kodeks karny

Senat przyjął bez poprawek cenzorską ustawę o „mowie nienawiści”. Jeśli Prezydent Andrzej Duda podpisze przyjętą nowelizację kodeksu karnego, to za cytowanie fragmentów Biblii, rodzicielski sprzeciw wobec wizyty drag queen oraz genderowych ideologów w szkole, niezgodę na podważanie prawdy o małżeństwie jako związku kobiety i mężczyzny, a także kąśliwe, ale pozbawione jakiejkolwiek nienawiści żarty i memy (sic!), każdy z nas będzie mógł trafić na 3 lata do więzienia. To zatem ostatni moment na obronę wolności słowa w Polsce. Zgodnie z Konstytucją, Prezydent RP ma 21 dni na podjęcie decyzji o podpisaniu lub zawetowaniu ustawy.

Konieczność powszechnego sprzeciwu

Oczywiście, prawnicy Instytutu Ordo Iuris udzielają i będą udzielać pomocy prawnej każdemu, kto padnie ofiarą ideologicznej cenzury. Każdy dziennikarz, nauczyciel, ksiądz czy zwykły internauta będzie mógł liczyć na naszą pomoc. Ale podpisanie ustawy cenzorskiej przez prezydenta istotnie tą pomoc utrudni, uruchamiając proces systemowego tłumienia swobody debaty publicznej.

Dlatego konieczne jest szybkie zmobilizowanie opinii publicznej, by pokazać Prezydentowi Andrzejowi Dudzie szerokie społeczne poparcie dla decyzji o zawetowaniu ustawy. Głos obywateli w tej sprawie powinien być wyraźnie słyszalny.

Zaangażować w tę akcję może się każdy z nas! Co możemy wspólnie zrobić?

Po pierwsze, zachęcamy do podpisania, przygotowanej przez Centrum Życia i Rodziny petycji „Stop dyktaturze”, w której wspólnie wzywamy Prezydenta do zawetowania ustawy.

Petycję przygotowaliśmy dawno przed zaprezentowaniem projektu ustawy – gdy tylko lewicowi politycy zaczęli opowiadać w mediach, jak ważna jest to dla nich sprawa. Przewidzieliśmy wówczas, że konserwatywnym posłom nie uda się przełamać ideologicznego kursu, jaki obrała ekipa rządząca, i że wcześniej czy później wszystko będzie zależało od decyzji Andrzeja Dudy.

Jak dotąd udało nam się zebrać ponad 30 000 podpisów. Choć to znacznie więcej niż niewspółmiernie wyeksponowana w mediach petycja dotycząca zakazu spowiadania dzieci, to doświadczenie uczy nas, że przy odpowiedniej mobilizacji mogłoby być ich więcej.

Czasu mamy niewiele – petycję wraz z podpisami chcemy złożyć w Kancelarii Prezydenta w piątek, 4 kwietnia. Oznacza to, że mamy już tylko kilkadziesiąt godzin na jej promocję i szerokie rozpowszechnienie.

Dlatego bardzo prosimy o podpisanie i rozpowszechnienie nasze petycji!

Apelujmy do Prezydenta

Jednak ze względu na wyjątkową wagę tej sprawy, nie możemy poprzestać na samej petycji. Konieczne są zróżnicowane działania w obronie filaru demokratycznego społeczeństwa, jakim jest wolność słowa.

Dlatego chcemy zachęcić także do tego, by już dziś wziąć do ręki telefon i zadzwonić lub napisać e-maila do Kancelarii Prezydenta RP – niech urzędnicy przekażą Panu Prezydentowi, że presja społeczna w tej sprawie jest ogromna!

Instytut Ordo Iuris oraz Centrum Życia i Rodziny wspólnie dociera do ponad miliona Polaków. To wielka siła! Z trwogą dostrzegały to jeszcze niedawno lewicowe media, gdy organizowaliśmy akcję „Zadzwoń do posła”, dzięki której do dziś Sejm nie przyjął żadnego z proaborcyjnych projektów ustaw, uderzających w prawo do życia dzieci nienarodzonych.

Nasz głos i tym razem może mieć newralgiczne znaczenie. Przypomnijmy Prezydentowi Dudzie deklarowane przez niego przywiązanie do wolności słowa. Wyraźmy apel o zawetowanie ustawy.

Z Kancelarią Prezydenta można kontaktować się za pośrednictwem telefonu:

+ 48 22 695 29 00

lub

+ 48 22 695 22 38.

Kontakt telefoniczny jest możliwy w godz. 08.15 – 16.15

Oprócz tego, możemy również wysyłać e-maile na adres:

listy@prezydent.pl

lub

petycje@prezydent.pl

Dzwoniąc lub pisząc e-maile do Kancelarii Prezydenta RP, warto powoływać się na argumenty z naszej petycji oraz naszej analizy rządowej ustawy.

Ustawa sprzeczna z podstawowymi prawami

Warto podkreślić, że ustawa uderza w wolność słowa zagwarantowaną wprost nie tylko w Konstytucji RP, ale też w licznych aktach prawa międzynarodowego (takich jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Europejska Konwencja Praw Człowieka czy Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej), w których wielokrotnie stwierdzono, że wolność wypowiedzi jest fundamentem społeczeństwa demokratycznego.

Również Europejski Trybunał Praw Człowieka jednoznacznie potwierdził, że wolność wypowiedzi, będąca jednym z zasadniczych fundamentów demokratycznego społeczeństwa i jednym z podstawowych warunków jego postępu i rozwoju każdego człowieka, ma zastosowanie nie tylko do „informacji” lub „idei”, które są przyjmowane przychylnie lub uważane za nieobraźliwe czy też obojętne, ale także do tych, które obrażają, szokują lub niepokoją.

Warto także przywołać konkretne przykłady kneblowania chrześcijan, cenzurowania nauki Kościoła i prześladowania krytyków ideologii gender w państwach, które wprowadziły już podobne przepisy.

W Irlandii o „mowę nienawiści” oskarżano biskupa, który w swoim kazaniu odnosił się do rozpowszechniającej się „zsekularyzowanej i bezbożnej kultury”. W Finlandii była minister spraw wewnętrznych Päivi Räsänen stanęła przed sądem za cytowanie Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian, który został uznany za „mowę nienawiści” wobec homoseksualistów. W Anglii doszło już kilkukrotnie do aresztowania osób modlących się w myślach przed klinikami aborcyjnymi.

Ofiarą ideologicznej cenzury padają rodzice sprzeciwiający się indoktrynowaniu dzieci, stacje telewizyjne emitujące spoty broniące rodziny, feministki zauważające, że mężczyzna identyfikujący się jako lesbijka nie może być matką, publicyści sceptyczni wobec postulatów ruchu LGBT, nauczyciele odmawiający nauczania o istnieniu kilkudziesięciu płci, osoby opowiadające o swoim doświadczeniu porzucenia praktyk homoseksualnych czy profesorowie referujący definicję rodziny jako podstawowej i naturalnej komórki społeczeństwa, opartej na związku kobiety i mężczyzny.

To od Prezydenta Andrzeja Dudy zależy dziś, czy Polska podzieli los tych państw. Jeśli przyjęta w parlamencie ustawa wejdzie w życie, już sam strach przed rozpoczęciem postępowania sądowego wykreuje „efekt mrożący” i spowoduje autocenzurę u wielu osób, które zrezygnują z wyrażania własnych opinii, bojąc się reakcji organów ścigania.

Do e-maila do Kancelarii Prezydenta można dołączyć także link do listu otwartego, w którym do zawetowania ustawy wzywają Prezydenta Dudę wybitni filozofowie, dziennikarze, publicyści i przedstawiciele środowisk akademickich. Wśród sygnatariuszy listu są między innymi prof. Ryszard Legutko, prof. Andrzej Nowak, prof. Zdzisław Krasnodębski, prof. Wojciech Roszkowski, Paweł Lisicki, Rafał Ziemkiewicz, Łukasz Warzecha, Bronisław Wildstein czy Tomasz Wróblewski. 

List złożyliśmy w Kancelarii Prezydenta wraz z naszą analizą ustawy.

Wspólnie obronimy wolność słowa w Polsce!

Jesteśmy w momencie, w którym decyduje się przyszłość wolności słowa w Polsce.

Od naszego zaangażowania w tę sprawę zależy dziś przyszłość nasza i naszych dzieci. Jeśli pozostaniemy bierni, wkrótce każdy z nas będzie mógł trafić do więzienia za wyrażanie swoich poglądów.

Dlatego jeszcze raz zachęcamy do wzięcia udziału w szerokiej akcji mającej przekonać Prezydenta Andrzeja Dudę do stanięcia po stronie wolności wyrażania poglądów i wolności debaty publicznej.

Adw. Rafał Dorosiński – członek Zarządu Ordo Iuris

Marcin Perłowski – dyrektor Centrum Życia i Rodziny

· Wiele dyskusji wywołał uchwalony przez Sejm projekt nowelizacji Kodeksu karnego, w którym zaproponowano zmianę definicji przestępstwa zgwałcenia.

· Jak dotąd było ono definiowane jako „doprowadzenie do obcowania płciowego innej osoby w drodze przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu”, natomiast według projektu ma to być także obcowanie płciowe bez zgody którejkolwiek ze stron.

· Proponowana nowelizacja artykułu 197 § 1 Kodeksu karnego, w swojej obecnej formie, wydaje się być niezgodna z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.

· Zmiana definicji zgwałcenia powinna być przeprowadzona w sposób, który nie narusza fundamentalnych zasad demokratycznego państwa prawnego, w tym zasady domniemania niewinności.

· Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje już na konieczność interpretowania przepisu Kodeksu karnego w sposób pojmujący zgwałcenie ponad przełamanie fizycznego oporu pokrzywdzonej, co zgodne jest z orzecznictwem międzynarodowym (np. Trybunału w Strasburgu).

· Krytyczne stanowisko wobec projektu nowelizacji przyjął także Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek.

Co z zasadą domniemania niewinności?

Konstytucyjność proponowanej nowelizacji art. 197 §1 Kodeksu karnego zależna będzie od jego interpretacji. Instytut Ordo Iuris przygotował analizę na ten temat. Nowa wersja art. 197 §1 Kodeksu karnego rozumiana jako wymóg przedstawienia przez oskarżonego dowodów, że odbyty przez niego stosunek seksualny odbył się za dobrowolną zgodą drugiej osoby, będzie niezgodna z zasadą domniemania niewinności zagwarantowaną w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP.  Taka konstrukcja prawna budzi poważne wątpliwości co do jej zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Kluczowym problemem jest potencjalna zmiana ciężaru dowodu. Zasada domniemania niewinności jest jednym z fundamentów demokratycznego państwa prawa. Oznacza to, że każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa jest uważana za niewinną do czasu prawomocnego skazania. Ciężar udowodnienia winy spoczywa na oskarżycielu. Nowelizacja, rozumiana jako wymóg przedstawienia przez oskarżonego dowodów na uzyskanie zgody na stosunek seksualny, odwróciłaby tę zasadę. Oskarżony znalazłby się w sytuacji, w której musiałby udowodnić swoją niewinność, co jest niezgodne z konstytucyjną zasadą.

Istotny dla sprawy jest fakt, że większość aktów seksualnych odbywa się w prywatnej sferze, bez świadków. Udowodnienie uzyskania zgody, a następnie jej utrzymania przez cały czas trwania aktu płciowego, byłoby niezwykle trudne, jeśli nie wręcz niemożliwe. Nawet zgoda udzielona na piśmie mogłaby zostać łatwo zakwestionowana przez osobę pokrzywdzoną. Konsekwencje takiej zmiany byłyby poważne. 

Dowód łatwy do podważenia

Choć intencja ustawodawcy jest szlachetna – ochrona ofiar przestępstw seksualnych – proponowane rozwiązania mogą prowadzić do niezamierzonych konsekwencji, które godzą w fundamentalne zasady demokratycznego państwa prawnego. W doktrynie prawa konstytucyjnego wskazuje się, że „konsekwencją tego domniemania w aspekcie proceduralnym jest obowiązek wykazania winy przez oskarżyciela, a w aspekcie materialnym – nakaz rozstrzygania wątpliwości na korzyść oskarżonego”. Tymczasem redefinicja art. 197 §1 Kodeksu karnego w oparciu o brak znamienia zgody rodzi ryzyko interpretacji, wedle której to oskarżony będzie musiał wykazać swoją niewinność, przedstawiając dowody na uzyskanie zgody kobiety na współżycie, wątpliwości będą rozstrzygane na korzyść oskarżyciela, a zeznania pokrzywdzonej będą korzystały ze swoistego domniemania prawdziwości. Problem został dostrzeżony przez niektórych przedstawicieli doktryny. Zwróciło na niego także uwagę Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego, które w opinii wskazało na „szereg trudności dowodowych co do istnienia świadomej zgody i jej dobrowolności”. Zważywszy, że większość stosunków seksualnych odbywa się w miejscach odosobnionych, bez urządzeń nagrywających obraz i dźwięk, wykazanie przez oskarżonego, że uzyskał zgodę na współżycie (oraz że potencjalna ofiara nie wycofała tej zgody w jego trakcie) byłoby niezwykle trudne, o ile w ogóle możliwe. Gdyby nawet – czysto hipotetycznie – oskarżony uzyskał zgodę kobiety na piśmie, to mogłaby ona z łatwością zostać przez nią zakwestionowana przez stwierdzenie, że wycofała tę zgodę ustnie w trakcie stosunku. Udowodnienie przez oskarżonego, że kobieta tej zgody nie wycofała, byłoby praktycznie niemożliwe.

Komentatorzy prawni i akademicy, analizując podobne regulacje w innych krajach, zwracają uwagę na szereg potencjalnych problemów. Przede wszystkim, udowodnienie zgody może być niezwykle trudne, zwłaszcza w przypadku, gdy akt seksualny odbywa się w prywatnej sferze, bez świadków. Nawet jeśli oskarżony przedstawi dowody na wyrażenie zgody przez pokrzywdzoną, ta może w każdej chwili zmienić swoje zeznania, twierdząc, że zgoda była wynikiem przymusu, groźby lub podstępu. W takiej sytuacji oskarżony może znaleźć się w bardzo trudnej sytuacji procesowej, ponieważ będzie musiał obalić zeznania pokrzywdzonej, co często jest niezwykle trudne.

Wprowadzenie nowego modelu zgody może również prowadzić do wzrostu liczby fałszywych oskarżeń. Takie oskarżenie jest bardzo poważne i może mieć daleko idące konsekwencje dla życia oskarżonego. Dlatego też należy podchodzić do tego typu zarzutów z dużą ostrożnością. Ryzyko fałszywych oskarżeń jest szczególnie duże w sytuacjach, gdy relacje między oskarżonym a pokrzywdzoną były wcześniej napięte lub gdy istnieje motyw do zemsty.

Co na to Sąd Najwyższy?

Orzeczenie SN I KK 280/23 podejmuje temat definicji przemocy w kontekście przestępstwa zgwałcenia. Sąd Najwyższy dokonał dogłębnej analizy pojęcia przemocy, odchodząc od tradycyjnego pojmowania tego terminu jako konieczności przełamania fizycznego oporu osoby pokrzywdzonej. Sąd podkreśla, że przemoc w rozumieniu art. 197 § 1 kk nie musi wiązać się z koniecznością fizycznego oporu ze strony pokrzywdzonej. Ważniejszy jest brak zgody na kontakt seksualny, który może być wyrażony w różny sposób, także poprzez niewerbalne sygnały. Ocena, czy doszło do przemocy, powinna być dokonana w kontekście konkretnej sytuacji, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, takich jak relacje między sprawcą a pokrzywdzoną, wiek pokrzywdzonej, czy też ewentualna zależność pokrzywdzonej od sprawcy. Dowód przemocy nie ogranicza się do wykazania fizycznego oporu. Sąd może brać pod uwagę wszelkie dowody, które wskazują na brak zgody pokrzywdzonej, takie jak jej zeznania, zachowanie po zdarzeniu czy relacje świadków.

Istotne jest, aby sprawca miał świadomość, że jego zachowanie nie jest akceptowane przez pokrzywdzoną. Nawet jeśli pokrzywdzona nie stawiała zdecydowanego oporu, to jeśli sprawca mógł się domyślić, że jego działania są niepożądane, może to świadczyć o jego umyślności. Ten wyrok wskazuje jasno na fakt, że w polskim orzecznictwie zwraca się uwagę na problematykę szerokiego przeglądu sytuacji, w których dochodzi do gwałtu, nie ma więc konieczności wprowadzania nowelizacji.

Krytyka Rzecznika Praw Obywatelskich

Opinia Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) dotycząca zmian w definicji zgwałcenia w polskim Kodeksie karnym stanowi próbę analizy zarówno nowych regulacji, jak i ich zgodności z obowiązującą już praktyką orzeczniczą oraz międzynarodowymi standardami. RPO, powołując się na liczne argumenty prawne i doktrynalne, poddaje krytyce wprowadzone zmiany i wskazuje na potencjalne zagrożenia związane z ich interpretacją i stosowaniem.

Jednym z kluczowych punktów sporu jest kwestia zgody. RPO podkreśla, że obecne przepisy, w szczególności art. 197 § 1 k.k., już w wystarczający sposób chronią przed sytuacjami, w których osoba jest zmuszana do czynności seksualnych bez swojej zgody. 

RPO zwraca również uwagę na problem tzw. paraliżu strachu (ang. frozen fright), czyli stanu, w którym ofiara nie stawia czynnego oporu, ale wewnętrznie nie zgadza się na czynność seksualną. W opinii RPO, takie sytuacje powinny być kwalifikowane jako wykorzystanie bezradności w rozumieniu art. 198 k.k.

Rzecznik poddaje krytyce stanowisko projektodawców, którzy podkreślali konieczność zmiany definicji zgwałcenia ze względu na niejednoznaczną interpretację dotychczasowych przepisów. RPO argumentuje, że najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego dostarcza jasnych wskazówek dotyczących wykładni pojęcia „przemocy” w kontekście zgwałcenia. Zdaniem Rzecznika, wprowadzone zmiany nie rozwiązują istniejących problemów, a wręcz mogą prowadzić do nowych wątpliwości. RPO dokonuje również porównania polskiego systemu prawnego z innymi, w których obowiązuje model zgody. Wskazuje, że takie rozwiązanie wiąże się z koniecznością precyzyjnego określenia okoliczności, które mogą świadczyć o braku zgody, co z kolei może prowadzić do różnorodnych interpretacji i utrudniać dowodzenie winy sprawcy.

Podsumowując, proponowana nowelizacja artykułu 197 § 1 Kodeksu karnego, choć zmierza do poprawy ochrony ofiar przestępstw seksualnych, niesie ze sobą szereg poważnych problemów. Zmiana ciężaru dowodu, niejasność definicji zgody oraz ryzyko fałszywych oskarżeń to tylko niektóre z problemów, które należy wziąć pod uwagę. Celem powinno być wypracowanie takich rozwiązań, które zapewnią skuteczną ochronę ofiar, jednocześnie nie naruszając praw oskarżonych.

Julia Książek – analityk Instytutu Ordo Iuris

Więcej na ten temat:

Nowa definicja przestępstwa zgwałcenia. Co oznacza w praktyce i jakie mogą być jej konsekwencje? - LINK 

Rada Europy nie wymaga zmiany definicji przestępstwa zgwałcenia - LINK 

Rekomendacje ONZ odnośnie definicji zgwałcenia. Czy da się je pogodzić z domniemaniem niewinności - LINK 

Unia nie narzuca definicji zgwałcenia. Błędne argumenty zwolenników nowelizacji Kodeksu karnego - LINK

· W Polsce głośnym echem odbiła się przyjęta w lipcu przez Sejm ustawa, na mocy której zmieniono definicję przestępstwa zgwałcenia, określoną w art. 197 § 1 Kodeksu karnego, dodając do niej element wyraźnego braku zgody.

· Wnioskodawcy, jak i środowiska popierające zmianę definicji tego czynu zabronionego, stali na stanowisku, że ta nowelizacja jest koniecznością wynikającą z szeregu różnych aktów prawa międzynarodowego oraz odwołali się do procedowanego projektu tzw. unijnej dyrektywy antyprzemocowej.

· Tymczasem prawo Unii Europejskiej nie implikuje konieczności wprowadzenia jakichkolwiek zmian w definicji przestępstwa zgwałcenia, jako że przepisy unijnego prawa zarówno pierwotnego, jak i wtórnego, nie zawierają żadnych norm, które wskazywałyby sposób określenia znamion tego czynu.

· Projekt dyrektywy, do którego odwołali się wnioskodawcy, został przyjęty przez Radę Unii Europejskiej z pominięciem uprzednio zaproponowanej definicji przestępstwa zgwałcenia, opartej właśnie na elemencie wyraźnego braku zgody.

· Powodem rezygnacji z tak skonstruowanej definicji był silny sprzeciw znacznej części państw członkowskich, które twierdziły, że proponowane unormowanie w istocie ustanawiało „domniemanie winy”.

Głośna nowelizacja Kodeksu karnego

Od dłuższego czasu w Polsce oraz w innych krajach Europy trwa dyskusja dotyczącą podjęcia odpowiednich działań, mających na celu zapewnienie skutecznego poziomu ochrony kobiet przed przestępstwami seksualnymi. Zdaniem części prawników i organizacji pozarządowych, brak pożądanych rezultatów w tym obszarze ma wynikać z nieprawidłowego określenia znamion przestępstwa zgwałcenia, zawartego w art. 197 § 1 Kodeksu karnego. Twierdzą oni bowiem, iż aktualnie obowiązująca definicja tego czynu zabronionego, a mianowicie mający z niej wynikać wymóg stawiania czynnego i wyraźnego (zewnętrznie zamanifestowanego) oporu przez ofiarę, prowadzi do pozbawienia ochrony prawnej tych pokrzywdzonych, które nie broniły się aktywnie przed gwałtem z powodu sparaliżowania strachem.

W efekcie debaty dotyczącej potrzeby nowego skonstruowania definicji przestępstwa zgwałcenia, w lipcu Sejm przyjął ustawę, na mocy której do znamion czynu zabronionego, określonego w art. art. 197 § 1 Kodeksu karnego, dodano element wyraźnego braku zgody. W uzasadnieniu projektu jego autorzy odwołują się do potrzeby przyjęcia (s. 5) „międzynarodowych standardów ochrony praw ofiar przemocy seksualnej”, przytaczając w tym kontekście m.in. procedowany projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.

Kontrowersyjna dyrektywa

Prawo Unii Europejskiej określa pewne ogólne standardy odnośnie przestępstwa zgwałcenia, dotyczące obowiązku kryminalizacji tego typu czynów jako formy tortury oraz obowiązku efektywnego ścigania sprawców (art. 4 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej). W tym kontekście można również wskazać na art. 83 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Na mocy tej regulacji Parlament Europejski i Rada mogą ustanowić normy minimalne odnoszące się do określania przestępstw oraz kar w dziedzinach szczególnie poważnej przestępczości o wymiarze transgranicznym - wśród tej kategorii czynów zabronionych, obok terroryzmu czy handlu ludźmi, przepis wymienia m.in. seksualne wykorzystywanie kobiet oraz dzieci. W prawie Unii Europejskiej brak jest jednak przepisów szczególnych, zawierających wytyczne odnośnie sposobu skonstruowania definicji przestępstwa zgwałcenia.

W uzasadnieniu projektu ustawy wnioskodawcy odwoływali się do projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Ta propozycja legislacyjna, zaprezentowana przez Komisję Europejską w marcu 2022 roku, została przygotowana w celu zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet oraz ochrony i zapewnienia wsparcia ofiarom tego typu czynów. Projekt był szeroko krytykowany przez różne środowiska, które zarzucały mu m.in. operowanie niejasnymi i ideologicznymi pojęciami, w tym posługiwanie się terminem „gender”. Ponadto liczne zastrzeżenia budziła propozycja wprowadzenia zakazu przesłuchiwania potencjalnej ofiary przestępstwa seksualnego pod kątem jej życia prywatnego, co rodziło liczne wątpliwości z punktu widzenia prawa do obrony.

Ze szczególna krytyką spotkała się zwłaszcza zawarta w art. 5 projektu dyrektywy propozycja dotyczącą ustanowienia na poziomie unijnym definicji przestępstwa zgwałcenia, opartej na założeniu, że jest nim każdy stosunek seksualny, na który kobieta nie wyraziła wyraźnej zgody.

Finalnie projekt został przyjęty w głosowaniu przez Parlament Europejski, a następnie przez Radę, w wyniku licznych kontrowersji z tekstu usunięto jednak proponowaną uprzednio propozycję dotyczącą ustanowienia „europejskiego przestępstwa” zgwałcenia. Było to efektem protestów przedstawicieli znacznej części państw członkowskich, w tym Niemiec i Francji, które twierdziły, że Unia Europejska nie posiada kompetencji do stanowienia norm w tej materii.

Walka z przestępczością przy poszanowaniu prawa do rzetelnego procesu

Przemoc wobec kobiet, w tym przemoc wymierzona w wolność seksualną, zasługuje na najwyższe potępienie, a zwalczanie tego zjawiska i surowe karanie sprawców nie powinno budzić żadnych wątpliwości. Ochrona prawna ofiar takich przestępstw, jak i uregulowania prawne muszą jednak uwzględniać podstawowe standardy określone w prawie międzynarodowym oraz na gruncie krajowej ustawy zasadniczej. Dlatego też liczne zastrzeżenia budzi nowelizacja art. 197 § 1 Kodeksu karnego, przyjęta przez Sejm w lipcu tego roku i dodająca do definicji przestępstwa element wyraźnego braku zgody. Redefinicja znamion tego czynu zabronionego, wbrew opiniom autorów wniosku, nie jest potrzebna z punktu widzenia prawa międzynarodowego czy prawa Unii Europejskiej, a w dodatku niesie za sobą ryzyko naruszenia prawa do rzetelnego procesu, w tym zwłaszcza zasady domniemania niewinności. Budzi zaskoczenie fakt, że wnioskodawcy odwoływali się w uzasadnieniu projektu ustawy do dyrektywy antyprzemocowej, która w finalnej wersji została okrojona o uprzednio proponowaną definicję „unijnego przestępstwa” zgwałcenia, jako że ta ostatnia okazała się nie do przyjęcia dla dużej części państw członkowskich.

Patryk Ignaszczak – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris