Przesłuchania publiczne w sprawie traktatu antypandemicznego: wiele krytycznych głosów

Adobe Stock

• Międzyrządowy Organ Negocjacyjny przeprowadził cztery sesje w ramach pierwszej rundy wysłuchań publicznych z udziałem zainteresowanych stron i różnych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego (organizacji międzynarodowych, instytucji akademickich, organizacji sektora prywatnego, instytucji medycznych) w celu omówienia treści tzw. traktatu antypandemicznego będącego w fazie opracowywania.

• W różnych wystąpieniach podkreślano bezcelowość przyjmowania nowego instrumentu międzynarodowego w tej sprawie.

• Przypomniano również o konieczności przestrzegania przez władze publiczne międzynarodowych konwencji dotyczących swobody decydowania o leczeniu i świadomej zgody.

• W większości pisemnych wypowiedzi proponowano, aby nie ustanawiać żadnego instrumentu międzynarodowego.

• Instytut Ordo Iuris wziął udział w przesłuchaniach publicznych, zabierając głos podczas wydarzenia, jak również przedkładając pisemne stanowisko.

W kwietniu bieżącego roku Międzyrządowy Organ Negocjacyjny, powołany w ramach WHO do opracowania projektu konwencji celem zarządzania przyszłymi pandemiami, przeprowadził pierwszą rundę wysłuchań publicznych w celu podniesienia świadomości zainteresowanych stron i społeczeństwa na temat nowego instrumentu, który ma zostać przyjęty. Pytaniem przewodnim sesji było: „Jakie elementy merytoryczne, Twoim zdaniem, powinny znaleźć się w nowym międzynarodowym instrumencie dotyczącym gotowości i reagowania na pandemie?”. Wyniki były niejednoznaczne – ukazały rozbieżne podejście społeczeństwa do tego kontrowersyjnego instrumentu.

Podczas przesłuchań wygłoszono 23 wystąpienia ustne i przedstawiono 36 294 stanowisk pisemnych, złożonych za pośrednictwem specjalnego portalu internetowego na stronie WHO. Treść poszczególnych wystąpień wskazywała na wieloaspektowe i wciąż ostrożne podejście do wprowadzenia prawnie wiążącego instrumentu. W szczególności przestrzeń wysłuchania publicznego wydawała się być jak dotąd jedyną, w której pojawiły się krytyczne opinie na ten temat. Szczególnie w wypowiedziach ustnych, ,,Niektórzy uczestnicy opowiadali się za tym, aby instrument miał charakter niewiążący i doradczy oraz aby poszczególne kraje mogły realizować własną politykę w celu poszanowania suwerenności narodowej. [...] Część mówców sugerowała, że międzynarodowy instrument dotyczący gotowości i reagowania na pandemie nie jest w ogóle potrzebny” - czytamy w sprawozdaniu Sekretariatu na temat wyników pierwszej rundy przesłuchań publicznych.

W kwestii roli, jaką WHO powinna odgrywać w przypadku jakiegokolwiek przyszłego kryzysu zdrowotnego, pojawiły się różne poglądy - od WHO odgrywającej jedynie rolę doradczą do WHO pełniącej funkcję organu wykonawczego i regulacyjnego. Niemniej w licznych pisemnych uwagach pojawiło się wyraźniejsze stwierdzenie, że ,,Istniały różnice w opiniach co do tego, czy potrzebny jest nowy międzynarodowy instrument dotyczący zapobiegania, gotowości i reagowania na pandemie, a jeśli tak, to jaki powinien być jego zakres i charakter. W większości pisemnych opinii zaproponowano, aby nie ustanawiać żadnego instrumentu międzynarodowego. W innych opiniach sugerowano, że instrument powinien mieć charakter prawnie wiążący, z zastrzeżeniem ograniczenia czasowego umowy, z możliwością wycofania się. Z drugiej strony pojawiły się również sugestie, że instrument powinien oferować zalecenia i wytyczne, które powinny być przestrzegane przez strony instrumentu”. Ponadto w wielu wystąpieniach wzywano do poszanowania autonomii i suwerenności narodowej, zwracając uwagę, że organy niższego szczebla oraz lokalne jednostki służby zdrowia są lepiej przygotowane do podejmowania decyzji dotyczących zdrowia na szczeblu krajowym. Taki nacisk na suwerenność był uzasadniony różnicami w krajowych systemach zdrowotnych.

Obok krytycznych głosów, duża część wystąpień domagała się również poszanowania praw człowieka w procesie tworzenia i negocjowania konwencji, w tym m.in. prawa do autonomii cielesnej za zgodą, wolności informacji, wolności od dyskryminacji oraz wolności wyboru interwencji medycznych. W kilku wypowiedziach odwoływano się do instrumentów międzynarodowych, takich jak Kodeks Norymberski, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Deklaracja Helsińska, Raport Belmonta oraz Konwencja z Oviedo o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny wraz z protokołami. Pojawiły się sugestie, że ograniczenie praw człowieka powinno być prawnie uzasadnione i zgodne z zasadami z Siracusy dotyczącymi przepisów o ograniczeniu i odstępstwie w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych. Odniesienia te wyraźnie zdają się podkreślać wolność decydowania o zabiegach zdrowotnych stosowanych wobec własnego ciała w przypadku, gdy organ służby zdrowia je narzuca lub nie dostarcza odpowiednich informacji, jak w przypadku obowiązkowych szczepień, których byliśmy świadkami.

W swoim wystąpieniu Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris podkreślił potrzebę zagwarantowania wolności nauki, zwracając uwagę na konsekwencje, jakie ponieśli niektórzy lekarze za wyrażanie opinii odbiegających od tych przedstawianych w głównym nurcie. Ponadto Instytut zwrócił uwagę na większą efektywność zarządzania nagłymi sytuacjami zdrowotnymi przez społeczności lokalne, z poszanowaniem zasady pomocniczości.

Zgodnie z postanowieniami Konstytucji WHO wyniki przesłuchań publicznych powinny zatem stanowić centralną część toczącej się dyskusji na temat przyjęcia porozumienia antypandemicznego i zostać w najwyższym stopniu uwzględnione przez państwa członkowskie nie tylko podczas nadchodzących spotkań, ale także podczas głosowania nad tym instrumentem. Chociaż w wielu wystąpieniach ustnych podkreślano potrzebę dostosowania instrumentu międzynarodowego do celów zrównoważonego rozwoju oraz zapewnienia równości szczepień i równości płci w procesie opracowywania traktatu, większość wystąpień pisemnych koncentrowała się na podkreślaniu kontrowersji leżących u podstaw treści umowy oraz jej bezużyteczności w międzynarodowym krajobrazie prawnym, zważywszy, że odpowiednie przepisy są już zawarte w Międzynarodowych przepisach zdrowotnych.

„Biorąc pod uwagę, że sama konstytucja WHO stanowi, że świadoma opinia i aktywna współpraca ze strony społeczeństwa są niezwykle ważne, wyniki przesłuchań publicznych powinny być pierwszym punktem dyskusji w porządku obrad między delegacjami państw członkowskich. W przeciwnym razie opracowany dokument nie uzyska poparcia wielu uczestników społeczeństwa obywatelskiego, których udział choć uznano za niezbędny, to ostatecznie nie został uwzględniony” – komentuje Veronica Turetta, analityk w Centrum Prawa Międzynarodowego Instytutu Ordo Iuris.