Wrocław

· We Wrocławiu miały miejsce testy systemu monitoringu wykorzystującego drony rejestrujące obraz.

· Wdrożenie takiego rozwiązania budzi poważne obawy związane z możliwością inwigilowania mieszkańców przez władze miasta, także w ich prywatnych domach i mieszkaniach. Ponadto wydaje się być sprzeczne z przepisami prawa regulującymi możliwość prowadzenia monitoringu przez gminy.

· Osoby, których prawo do prywatności zostało naruszone, mogą zwrócić się do prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych lub domagać się zadośćuczynienia przez gminę w trybie przepisów Kodeksu Cywilnego o ochronie dóbr osobistych.

· Instytut Ordo Iuris wystąpił ze skargą do Urzędu Ochrony Danych Osobowych, w celu zbadania, czy miasto Wrocław, prowadząc testy systemu monitoringu dronowego, nie złamało obowiązującego w Polsce prawa

Od 19 do 22 sierpnia we Wrocławiu, w ramach projektu Smart City, miały miejsce testy systemu „Centrum Inteligentnego Monitoringu Dronowego”. System ma na celu, według przedstawicieli miasta, pomóc służbom bezpieczeństwa w weryfikacji zgłoszeń, monitorowaniu infrastruktury czy też nadzorze nad imprezami i zgromadzeniami. Składa się on z autonomicznych dronów, które miałyby być zainstalowane w różnych miejscach miasta, skąd, po zdalnym uruchomieniu, miałyby autonomicznie dolecieć na wyznaczone miejsce (w zasięgu około 10 kilometrów) i je obserwować. Obraz, nagrywany przez kamery z 56-krotnym zoomem w trybie szerokokątnym, teleobiektywu lub termowizyjnym, byłby transmitowany na żywo do Centrum Zarządzania Kryzysowego miasta, skąd następnie może być transmitowany na każde urządzenie mobilne z dostępem do Internetu, takie jak komputer, telefon komórkowy czy tablet.

Uprawnienia gminy do prowadzenia monitoringu

Rozwiązanie budzi jednak poważne wątpliwości, jeśli chodzi o jego zgodność z obecnie obowiązującymi przepisami w zakresie prawa do prywatności. Przede wszystkim, należy wskazać, że, zgodnie z art. 47 Konstytucji, każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Natomiast jej art. 51 ust. 2 niejako uzupełnia powyższe prawo, stanowiąc, że władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać informacji o obywatelach innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

Należy również wskazać, że, zgodnie z zasadą legalizmu, zawartą w art. 7 Konstytucji, organy władzy publicznej, w tym jednostek samorządu terytorialnego, mogą działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa. Oznacza to, innymi słowy, że do jakichkolwiek działań podejmowanych przez władze samorządu gminnego konieczna jest wyraźna podstawa prawna przyznająca im taką kompetencję.

W wypadku prowadzenia monitoringu wizyjnego, taka podstawa jest przewidziana w art. 9a ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2024 r. poz. 609 ze zm.), który jednak uzależnia możliwość stosowania przez gminę środków technicznych, umożliwiających rejestrację obrazu, od spełnienia dodatkowych przesłanek. Po pierwsze, monitoring może być prowadzony wyłącznie w celu zapewnienia porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej. Po drugie, monitoring taki może być prowadzony wyłącznie w obszarze przestrzeni publicznej lub na terenie nieruchomości i w obiektach budowlanych stanowiących mienie gminy lub jednostek organizacyjnych gminy, a także, jeśli to konieczne na terenie wokół takich nieruchomości i obiektów budowlanych. W wypadku prowadzenia monitoringu w obszarze przestrzeni publicznej, konieczna jest ponadto zgoda zarządzającego tym obszarem lub podmiotu posiadającego tytuł prawny do tego obszaru. Na marginesie można dodać, że ustawa (w ust. 2) wprost zabrania prowadzenia monitoringu pomieszczeń sanitarnych, szatni, stołówek, palarni oraz obiektów socjalnych.

Ponadto, zgodnie z ust. 3 przepisu, nagrania obrazu zawierające dane osobowe przetwarza się wyłącznie do celów, dla których zostały zebrane, i przechowuje przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy od dnia nagrania, a po upływie tego okresu, zgodnie z ust. 4, uzyskane nagrania obrazu zawierające dane osobowe co do zasady podlegają zniszczeniu.

Szczególnie istotny jest natomiast przepis ust. 5, w myśl którego nieruchomości i obiekty budowlane objęte monitoringiem oznacza się w sposób widoczny i czytelny informacją o monitoringu, w szczególności za pomocą odpowiednich znaków. W wypadku monitoringu prowadzonego z mobilnego drona, spełnienie tego obowiązku może rodzić poważne wątpliwości, jeśli w ogóle jest możliwe.

W świetle powyższych przepisów należy wskazać, że niedopuszczalne jest nagrywanie przez gminę, w tym z użyciem drona, obszarów innych niż przestrzenie publiczne (w tym zwłaszcza posesje prywatne), a nawet w wypadku tychże przestrzeni, to, jeśli nie należą one do gminy, do prowadzenia monitoringu konieczna jest zgoda podmiotu uprawnionego. Nie jest możliwe również wykorzystanie nagrań do celów innych, niż te, dla których zostały zebrane. Przykładowo, jeśli dron zostałby wysłany w celu transmisji dla straży pożarnej, obszary objętego pożarem, to w wypadku nagrania przy okazji, na trasie przelotu lub w okolicy nagrywanego obszaru, dopuszczenia się jakichś naruszeń administracyjnych albo drobnych wykroczeń przez mieszkańców miasta, nagranie takie nie będzie mogło zostać wykorzystanie w celu nałożenia na nich odpowiednich sankcji. Należy przy tym zaznaczyć, że miasto nie posiada uprawnień do prowadzenia monitoringu, który obejmowałby rejestrację dźwięku.

Obowiązki gminy wynikające z RODO

Przepisy ustawy o samorządzie gminnym (i analogiczne przepisy dotyczące samorządów powiatów oraz województw) nie są jedynymi normami prawnymi, którym gmina chcąca prowadzić monitoring wizyjny, musi uczynić zadość. Bezpośrednie zastosowanie znajdzie tutaj również Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r., potocznie określane jako RODO. Zgodnie z jego art. 6 ust. 1 litera e, przetwarzanie danych osobowych przez władze publiczne bez zgody osoby, której dane dotyczą, jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jest ono niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej na podstawie przepisów prawa unijnego lub krajowego.

W tym wypadku za zasadne należy uznać pytanie, czy faktycznie stosowanie dronów wyposażonych w tak zaawansowane technicznie urządzenia rejestracji obrazu, wiążące tym samym się z ryzykiem daleko posuniętej inwigilacji i ingerencji w sferę prywatności mieszkańców, jest faktycznie niezbędne w celu przeciwdziałania pożarom i innym tego typu zagrożeniom.

Ponadto, zgodnie z art. 12 i 13 RODO, administrator danych osobowych (czyli w tym wypadku gmina prowadząca monitoring) ma obowiązek w zwięzłej, przejrzystej, zrozumiałej i łatwo dostępnej formie udzielić informacji dotyczących przetwarzania danych osobowych, obejmujących w szczególności: cele przetwarzania danych osobowych, oraz podstawę prawną przetwarzania; okres, przez który dane osobowe będą przechowywane; informacje o prawie do żądania od administratora dostępu do danych osobowych dotyczących osoby, której dane dotyczą, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania albo o prawie do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania, a także o prawie do przenoszenia danych czy wreszcie informacje o prawie wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Możliwość naruszenia prawa własności

Należy również wskazać, że przelatywanie dronów, wyposażonych w funkcję nagrywania obrazu, nad obiektami niedostępnymi publicznie, w tym nad nieruchomościami prywatnymi (a zwłaszcza domami jednorodzinnymi), może stanowić naruszenie prawa własności. Jakkolwiek przepisy Kodeksu Cywilnego (KC) nie precyzują, jak wysoko w górę sięga władztwo właściciela nieruchomości w odniesieniu do przestrzeni nad nią, to art. 143 KC stanowi, że w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu, własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Niewątpliwie wlatywanie nad prywatne przestrzenie, takie jak przydomowe ogródki, w sposób utrudniający normalne korzystanie z nich przez mieszkańców, w tym zwłaszcza poprzez nagrywanie obrazu, stanowi naruszenie społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości.

Środki przysługujące mieszkańcom

Osobie, która podejmie podejrzenie, że gmina naruszyła jej prawa poprzez nagrywanie obrazu wbrew obowiązującym przepisom przysługują środki ochrony. Po pierwsze, taka osoba może zwrócić się ze skargą do prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Prezes może przeprowadzić kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie danych osobowych na zasadach określonych w rozdziale 9 ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1781, potocznie „uodo”). Ponadto, zgodnie z art. 52 ust. 1 uodo, prezes Urzędu może kierować do m.in. organów państwowych czy organów samorządu terytorialnego, wystąpienia zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony danych osobowych. Wreszcie, zgodnie z art. 102, w odniesieniu do między innymi jednostek samorządu terytorialnego, prezes może nałożyć administracyjną karę pieniężną w wysokości do 100 tys. złotych, jeśli stwierdzi naruszenie przepisów dotyczących przetwarzania danych osobowych.

Osoba, której prywatność zostanie naruszona, może również żądać bezpośrednio od gminy zadośćuczynienia pieniężnego w trybie ochrony dóbr osobistych (art. 22 k.c.). W skrajnych przypadkach, jeśli zagrożenie jest bezpośrednie lub nie jest możliwe zapobieżenie mu w inny sposób, można również rozważyć dopuszczalność zastosowania obrony koniecznej lub działania w stanie wyższej konieczności polegającego na ujęciu drona.

Instytut Ordo Iuris wystąpił ze skargą do Urzędu Ochrony Danych Osobowych, w celu zbadania, czy miasto Wrocław prowadząc testy systemu monitoringu dronowego nie złamało obowiązującego w Polsce prawa.

Jędrzej Jabłoński – analityk Centrum Badań i Analiz Ordo Iuris