Orzeczenie Izby (Sekcja IV) Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie EWEIDA i inni przeciwko Wielkiej Brytanii, skargi nr 48420/10, 59842/10, 51671/10, 36516/10

Europejski Trybunał Praw Człowieka zakazuje nierównego traktowania symboli chrześcijańskich i muzułmańskich, odmawia jednak ochrony wolności sumienia chrześcijan.

Wyrok

15 stycznia 2013 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu dokonał rozstrzygnięcia w skargach wniesionych przez obywateli Wielkiej Brytanii, w obronie ich wolności religijnej i wolności sumienia (Eweida i inni przeciwko Wielkiej Brytanii, skargi nr. 48420/10, 59842/10, 51671/10, 36516/10). Trybunał stwierdził naruszenie przez Wielką Brytanię prawa do wolności wyznania zagwarantowanego przez art. 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w stosunku do jednej ze skarżących – Nadii Eweida. Równocześnie oddalił trzy pozostałe skargi. Decyzja Trybunału nie jest ostateczna i może zostać zaskarżona do Wielkiej Izby Trybunału.

Stan faktyczny

Trybunał w jednym orzeczeniu połączył cztery skargi dotyczące wolności religii i wyznania. SkargaEweida i Chaplin przeciwko Wielkiej Brytanii dotyczyła dwóch kobiet, którym pracodawcy nakazali zakrycie lub usunięcie krzyżyków noszonych na szyi. 
Nadia Eweida pracowała od 1999 r. w British Airways i zajmowała się odprawą pasażerów na lotnisku Heathrow w Londynie. W 2006 r. Pani Eweida została wysłana na bezpłatny urlop z powodu niedostosowania się do wewnętrznego regulaminu ubioru obowiązującego w brytyjskich liniach lotniczych, który zabraniał noszenia krzyżyka jednocześnie dopuszczając noszenie turbanu przez Sikhów oraz chust muzułmańskich.

Pani Chaplin to pielęgniarka, która pracowała na wydziale geriatrycznym. W 2007 r. kierownik Pani Chaplin poprosił ją o zdjęcie małego krzyżyka noszonego na szyi argumentując to ryzykiem zranienia pacjenta. Pani Chaplin chciała uzyskać zgodę na jego noszenie, ale nie została jej udzielona, mimo iż przez 30 lat pracy nie zdarzyło się żeby zraniła kogokolwiek krzyżykiem. Została ona przeniesiona na stanowisko administracyjne, które potem zostało zlikwidowane.

Skarga Ladele i McFarlane przeciwko Wielkiej Brytanii dotyczyła dwóch chrześcijan zwolnionych z pracy za odmowę wykonywania czynności sprzecznych z ich wiarą. Pani Ladele to urzędniczka urzędu stanu cywilnego z 16-letnim stażem, która z powodu swoich podglądów na temat małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny poprosiła o zwolnienie jej z obowiązku rejestrowania związków jednopłciowych. Co istotne, obowiązki z których wykonywania chciała być zwolniona ze względów na wolność sumienia, nie należały do pierwotnego zakresu obowiązków związanych z jej stanowiskiem.
Pan McFarlane mimo wyróżniania się jako doradca małżeński działający w krajowej sieci doradztwa małżeńskiego został zwolniony z powodu poważnego naruszenia obowiązków pracowniczych za co uznano wspomnienie przezeń na szkoleniu, że doradztwo parom jednopłciowym może prowadzić do naruszenia wolności jego sumienia i przekonań religijnych.

Orzeczenie

Trybunał w zakresie skargi złożonej przez p. Eweida, orzekł że Wielka Brytania naruszyła art. 9 Europejskiej Konwencji Praw człowieka, ponieważ pracujący w brytyjskich liniach lotniczych wyznawcy innych religii niż chrześcijańska mogli nosić przedmioty o konotacji religijnej (turbany, chusty).

Odnosząc się do skarg Chaplin, Ladele i McFarlane Trybunał orzekł, że nie doszło do naruszenia ich prawa do wolności religijnej. Trybunał uznał, że nie jest nieproporcjonalnym zwolnienie pracownika z powodu: 1) odmowy zdjęcia małego krzyża (Chaplin), 2) odmowy podjęcia nowych obowiązków prowadzenia ceremonii związków jednopłciowych (Ladele), 3) podzielenia się z przełożonymi moralnymi wątpliwościami dotyczącymi osobistej zdolności doradzania parom jednopłciowym(McFarlane).

Zdania odrębne

Zdania odrębne złożyli sędziowie: Vucinic oraz De Gaetano. Zwrócili oni uwagę na fakt pomieszania w orzeczeniu pojęć „sumienia” oraz „wyznania”. Podczas gdy skargi Pań Eweida oraz Chaplin dotyczyły „wolności wyznania” (wolności do noszenia przedmiotów religijnych publicznie), to skarga Ladele orazMcFarlane dotyczą „wolności sumienia” . Rozróżnienie to jest ważne, ponieważ o ile wolność wyznania może być w demokratycznym społeczeństwie w uzasadnionych przypadkach ograniczona (zgodnie z art. 9 §2 Konwencji), o tyle wolność sumienia nie powinna być przedmiotem takiego ograniczenia, jeśli doszło do autentycznego i poważnego przypadku sprzeciwu sumienia. Państwo ma obowiązek nie tylko powstrzymywać się od zmuszania kogoś do działania wbrew sumieniu, ale również powinno podejmować działania w celu uniknięcia wystąpienia sytuacji mogącej wywołać sprzeciw sumienia, działając rzecz jasna w granicach racjonalności. W sprawie Ladele państwo nie tylko zmuszało ją do prowadzenia ceremonii zawarcia związku jednopłciowego (naruszenie negatywnego obowiązku poszanowania sumienia jednostki) ale co więcej nie podjęło wysiłku w celu znalezienia racjonalnego rozwiązania umożliwiającego usunięcie konfliktu sumienia (naruszenie pozytywnego obowiązku poszanowania sumienia jednostki). 

Sędziowie Vucinic i De Gaetano stanęli na stanowisku, że Wielka Brytania naruszyła wolność sumienia p. Ladele. Zauważyli, iż : „Zamiast postępować zgodnie z głoszoną przez siebie tolerancją i  „godnością dla wszystkich” Borough of Islington [pracodawca p. Ladele] wybrała drogę doktrynerskiej poprawności politycznej. W rezultacie [pracodawca] starał się zmusić powódkę do wyboru pomiędzy działaniem wbrew jej sumieniu albo bardzo surową karą w postaci zwolnienia, co nawet - uwzględniając możliwość pewnych ograniczeń w wykonywaniu praw (zgodnie z art. 9 §2 Konwencji)- nie może być uznane za konieczne w demokratycznym społeczeństwie”.

***

Ocena tego orzeczenia Trybunału przedstawia się nader niejednoznacznie. Z satysfakcją należy odnotować to, że orzeczenie na korzyść Pani Eweida nie usankcjonowało praktyki nierównego traktowania chrześcijan w porównaniu  z wyznawcami innych religii przez British Airways.

Niestety oddalenie pozostałych spraw przez Trybunał, zwłaszcza sprawy Ladele, stanowi podstawę do poważnych obaw o stan wolności religijnej w Europie. Szczególnie niepoki prezentowany w orzeczeniupogląd Trybunału, iż zwalnianie pracowników jest dopuszczalnym działaniem w ramach prowadzenia „polityki równości i różnorodności” ukierunkowanej na walkę z seksualną, rasową i religijną dyskryminacją. Istotne jest to, że w rozstrzygniętej sprawie chodziło o czynności, które skarżąca miała wykonywać w wyniku zmiany, jakiej pracodawca dokonał w zakresie jej obowiązków służbowych. Skarżąca poprosiła o zwolnienie jej z wykonywania nowych czynności, którego jednak nie uzyskała. Rozstrzygnięcie to może de facto autoryzować praktyki szykanowania chrześcijan w miejscu pracy, poprzez celowe powierzanie im obowiązków niemożliwych do pogodzenia z wyznawaną przez nich wiarą.

Trudno również uznać za proporcjonalne zwolnienie pielęgniarki (p.Chaplin) z trzydziestoletnim stażem pracy za odmowę zdjęcia lub zasłonienia niewielkiego krzyżyka, który przez trzy dekady nie przeszkadzał jej w wykonywaniu obowiązków służbowych. Dodatkowe znaczenie ma tutaj fakt, że chodzi o symbol, który właściwy jest również oficjalnemu wyznaniu państwowemu w Wielkiej Brytanii, jakim jest Anglikanizm, a zatem symbol, którego publiczna obecność powinna być czymś naturalnym.

Wyrok ten stanowi smutne świadectwo przemian kulturowych zachodzących w Europie, w której wolność religijna okazuje się być coraz bardziej zagrożona. Niepokoi również nadawanie pojęciom „różnorodności” i „pluralizmu” nader osobliwego znaczenia, zgodnie z którym „różnorodność i pluralizm” osiąga się poprzez wyeliminowanie ze sfery publicznej symboli chrześcijańskich oraz zachowań motywowanych etyką chrześcijańską. Pozostaje liczyć na to, że ów zideologizowany sposób pojmowania kategorii „różnorodności i pluralizmu” zostanie poddany rewizji w ramach ponownego rozpatrzenia oddalonych skarg przez  Wielką Izbę Trybunału.