Wyrok ETPC w sprawie sędziego Żurka budzi wątpliwości z punktu widzenia zasady równości

Adobe Stock

· Trwa dyskusja na temat zmian w ustroju Krajowej Rady Sądownictwa w 2018 r.

· Głos w tej sprawie zabierał m.in. sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie i były członek KRS, Waldemar Żurek.

· Sędzia wiele razy krytykował w mediach zmiany w ustroju Rady, w sądownictwie i Trybunale Konstytucyjnym, a także kwestionował legalność powołań sędziowskich w nowej procedurze.

· Jego mandat jako członka KRS został wygaszony 6 marca 2018 r. – 15 dni przed końcem jego indywidualnej kadencji.

· W 2018 r. sędzia Żurek złożył skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, wskazując na pogwałcenie jego prawa do rzetelnego procesu sądowego, wolności słowa oraz prawa do skutecznego środka odwoławczego.

· W 2022 r. ETPC orzekł, że ustawowe skrócenie konstytucyjnej kadencji sędziego Żurka jako członka KRS bez możliwości odwołania się od tej decyzji do sądu stanowiło naruszenie art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, natomiast wszczynane przeciwko niemu postępowania kontrolne i dyscyplinarne były w istocie represją za jego krytykę zmian w wymiarze sprawiedliwości, co świadczyło o naruszeniu art. 10 Konwencji.

· Wyrok ten jest zgodny z utrwaloną linią orzeczniczą ETPC w sprawach dotyczących zmian w KRS. Jednak powołanie się w tym przypadku przez Trybunał na art. 6 Konwencji może budzić wątpliwości, gdyż skrócenie kadencji w Radzie nie stanowi sprawy karnej ani cywilnej, do których stosuje się art. 6.

· Natomiast przyjęte podejście, sugerujące potrzebę szczególnej ochrony na podstawie art. 10 dla sędziów, a jeszcze silniejszej ochrony sędziów należących do rad sędziowskich lub stowarzyszeń zawodowych, może wywoływać krytykę z punktu widzenia zasady równości.

· Instytut Ordo Iuris przygotował opinię na ten temat.

PRZECZYTAJ OPINIĘ – LINK

Waldemar Żurek, sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie, najpierw także jako rzecznik prasowy KRS, wielokrotnie krytykował w mediach zmiany w ustroju Rady, w sądownictwie i Trybunale Konstytucyjnym, a także kwestionował legalność powołań sędziowskich w nowej procedurze, której zarzucał upolitycznienie. Od 2016 r. prowadzono w jego sprawie wiele postępowań kontrolnych i dyscyplinarnych. Postępowanie takie powzięło m.in. Centralne Biuro Antykorupcyjne oraz Rzecznik Dyscyplinarny Sądów Powszechnych. W toku półtorarocznego postępowania CBA, nie ustalono żadnych nieprawidłowości w oświadczeniach majątkowych sędziego Żurka, z wyjątkiem jednej – ustalono, że 22 lata wcześniej nie zapłacił podatku od sprzedaży traktora. Z uwagi na przedawnienie to zobowiązanie podatkowe było jednak nieegzekwowalne.

W lipcu 2018 r. prezes SO w Krakowie Dagmara Pawełczyk-Woicka, odwołała sędziego Żurka ze stanowiska rzecznika prasowego a następnie – wbrew jego woli – przeniosła go z II Wydziału Cywilnego Odwoławczego do I Wydziału Cywilnego. Z kolei Rzecznik Dyscyplinarny Sądów Powszechnych zarzucał sędziemu krytyczne wypowiedzi na temat legalności Krajowej Rady Sądownictwa, Trybunału Konstytucyjnego oraz sędziów powołanych w nowej procedurze, niezapłacenie podatku od sprzedaży traktora ponad 20 lat wcześniej oraz odmowę orzekania przez pierwsze półtora miesiąca po przeniesieniu do nowego wydziału.

W marcu 2018 r. mandat Waldemara Żurka w KRS został przedterminowo wygaszony. Sędzia złożył wówczas skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, wskazując na pogwałcenie jego prawa do rzetelnego procesu sądowego (art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka) wolności słowa (art. 10 EKPC) oraz prawa do skutecznego środka odwoławczego (art. 13 EKPC). W 2022 r. ETPC orzekł, że ustawowe skrócenie konstytucyjnej kadencji sędziego Żurka jako członka KRS bez możliwości odwołania się od tej decyzji do sądu stanowiło naruszenie art. 6 Konwencji, natomiast wszczynane przeciwko niemu postępowania kontrolne i dyscyplinarne były w istocie represją za jego krytykę zmian w wymiarze sprawiedliwości, co świadczyło o naruszeniu art. 10 Konwencji. W zakresie art. 13 EKPC uznał, że wydanie rozstrzygnięcia jest zbędne. Jednocześnie zasądził od rządu polskiego na rzecz sędziego Żurka kwotę 25 tys. euro, w tym 15 tys. euro zadośćuczynienia pieniężnego oraz 10 tys. euro tytułem zwrotu kosztów i wydatków.

Wyrok ten dotyczy dwóch odrębnych zagadnień – po pierwsze, braku ścieżki odwoławczej od decyzji o wygaszeniu sędziemu mandatu w konstytucyjnym organie państwa przed upływem kadencji (art. 6 EKPC); po drugie, wykorzystywaniu różnego rodzaju postępowań – służbowych, karnych i skarbowych – jako formy szykany wobec sędziego publicznie krytykującego politykę władzy wykonawczej i ustawodawczej względem sądownictwa (art. 10 EKPC).

Jeśli chodzi o wątek art. 6 Konwencji, to wyrok wpisuje się w ugruntowaną linię orzeczniczą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zgodnie z którą zmiana ustroju Krajowej Rady Sądownictwa z 2018 roku nastąpiła z naruszeniem standardów wynikających z prawa do rzetelnego procesu sądowego. Jak dotąd za każdym razem Trybunał stwierdzał, że powołanie sędziów w nowej procedurze nastąpiło z naruszeniem prawa krajowego, a to oznacza, iż każdy wydany przez nich wyrok narusza zagwarantowane w art. 6 Konwencji prawo do sądu „ustanowionego ustawą”.

Z drugiej strony może budzić wątpliwości zastosowanie art. 6 Konwencji do tej sprawy. Artykuł ten gwarantuje bowiem prawo do rzetelnego procesu jedynie w dwóch kategoriach spraw – „przy rozstrzyganiu o prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym” oraz przy rozstrzyganiu „o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej sprawie karnej”. Skrócenie kadencji w organie władzy publicznej z pewnością nie stanowi sprawy karnej, a z punktu widzenia prawa polskiego nie stanowi też sprawy cywilnej. Tak szerokie rozumienie art. 6 Konwencji ociera się o wykładnię prawotwórczą, rozmywającą granicę między sprawami cywilnymi a sprawami publicznymi, do których ten przepis miał nie mieć zastosowania.

Jak stwierdził sędzia ETPC Krzysztof Wojtyczek w zdaniu odrębnym – który w sprawie naruszenia art. 10 Konwencji zgodził się z większością składu – „Trybunał nie miał innego wyjścia z punktu widzenia art. 10 Konwencji i musiał oprzeć się na zasadzie prawdy formalnej”. Zdecydowanie łatwiej było wykazać, że te postępowania miały związek z uzasadnionymi podejrzeniami nieprawidłowości, a nie z wypowiedziami medialnymi SSO Waldemara Żurka – wystarczyło przedstawić dowody i poszlaki, na podstawie których podjęto te działania. Jak już jednak wspomniano powyżej, w toku tych licznych postępowań nie ustalono prawie żadnych nieprawidłowości, więc najwyraźniej takie dowody i poszlaki nie istniały. Dalej wskazuje, że rozszerzenie zakresu stosowania art. 10 na oficjalne przemówienie osób sprawujących władzę publiczną niesie ze sobą pewne sprzeczności. Ponadto przyjęte podejście, sugerujące potrzebę szczególnej ochrony na podstawie art. 10 dla sędziów, a jeszcze silniejszej ochrony sędziów należących do rad sędziowskich lub stowarzyszeń zawodowych, może budzić krytykę z punktu widzenia zasady równości. Oznacza to, że wyrok ETPC potencjalnie mógł być niesprawiedliwy, stronniczy na korzyść skarżącego.

„Pamiętać należy o rozróżnieniu wypowiedzi na prywatne i oficjalne, na co zwracał uwagę w zdaniu odrębnym sędzia Wojtyczek. Ma to znaczenie o tyle większe, że np. w zasadniczych motywach postanowienia z dnia 2 lutego 2022 r. SSO Żurek zawarł w przeważającej części własny manifest o charakterze politycznym, wybiórczo odnosząc się do krajowego stanu prawnego, m.in. przez nieuwzględnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 7/21” – wskazał Przemysław Pietrzak, analityk Centrum Analiz Legislacyjnych Instytutu Ordo Iuris.