nie uległa zmianie. Warto zatem lepiej poznać treść nowych przepisów i okoliczności, które poprzedziły ich wydanie.

Nowe szczepienia obowiązkowe i środki przymusu?

W pierwszej kolejności komentarza wymaga kwestia zakresu nowej regulacji (Dz.U. z 2023 r. poz. 2077). Wbrew temu, co można usłyszeć, wydane 27 września 2023 r. rozporządzenie w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych nie rozszerza katalogu chorób zakaźnych, przeciwko którym obowiązkowe są szczepienia ochronne. Nadal więc lista ta obejmuje 14 schorzeń, czyli m.in. błonicę, gruźlicę, świnkę, odrę, ospę wietrzną, ostre nagminne porażenie dziecięce różyczkę, tężec, wirusowe zapalenie wątroby typu B, wściekliznę i zakażenia wywołane przez rotawirusy. Aktualny wykaz chorób nie różni się od tego, który obowiązywał dotychczas na gruncie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1086 z późn. zm.). Nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia nie rozszerza też możliwości wprowadzania ograniczeń wolności obywatelskich w postaci stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osób, które uchylają się od obowiązku szczepienia. Możliwość stosowania takich środków w określonych przypadkach przewidziana została w obowiązującym już wcześniej art. 36 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2023 r. poz. 1284).

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego     

Istotną okolicznością, która poprzedziła ogłoszenie nowego rozporządzenia Ministra Zdrowia, było wydanie 9 maja 2023 r. przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia w sprawie o sygnaturze SK 81/19[1]. W tym wyroku TK rozstrzygnął, że art. 17 ust. 11 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych w związku z § 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych są niezgodne z przepisami Konstytucji RP, ponieważ na ich podstawie termin wymagalności obowiązkowych szczepień ochronnych oraz liczba dawek poszczególnych obowiązkowych szczepień ochronnych określane były w formie komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego (Program Szczepień Ochronnych na dany rok), a nie w drodze rozporządzenia Ministra Zdrowia. Konsekwencją wyroku jest utrata mocy obowiązującej wspomnianych przepisów w zakresie i terminie wskazanym przez Trybunał oraz potrzeba uregulowania kwestii terminu wymagalności oraz liczby dawek poszczególnych szczepień w formie rozporządzenia. W tym celu nowelizacji poddano art. 17 ust. 10 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych, w którym aktualnie znajduje się delegacja dla Ministra Zdrowia do wydania rozporządzenia określającego „schemat szczepienia przeciw chorobie zakaźnej obejmujący liczbę dawek i terminy ich podania wymagane dla danego szczepienia uwzględniające wiek na te osoby objętej obowiązkiem szczepienia”[2]. Analogicznej zmianie, w stosunku do poprzednio obowiązującej regulacji, uległa treść rozporządzenia MZ w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych. Obecnie schematy obowiązkowych szczepień dzieci i młodzieży określa załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia.      

Kontrola nad wykonaniem obowiązku szczepienia

Dokonana zmiana w przepisach dotyczących obowiązkowych szczepień ochronnych nie ogranicza się jednak do kwestii ujętych w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego. Do art. 17 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych dodano ustęp 9b, określający obowiązek przekazywania przez lekarzy właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu raportów o przypadkach niewykonania obowiązkowych szczepień ochronnych, czyli imiennych wykazów: „osób małoletnich objętych obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi, które nie były poddane lekarskiemu badaniu kwalifikacyjnemu albo u których nie zostały przeprowadzone obowiązkowe szczepienia ochronne, mimo niestwierdzenia u nich przeciwwskazań do szczepienia” (pkt 1) oraz „osób sprawujących prawną pieczę nad osobą małoletnią, o której mowa w pkt 1, o ile jest to możliwe do ustalenia” (pkt 2). W nowym ustępie 9c w art. 17 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych określono wymagane dane osób małoletnich i sprawujących nad nimi opiekę, które mają znaleźć się w takich raportach. Z przepisów nowego rozporządzenia MZ w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych wynika, że sporządzanie i przekazywanie państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu kwartalnych raportów o przypadkach niewykonania obowiązkowych szczepień ochronnych jest wymagane oprócz kwartalnego sprawozdania z przeprowadzonych szczepień ochronnych. Nie jest to jednak sytuacja zupełnie nowa – dotychczas przychodnie również przekazywały inspekcji sanitarnej informację o liczbie osób uchylających się od obowiązku szczepień ochronnych wraz z imiennym wykazem takich osób z tą jednak różnicą, że dane te ujmowane były w ramach sprawozdania, którego wzór określało rozporządzenie MZ. W wyniku omawianej nowelizacji, obowiązek raportowania o niewykonanych szczepieniach swoją podstawę znalazł w akcie o wyższej randze niż rozporządzenie, bo w ustawie o zwalczaniu chorób zakaźnych. Wydaje się więc, że dokonane zmiany, poza realizacją wyroku TK, w praktyce mogą mieć także na celu wzmożoną kontrolę społeczeństwa w zakresie przestrzegania obowiązku szczepienia.   

r.pr. Katarzyna Gęsiak, dyrektor Centrum Prawa Medycznego i Bioetyki Ordo Iuris

Temat przymusowej relokacji imigrantów, w tym nielegalnych, powrócił do polityki i mediów w związku z najnowszą propozycją regulacji w tym zakresie, przedstawioną na posiedzeniu Rady UE w formacie ds. wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Zgodnie z motywami projektu rozporządzenia w sprawie zarządzania azylem i migracją, formułowane mają być zalecenia wskazujące konkretne roczne środki solidarnościowe, w tym m.in. relokacje i wkłady finansowe, wraz z ich skalą liczbową. Działania te mają „zapewnić przewidywalność państwom członkowskim znajdującym się pod presją migracyjną i państwom członkowskim wnoszącym wkład”. Wyżej wymienione środki mają być wymagane na szczeblu Unii. Z kolei wymieniane również w projekcie rozporządzenia alternatywne środki solidarnościowe mają się skupiać głównie na budowaniu zdolności, usługach, wyszkolonym personelu, obiektach i sprzęcie technicznym.

Czym jest relokacja?

Zgodnie z projektem, „relokacja” oznacza przekazanie obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca z terytorium państwa członkowskiego będącego beneficjentem na terytorium państwa członkowskiego wnoszącego wkład. Co roku Komisja ma przyjmować zalecenie dotyczące puli solidarnościowej i wskazujące środki zawarte w stałym unijnym zestawie narzędzi, niezbędne do stawienia czoła sytuacji w zakresie migracji w nadchodzącym roku w wyważony i skuteczny sposób, który odzwierciedla potrzeby państw członkowskich znajdujących się pod presją migracyjną. W zaleceniu wskazuje się roczne wartości liczbowe dotyczące relokacji i poziomu bezpośrednich wkładów finansowych na szczeblu Unii, które wynoszą co najmniej:

a) 30 000 – relokacje;

b) 600 mln EUR – bezpośrednie wkłady finansowe.

Ilu migrantów musi przyjąć Polska?

Poziom odpowiedzialności ogólnounijnej należy według projektu rozdzielić na wszystkie państwa członkowskie. Komisja może określić wyższą liczbę relokacji lub wyższy poziom bezpośrednich wkładów finansowych niż przewidziane wyżej. Może też wskazać inne formy solidarności, w zależności od potrzeb wynikających ze szczególnych wyzwań w dziedzinie migracji w danym kraju.

Jeżeli zobowiązania w zakresie relokacji wynoszą co najmniej 50% wartości wskazanej w zaleceniu, państwo członkowskie będące beneficjentem może pod pewnymi warunkami zwrócić się do pozostałych państw, by przejęły zamiast niego odpowiedzialność za rozpatrzenie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej (a więc potencjalnie przyjęły takie osoby w przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku).

Szczególnie niepokojące jest postanowienie motywu 12c preambuły, zgodnie z którym „zalecenia Komisji dotyczącego ustanowienia puli solidarnościowej nie należy podawać do wiadomości publicznej, zanim nie zostanie przyjęty akt wykonawczy Rady ustanawiający tę pulę solidarnościową. Taka klauzula tajności usprawni przebieg procesu decyzyjnego”. Sugeruje to, że już teraz projektodawcy obawiają się potencjalnej reakcji opinii publicznej i nacisku z jej strony uniemożliwiającego wdrażanie odgórnie podejmowanych decyzji inspirowanych przez Komisję. Rosnące niezadowolenie w całej Europie i napięcia narodowościowe wydają się być ignorowane przez brukselskich decydentów, którzy chronią się przed gniewem obywateli nowymi przepisami. W przypadku upublicznienia w pierwszej kolejności efektu prac Rady, to ona przyjmowałaby na siebie złość społeczeństwa i polityczną odpowiedzialność za decyzje inspirowane przez Komisję.

Polityka migracyjna narzędziem inżynierii społecznej

Już teraz projektodawcy obawiają się potencjalnej reakcji opinii publicznej i nacisku z jej strony uniemożliwiającego wdrażanie odgórnie podejmowanych decyzji inspirowanych przez Komisję. Przykładowo postuluje się wprowadzenie kompensacji odpowiedzialności, zgodnie z którą, po osiągnięciu określonych progów przez zobowiązania w zakresie relokacji, odpowiedzialność za rozpatrzenie wniosku jest przenoszona na państwo członkowskie wnoszące wkład. W niektórych okolicznościach wdrożenie tej kompensacji odpowiedzialności staje się obowiązkowe, a jej stosowanie ma być elastyczne. Czyli, choć pierwszeństwo mają mieć osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji, relokacja może także dotyczyć nielegalnej imigracji.

Świadczy to, że Rada w zeszłotygodniowym głosowaniu zgodziła się przekazać głównie Komisji dużą władzę w zakresie migracji. W razie przyjęcia projektu za pomocą pośrednich i bezpośrednich narzędzi, Bruksela będzie w stanie stopniowo budować ogólnoeuropejskie społeczeństwo oparte na polityce multikulturalizmu. W nawet niedalekiej perspektywie, może to potencjalnie prowadzić do zagrożenia dla państw o jednolitej strukturze narodowościowej. Ponadto zwrócić trzeba uwagę na podwójne standardy w zakresie finansowania polityki migracyjnej – na wsparcie w Polsce dla uchodźców z Ukrainy UE przeznaczyła zaledwie 700 mln zł (nie euro!). Być może należałoby przemyśleć zarówno mechanizmy wsparcia państw beneficjentów, jak również inne regulacje związane z przyjmowaniem migrantów, w szczególności z uwzględnieniem uwarunkowań społeczno-kulturowych, wpływających w znacznym stopniu na możliwość adaptacji ludności napływowej.

Przemysław Pietrzak – analityk Centrum Badań i Analiz Ordo Iuris