Europejska Tarczy Demokracji może ograniczyć wolności obywatelskie. Ordo Iuris interweniuje

Adobe Stock

• W instytucjach Unii Europejskiej trwają prace nad Europejską Tarczą Demokracji, czyli instrumentem, który ma zagwarantować odporność UE na ataki hybrydowe oraz zewnętrzne ingerencje.

• Opracowywana Europejska Tarcza Demokracji budzi liczne kontrowersje, krytycy zarzucają bowiem Komisji Europejskiej podejmowanie prób wprowadzenia cenzury oraz kontroli mediów i Internetu.

• Instytut Ordo Iuris przekazał Komisji Europejskiej opinię, w której zwraca uwagę na prawa i wolności obywatelskie gwarantowane postanowieniami prawa pierwotnego, apelując o ich uwzględnienie przez Komisję Europejską w trakcie dalszych prac nad Europejska Tarczą Demokracji.

• Instytut wskazuje również, iż, zwalczając obce wpływy, KE powinna podjąć działania mające na celu zwiększenie transparentności organizacji pozarządowych działających w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz wsparcie dla państw zmagających się z hybrydowymi formami agresji, w tym m.in. z presją migracyjną.

PRZECZYTAJ OPINIĘ – LINK

Procedowana przez organy unijne Europejska Tarcza Demokracji ma zapewnić strategiczne ramy prawne służące lepszej ochronie i promowaniu demokracji w UE. Ramy te będą się opierać się na konkretnych, jak na razie jeszcze nie sprecyzowanych inicjatywach. Będzie to więc zbiór różnych aktów prawnych.  W związku z tym, Instytut Ordo Iuris Zdecydował się przedstawić KE opinię, która, zgodnie z deklaracjami tego gremium, będzie uwzględniona przy tworzeniu komunikatu adresowanego do Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Społeczno-Ekonomicznego oraz Komitetu Regionów. Komunikat ten będzie jednym z elementów Europejskiej Tarczy Demokracji.

W maju 2024 roku Przewodniczą Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen zapowiedziała utworzenie agencji mającej zajmować się walką z dezinformacją i operacjami zagranicznego wpływu. „Uważam, że UE potrzebuje teraz własnej, wyspecjalizowanej struktury, która zbierze wiedzę specjalistyczną i będzie koordynować działania z władzami krajowymi, aby uporać się z zagraniczną ingerencją” – podkreśliła niemiecka polityk. Deklaracja dotycząca utworzenia Europejskiej Tarczy Demokracji (European Democracy Shield) została zawarta w wytycznych politycznych Komisji Europejskiej na lata 2024 - 2025.

W celu realizacji projektu zaproponowanego przez Przewodniczącą KE w grudniu tego samego roku Parlament Europejski podjął decyzję o powołaniu Komisji Specjalnej ds. Europejskiej Tarczy Demokracji (Special committee on the European Democracy Shield). Działalność tej Komisji ma na celu stworzenia bardziej odpornej UE, zdolnej do obrony procesów demokratycznych przed szerokim zakresem zagrożeń hybrydowych. Za prace nad Europejska Tarczą Demokracji odpowiada Michael McGrath, irlandzki polityk, pełniący funkcję Komisarza UE ds. demokracji, wymiaru sprawiedliwości i praworządności.

Zgodnie z dokumentami Komisji Europejskiej, Europejska Tarcza Demokracji miałaby koncentrować się wokół problemów, zaszeregowanych wokół 4 kluczowych kwestii. Pierwszą z nich jest przeciwdziałanie dezinformacji oraz zagranicznej manipulacji i ingerencji informacyjnej. Tarcza ma służyć też zapewnieniu uczciwości i integralności procesów wyborczych, a także wzmocnieniu ram demokratycznych oraz mechanizmów kontroli i równowagi, w tym wolnych, pluralistycznych i niezależnych mediów i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Instrument ma również wzmacniać „odporność i gotowość społeczeństwa” (m.in. poprzez kształtowanie umiejętności korzystania z technologii cyfrowych i mediów, krytycznego myślenia itp.) oraz wspierać zaangażowanie obywateli.

Decyzja o rozpoczęciu prac nad Europejską Tarczą Demokracji od samego początku wywołała liczne kontrowersje. Duża część polityków, ekspertów oraz przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego krytykuje działania Komisji Europejskiej. Prezes Warsaw Enterprise Institute Toamsz Wróblewski zarzucił KE próbę ograniczenia wolności słowa. „To propozycja zmierzająca w stronę cenzury, choć ubierana w demokratyczny język” – zaznaczył dziennikarz. Ewa Zajączkowska Hernik, deputowana do Parlamentu Europejskiego (Konfederacja) wskazała, iż projekt ma na celu ocenzurowanie Internetu. „PE przyjął rezolucję o ustanowieniu Europejskiej Tarczy Demokracji. Na polski? Jeśli w jakimś kraju UE zwycięży kandydat, bądź partia w opozycji do Brukseli (głównego nurtu chadecko-socjalistyczno-liberalnego) wybory będą anulowane” - krytykował pomysł socjolog Marcin Pallade. Javier Villamor na portalu European Conservative zwracał uwagę, iż „ze strony konserwatywnego i suwerenistycznego skrzydła Parlamentu Europejskiego Tarcza Demokracji została potępiona jako kolejna próba ingerencji Brukseli w suwerenność państw członkowskich, tym razem poprzez narzucenie kontroli nad wyborami pod pretekstem walki z dezinformacją”.

W związku z licznymi kontrowersjami towarzyszącymi Europejskiej Tarczy Demokracji, Instytut Ordo Iuris zdecydował się przygotować opinię w sprawie opracowywanego komunikatu Komisji Europejskiej. Warto przy tym zauważyć, iż choć komunikaty KE nie są aktami prawnymi i nie posiadają mocy prawnie wiążącej, to nie można pomijać ich znaczenia, jako że poprzez nie KE przedstawia swoje stanowiska w wielu ważnych o doniosłych dla państw członkowskich oraz ich obywateli sprawach. W tym przypadku komunikat KE będzie adresowany do Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Społeczno-Ekonomicznego oraz Komitetu Regionów.

W opinii Ordo Iuris zwrócił uwagę, że działania nakierunkowane na zwalczanie dezinformacji, ataków hybrydowych oraz obcych wpływów nie mogą mieć charakteru cenzury prewencyjnej. Wolność słowa jest bowiem gwarantowana szeregiem przepisów prawa pierwotnego Unii Europejskiej, w tym postanowieniami Traktatu o Unii Europejskiej oraz Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Instytut podkreślił również, iż zasada wolności słowa jest istotą i podstawowym warunkiem funkcjonowania ustroju demokratycznego, w ramach którego obywatele mogą prezentować swoje opinie oraz uczestniczyć w demokratycznych procedurach politycznych.

W dalszej części opinii eksperci Ordo Iuris wskazali na inne obszary, w ramach których Unia Europejska mogłaby podejmować działania, faktycznie mające na celu zwalczanie obcych ingerencji oraz prób wywierania wpływu przez wrogie państwa trzecie. W tym kontekście wskazano na potrzebę zwiększenia transparentności organizacji pozarządowych działających w państwach członkowskich Unii Europejskiej, konieczność zwiększenia transparentności instytucji Unii Europejskiej oraz możliwość rozszerzenia wsparcia dla państw zmagających się z hybrydowymi formami agresji. Za przykład tych ostatnich wskazano m.in. wywołany przez Rosję i Białoruś kryzys migracyjny na wschodniej granicy Polski.

– Ogłoszenie przez Przewodniczącą Komisji Europejskiej podjęcia działań nakierunkowanych na zwalczanie obcych ingerencji i dezinformacji wywołało falę negatywnych komentarzy w praktycznie wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Taka reakcja nie dziwi przede wszystkim z dwóch powodów. Po pierwsze, duża część obywateli obawia się, że pod szlachetnym pozorem zwalczania wrogich wpływów dojdzie do ograniczenia podstawowych praw i wolności obywatelskich, w tym przede wszystkim prawa do swobodnej wypowiedzi. Po drugie należy mieć na względzie, iż same instytucje Unii Europejskiej spotykają się z krytyką, dotyczącą sposobu ich działania. Za przykład może posłużyć sprawozdanie roczne Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, który w 2024 roku skrytykował Komisję Europejską za brak transparentności. Dlatego też Instytut Ordo Iuris zdecydował się przedstawić Komisji Europejskiej opinię w sprawie komunikatu, który najprawdopodobniej zakreśli w bardziej szczegółowy sposób czy też doprecyzuje założenia Europejskiej Tarczy Demokracji – zauważa Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.