Ograniczenia swobody przemieszczania się w noc sylwestrową a konstytucyjna ochrona wolności religii

Celem uniknięcia rozprzestrzeniania się wirusa Sars-Cov-2 wśród społeczeństwa przyjęte zostało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii[1]. Szczególnie komentowanym przepisem jest zawarty w §26 zakaz przemieszczania się od godz. 19:00 31 grudnia 2020 r. do godz. 6:00 1 stycznia 2021 r. Budzi on wiele wątpliwości m. in. w związku z ewentualnym zakazem przemieszczania się w celu uczestnictwa w obrzędach religijnych. 31 grudnia jest dniem, gdy w wielu kościołach mają miejsce Msze święte i nabożeństwa związane z kończącym się rokiem kalendarzowym. Liczne wspólnoty mają również w zwyczaju rozpoczynać rok kalendarzowy Mszą świętą o północy.

Ograniczenie przemieszczania się w sylwestrową noc, w opinii publicznej, określone zostało mianem „godziny policyjnej”. Premier Mateusz Morawiecki, w trakcie konferencji prasowej 27 grudnia 2020 r. zapowiedział, że nie zostanie wprowadzona godzina policyjna, ponieważ nie ma ku temu podstaw prawnych (nie został wprowadzony stan nadzwyczajny)[2]. Niemniej jednak szef KPRM Michał Dworczyk na antenie radia Tok FM doprecyzował, że godzina policyjna nie zostanie wprowadzona, natomiast kontrowersyjne przepisy dotyczące ograniczenia przemieszczania się pozostają obowiązujące[3].

Autorzy rozporządzenia przewidzieli kilka odstępstw od zakazu przemieszczania się. Pierwszy z nich ujęty w §26 pkt 1 omawianego rozporządzenia, dotyczy wykonywania czynności służbowych, zawodowych i związanych z działalnością gospodarczą. W §26 pkt 2 uprawnia do przemieszczania się w celu “zaspokajania niezbędnych potrzeb związanych z bieżącymi sprawami życia codziennego”. Jest to katalog otwarty, co oznacza, że nie zawiera konkretnie określonych “potrzeb”, a dostosowuje je do funkcjonowania poszczególnych osób. Rozporządzenie nie przewiduje jednak wyrażonego expressis verbis wyjątku, który odnosiłby się do realizacji potrzeb natury duchowej (religijnej). Analiza ograniczeń w przemieszczaniu się wykracza poza zakres niniejszej opinii – przedmiotem rozważań jest wyłącznie przemieszczanie się dla celów związanych z kultem religijnym.

Tymczasem bez żadnych wątpliwości przyjąć należy, że do potrzeb człowieka należą również potrzeby natury religijnej. Religia ma charakter relacji[4] z istotami duchowymi (bytami lub Bytem transcendentnym)[5] co sprawia, że dla wielu ludzi ma ona znaczenie pierwszoplanowe. Kwestia ta znajduje odzwierciedlenie w Konstytucji RP, szczególnie w art. 53. Ustawodawca w art. 53 zapewnia m. in. wolność wyznania poprzez uprawianie kultu i udział w obrzędach (art. 53 ust. 2), a także zapewnia wolność uzewnętrzniania religii, zakazując ograniczeń w tej materii na drodze innej niż ustawowej, jedynie w ściśle określonych sytuacjach (art. 53 ust. 5). Jednocześnie art. 233 ust. 1 potwierdza, że wolność sumienia i religii nie może być ograniczona nawet w sytuacji wprowadzenia stanów nadzwyczajnych, co oznacza, że wolność ta została zaliczona do fundamentalnych wolności człowieka. Należy stwierdzić, że nie jest konstytucyjnie dopuszczalne ograniczenie sprawowania kultu religijnego oraz przemieszczania się dla uczestnictwa w zgromadzeniach religijnych w drodze rozporządzenia.

Inną równie istotną kwestią jest sprawa organizacji kultu religijnego w tym czasie. Kościoły i inne związki wyznaniowe, na mocy art. 25 ust. 3 Konstytucji RP cieszą się autonomią. Na podstawie art. 5 Konkordatu[6]: „Pastwo zapewnia Kościołowi Katolickiemu, bez względu na obrządek, swobodne i publiczne pełnienie jego misji”. Również art. 15 ustawy z dnia 17 maja 1989 o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej[7] podkreśla, że organizowanie kultu podlega władzy Kościoła i nie wymaga zawiadomienia, gdy odbywa się w obiektach kościelnych. Należy przez to rozumieć, że omawiane rozporządzenie nie może zabronić sprawowania kultu religijnego w omawianym okresie (i zresztą tego nie czyni).

Podsumowując warto raz jeszcze podkreślić, że do podstawowych wolności człowieka należy wolność religijna. Możliwość jej ograniczenia – również poprzez uniemożliwienie przemieszczania się w celu uczestnictwa w nabożeństwach i obrzędach religijnych - w drodze rozporządzenia pozostaje w sprzeczności z Konstytucją RP. Z tego względu należy rekomendować pilną zmianę przedmiotowego rozporządzenia w omawianym zakresie. Należy również mieć na uwadze, że rozporządzenie nie wprowadza żadnych ograniczeń w sprawowaniu kultu religijnego, z tego też powodu, zaplanowane na sylwestrową noc wydarzenia religijne mogą się odbyć bez najmniejszych przeszkód.

Autor: Jan Melon