Rejestracja związków wyznaniowych w wybranych państwach europejskich

· Obowiązujące w polskim systemie prawnym regulacje umożliwiają z chwilą wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych nabycie szeregu uprawnień.  

· Liberalne rozwiązania mogą jednak zostać wykorzystane przez podmioty podszywające się pod związki wyznaniowe, które prowadzą działalność przestępczą.

· Rozwiązania zastosowane w niektórych państwach europejskich nakładają ostrzejsze wymogi w zakresie przyznawania związkom wyznaniowym szerokiego katalogu uprawnień.

· Wskazanym jest wprowadzenie okresu przejściowego od uzyskania wpisu do rejestru, po upływie którego związek wyznaniowy uzyskiwałby dostęp do ulg i przywilejów innych niż kultyczne.

 

Wprowadzenie

 

W Polsce wymogi prawne rejestrowania kościołów i innych związków wyznaniowych zostały uregulowane w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania[1]. Zgodnie z art. 30 omawianego aktu prawnego wpis do rejestru odbywa się poprzez złożenie deklaracji o utworzeniu Kościoła lub innego związku wyznaniowego i wniosku o wpis do rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych. Postępowanie w sprawie rejestracji związku wyznaniowego wszczynane jest na wniosek zainteresowanych podmiotów. Wniosek o rejestrację składa co najmniej 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych (art. 31 u.g.w.s.w.), które stają się stroną postępowania, a w stosunku do których decyzja organu rejestrowego nie wywołuje bezpośrednio skutków prawnych. Tym samym to nie związek wyznaniowy ma legitymację do złożenia wniosku, pomimo iż zgoda na wpis lub odmowa dokonania wpisu wpływa bezpośrednio na jego sytuację[2].

Warunkiem dokonania wpisu jest złożenie, wraz z wnioskiem, deklaracji o utworzeniu kościoła lub innego związku wyznaniowego (art. 30 u.g.w.s.w.). Zgodnie z poglądami doktryny prawa deklaracja jest jedynie obligatoryjnym elementem wniosku o wpis, który nie ma co prawda wskazanych enumeratywnie elementów, ale interpretacja przepisu prowadzi do wniosku, że jego konstruktywnym elementem jest wola utworzenia struktury organizacyjnej związku wyznaniowego o określonej nazwie. Elementy deklaracji nie zostały wprost określone w ustawie ale przyjmuje się, że jest nim oświadczenie członków założycieli o woli utworzenia struktury organizacyjnej kościoła lub innego związku wyznaniowego o określonej nazwie[3]. Podpisy wnioskodawców muszą być notarialnie poświadczone, a lista musi uwzględniać takie elementy jak: imię i nazwisko, data urodzenia, miejsce zamieszkania oraz rodzaj, seria i numer dokumentu tożsamości oraz numer PESEL[4]. Z chwilą wpisu do rejestru w drodze decyzji administracyjnej kościół lub inny związek wyznaniowy uzyskuje, jako całość, osobowość prawną oraz korzysta ze wszystkich uprawnień i podlega obowiązkom określonym w ustawach (art. 34 ust. 2 u.g.w.s.w.).

 

Warunki rejestracji i uprawnienia związków wyznaniowych w wybranych państwach UE

 

Niemcy

Zagadnienie dotyczące kościołów i innych związków wyznaniowych w Niemczech uregulowano w art. 137 Konstytucji Weimarskiej[5].  Po II wojnie światowej na mocy art. 140 Ustawy Zasadniczej Republiki Niemiec (Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, GG) z 23 maja 1949 r.[6] utrzymano postanowienia dotyczące spraw wyznaniowych z poprzedniej konstytucji[7]. Ponadto uznano w art. 4 Konstytucji z 1949 r., iż wolność wyznania, sumienia oraz wolność przekonań religijnych i światopoglądowych jest nienaruszalna (Alle Menschen sind vor dem Gesetz gleich)[8]. Mimo, że „Grundgesetz” nie sankcjonuje istnienia kościoła państwowego, główne wyznania chrześcijańskie, kongregacje żydowskie i inne organizacje religijne uznane za podmioty prawa publicznego cieszą się statusem przyznającym uprawnienia, takie jak zatrudnianie urzędników oraz możliwość pobierania podatku (kościelnego) na podstawie wykazów podatków obywatelskich (art. 140 GG w zw. z art. 137 ust. 6 Konstytucji Weimarskiej)[9].

Na mocy art. 137 ust. 5 Konstytucji Weimarskiej wspólnoty wyznaniowe pozostają korporacjami prawa publicznego, o ile w przeszłości korzystały z tego statusu. Inne związki wyznaniowe uzyskują takie same prawa na wniosek, jeżeli ich statut konstytucja i liczba członków dają rękojmię ich trwałości. W odróżnieniu jednak od innych korporacji prawa publicznego wspólnoty wyznaniowe posiadające ten status nie są zintegrowane ze strukturą państwa. Zachowują pełną niezależność, nawet jako korporacje publiczne. Z tym statusem wiąże się kilka szczególnych praw. Po pierwsze, każda wspólnota religijna, na wniosek złożony do właściwego kraju związkowego, uzyskuje status korporacji prawa publicznego, jeżeli będzie mogła udowodnić na podstawie swoich statutów oraz liczby swoich członków, że faktycznie stanowi wspólnotę stałą (tzw. rękojmia trwałości). Po drugie, jeżeli dwa lub więcej związków wyznaniowych utworzonych na mocy prawa publicznego połączy się w celu utworzenia jednego stowarzyszenia, nowy podmiot prawa również będzie korporacją prawa publicznego. Po trzecie, do uzyskania przez związki wyznaniowe statusu korporacji prawa publicznego wymagane jest także posłuszeństwo członków danej wspólnoty wobec prawa[10].

Wspólnoty wyznaniowe, które nie mają statusu korporacji prawa publicznego, uzyskują zdolność prawną na postawie prawa cywilnego, a ich status jest co najmniej taki, jak prywatnego zarejestrowanego stowarzyszenia[11].

Organizacje religijne prawa publicznego mają specjalną kategorię, jeśli chodzi o przywileje podatkowe, określone w § 54 kodeksu podatkowego z 16 marca 1976 r.[12] (Abgabenordnung AO) jako „kirchliche zwecke” (cele kościelne). Termin „kirchliche zweck” odnosi się wyłącznie do spółek prawa publicznego, które mają specjalny status na mocy artykułów weimarskich włączonych do art. 140 Grundgesetz[13]. Aby spełnić kryteria, działalność organizacji musi stanowić altruistyczną promocję wspólnoty religijnej będącej korporacją prawa publicznego (§ 54 ust. 1 AO). Cele te obejmują w szczególności zakładanie i utrzymywanie kościołów; odprawianie nabożeństw religijnych; kształcenie duchownych; edukacja religijna; pochówek zmarłych; zarządzanie majątkiem kościelnym; opłacanie duchowieństwa i innego personelu; opieka nad osobami starymi i chorymi oraz po nich wdowami i sierotami (§ 54 ust. 2 AO). Wszelkie dalsze ustawy niezbędne do wdrożenia postanowień ustanawiane są przez każdy z krajów związkowych[14].

 

Austria

Konstytucyjną podstawę statusu prawnego uznanych kościołów i związków wyznaniowych stanowi art. 15 Zasadniczej ustawy państwowej o ogólnych prawach obywateli z 23 grudnia 1867 r. (Staatsgrundgesetz über die allgemeinen Rechte der Staatsbürger, StGG)[15]. Zgodnie z jej postanowieniami „Każdy prawnie uznany Kościół i związek wyznaniowy ma prawo do publicznego praktykowania religii, samodzielnie organizuje i kieruje swoimi sprawami wewnętrznymi, pozostaje w posiadaniu i korzysta z jego instytucji, fundacji i funduszy przeznaczonych na cele kultowe, dydaktyczne i charytatywne, ale jak każde społeczeństwo podlega ogólnym przepisom prawa stanowego”.

Drugim aktem prawnym jest ustawa z dnia 20 maja 1874 r. dotycząca prawnego uznania związków wyznaniowych (Gesetz, betreffend die gesetzliche Anerkennung von Religionsgesellschaften)[16]. Wspomniany akt prawny reguluje kwestię nabycia przez związek wyznaniowy statusu „uznanego związku wyznaniowego”. Zgodnie z art. 1 tej ustawy uznanie za związek wyznaniowy może nastąpić jeśli doktryna, statuty, a także wybrana nazwa nie zawierają niczego nielegalnego lub moralnie obraźliwego. [17].

Prawne uznanie kościoła lub innego związku wyznaniowego nadaje mu najwyższy status, jaki Republika Austrii może nadać wspólnocie religijnej. Uznanie prawne polega na nadaniu kościołowi lub innemu związkowi wyznaniowemu osobowości prawnej prawa publicznego, co nadaje mu status korporacji prawa publicznego. Traktowanie kościołów i związków wyznaniowych jako korporacji prawa publicznego sui generis ma mniej pozytywną treść prawną niż stwierdzenie, że państwo nie postrzega religii jako sprawy prywatnej. Kościoły są generalnie uwzględniane za każdym razem, gdy ustawodawstwo państwowe odnosi się do korporacji prawa publicznego, chyba że prawo wyraźnie je wyklucza[18]. Podmioty te realizują zadania leżące w interesie publicznym. Oprócz zadań religijnych obejmuje to także zadania społeczne i kulturalno-polityczne, służące dobru wspólnemu. Zasadnicza ustawa państwowa o ogólnych prawach obywateli przyznaje wszystkim prawnie uznanym kościołom i innym związkom wyznaniowym prawo do wspólnego praktykowania swojej religii w miejscach publicznych oraz do samodzielnego organizowania i kierowania swoimi sprawami wewnętrznymi. Ponadto prawnie uznane kościoły i inne związki wyznaniowe dysponują szerokimi uprawnieniami w różnych obszarach, takimi jak prawo do prowadzenia nauczania religii w szkołach publicznych lub szkołach prywatnych, czy też przywileje wynikające z prawa podatkowego. Wyznania religijne zarejestrowane przez państwo nie mają tych przywilejów[19].

Wyznawcy wspólnoty religijnej, która nie została jeszcze prawnie uznana, mogą zjednoczyć się, tworząc „zarejestrowane przez państwo wyznanie religijne”. Podmiot ten posiada osobowość prawną, jednak w przeciwieństwie do prawnie uznanego kościoła i innego związku wyznaniowego nie jest korporacją prawa publicznego. Status zarejestrowanego wyznania religijnego można uzyskać na wniosek, po spełnieniu określonych warunków. Obejmuje to między innymi przedstawienie statutu zgodnego z prawem oraz udowodnienie, że wspólnota wyznaniowa liczy co najmniej 300 osób zamieszkujących w Austrii. Osoby te nie mogą być członkami innego zarejestrowanego przez państwo wyznania religijnego ani prawnie uznanego kościoła lub związku wyznaniowego. Kancelaria Federalna (w szczególności Urząd Kultury) prowadzi publiczny rejestr wyznań religijnych posiadających osobowość prawną. Mają one prawo określać siebie jako „wyznanie religijne zarejestrowane przez państwo” (§ 2 ust. 6 ustawy federalnej o osobowości prawnej wspólnot wyznaniowych z dnia 11 sierpnia 2011 r.[20])[21]. Uznanie prawne wspólnoty wyznaniowej może nastąpić na wniosek, po spełnieniu określonych przesłanek. Obejmuje to między innymi wymóg istnienia jako wspólnota wyznaniowa w Austrii przez okres co najmniej 20 lat (w tym 10 lat w formie zorganizowanej i co najmniej 5 lat jako wspólnota wyznaniowa zarejestrowana przez państwo) (§ 11 ust. 1 lit. A ustawy federalnej o osobowości prawnej wspólnot wyznaniowych z dnia 11 sierpnia 2011 r.[22]). Ponadto dana wspólnota religijna musi liczyć co najmniej 2 osoby na tysiąc (0,2 procent) ludności Austrii[23].

 

Czechy

Na mocy ustawy nr 3/2002 z dnia 7 stycznia 2002 r. o wolności wyznania i statusie kościołów i związków wyznaniowych oraz o zmianie niektórych ustaw (ustawa o kościołach i związkach wyznaniowych) kościół i wspólnota wyznaniowa powstają przez dobrowolne stowarzyszenie osób fizycznych (§ 4 ust. 1)[24]. Kwestia uzyskania osobowości prawnej została natomiast uregulowana w § 6 omawianej ustawy, zgodnie z którym kościół i inny związek wyznaniowy uzyskują osobowość prawną z chwilą rejestracji, powstaje wówczas „zarejestrowany kościół/związek wyznaniowy”.  Zgodnie z § 7 ust. 1 tylko zarejestrowany kościół i związek wyznaniowy mogą, na warunkach określonych w przywołanej ustawie, uzyskać upoważnienie do korzystania z następujących uprawnień szczególnych w celu wypełniania swojej misji: nauczania religii w szkołach państwowych; posługi duszpasterskiej w miejscach, w których odbywa się zatrzymanie, uwięzienie, areszt ochronny, leczenie ochronne i wychowanie ochronne; odprawiania uroczystości, podczas których zawierane są małżeństwa kościelne; zakładania szkół kościelnych; utrzymania przez duchownych obowiązku zachowania tajemnicy spowiedzi, jeżeli obowiązek ten stanowi tradycyjną część nauczania kościoła i innego związku wyznaniowego od co najmniej 50 lat. Zarejestrowany kościół/związek wyznaniowy, uprawniony do korzystania ze szczególnych uprawnień, publikuje corocznie roczne sprawozdanie z korzystania z praw (§ 7 ust. 3).

Zarejestrowany kościół i związek wyznaniowy mogą złożyć wniosek o zezwolenie na korzystanie z uprawnień szczególnych, jeśli jest zarejestrowany na podstawie niniejszej ustawy nieprzerwanie od co najmniej 10 lat od dnia złożenia wniosku, publikował roczne sprawozdanie z działalności za rok kalendarzowy co roku przez 10 lat poprzedzających złożenie wniosku, należycie wypełnia obowiązki wobec państwa i osób trzecich, cieszy się dobra opinią (§ 11 ust. 1). Wniosek ten musi być poparty podpisami pełnoletnich obywateli stanowiących minimum promil wszystkich rezydentów Czech (§ 11 ust. 4 lit. a).

Na zasadzie wyjątku Ministerstwo Kultury, za zgodą Rządu, może udzielić zezwolenia na szczególne uprawnienia zgodnie z § 7 ust. 1 kościołom i związkom wyznaniowym reprezentującym ważne religie świata o długiej tradycji historycznej, działającym na terytorium Republiki Czeskiej i zarejestrowanym zgodnie z niniejszą ustawą. Z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na korzystanie ze szczególnych uprawnień może wystąpić zarejestrowany kościół i stowarzyszenie wyznaniowe, które należycie wypełnia swoje obowiązki wobec państwa i osób trzecich. Zezwolenie może zostać przyznane wyłącznie w terminie 5 lat od dnia wejścia w życie ustawy nr 3/2002 o wolności wyznania i statusie kościołów i związków wyznaniowych (§ 27 ust. 8).

Wspólnoty religijne uzyskują osobowość prawną poprzez rejestrację państwową w specjalnym rejestrze administrowanym przez Ministerstwo Kultury[25]. Zarejestrowane wspólnoty religijne w Republice Czeskiej mogą zrzeszać się w związki wspólnot religijnych (§ 8 ust. 1). Związki te uzyskują osobowość prawną po rejestracji państwowej w specjalnym rejestrze zarządzanym przez Ministerstwo Kultury (§ 8 ust. 2). Związki nie mają prawa do zakładania innych osób prawnych (§  8 ust. 3).

W §10 ust. 1 ustawy nr 3/2002 wprowadzono wymóg, że wnioski o rejestrację kościołów i związków wyznaniowych zgłaszają do Ministerstwa Kultury co najmniej trzy osoby fizyczne, które ukończyły 18 lat, mają pełną zdolność do czynności prawnych są obywatelami Republiki Czeskiej lub obcokrajowcami posiadającymi stałe miejsce zamieszkania w Republice Czeskiej. Wniosek o rejestrację może złożyć wspólnota religijna, która posiada 300 dorosłych wiernych (§ 10 ust. 2 lit. c).

W myśl § 27 ust. 4 dochody kościoła i związku wyznaniowego obejmują głównie wkłady osób fizycznych i prawnych; dochody ze sprzedaży i najmu majątku ruchomego, nieruchomego i wartości niematerialnych i prawnych kościołów i związków wyznaniowych, odsetki od depozytów, darowizny i spadki, zbiórki pożyczki i kredyty, dochody z prowadzonej działalności gospodarczej lub innej działalności zarobkowej, dotacje. Natomiast przedmiot działalności gospodarczej i innej działalności zarobkowej musi być określony w dokumencie podstawowym zarejestrowanego kościoła i związku wyznaniowego. Działalność gospodarcza i inna działalność zarobkowa kościoła i związku wyznaniowego może być jedynie jego dodatkową działalnością zarobkową (ust. 5). Jednocześnie zgodnie z ustawą kościół i wspólnota wyznaniowa prowadzą rachunkowość według odrębnych przepisów (ust. 6).

 

Słowacja

Zgodnie z art. 24 ust. 3 Konstytucji Republiki Słowackiej z dnia 1 września 1992 r.[26], organizacjom religijnym, w tym kościołom i wspólnotom wyznaniowym, przysługuje prawo do autonomii przy zarządzaniu swoimi sprawami. Dzięki temu mogą one rozwijać własne struktury, powoływać duchowieństwo, realizować nauczanie religii oraz zakładać instytucje religijne niezależne od władz państwowych[27]. Zgodnie z ustawą 308/1991 o wolności wyznania, statusie kościołów i społeczności religijnych z dnia 4 lipca 1991 r. (Zákon č. 308/1991 Zb. Zákon o slobode náboženskej viery a postavení cirkví a náboženských spoločností)[28] w celu uzyskania statusu związku wyznaniowego, dana grupa musi dokonać rejestracji w Ministerstwie Kultury Republiki Słowackiej. Zarejestrowane społeczności religijne otrzymują status osoby prawnej i mogą współpracować z państwem. Katalog uprawnień przysługujących kościołom i innym związkom wyznaniowym został zawarty w § 6 ust. 1 omawianej ustawy. Zgodnie z jego brzmieniem podmioty te mogą m.in. uczyć religii, posiadać majątek ruchomy i nieruchomy oraz posiadać inne prawa majątkowe i niematerialne, zakładać i obsługiwać specjalnie wybudowane obiekty, prowadzić drukarnie, wydawnictwa, zakładać i prowadzić własne instytucji i obiekty kultury, placówki medyczne.

W 2023 r. w Słowacji istniało 18 zarejestrowanych związków wyznaniowych. Taki stan rzeczy jest wynikiem bardzo restrykcyjnych wymogów ustawowych. Największą barierę stanowi liczba wiernych niezbędnych do zarejestrowania nowego związku wyznaniowego. Do roku 2017 liczba ta wynosiła 20 tysięcy osób. Po 31 stycznia 2017 r., w wyniku zmian ustawy nr 308/1991 o swobodzie przekonań religijnych oraz statusie kościołów i stowarzyszeń religijnych, granica została podwyższona do 50 tys. osób (§ 11 ustawy 308/1991)[29]. Zmiana ta wzbudziła na tyle poważne kontrowersje, iż wydano specjalne memorandum, w którym wyjaśniono, że zwiększenie limitu członków kościoła lub innego związku wyznaniowego zostało podyktowane koniecznością eliminacji kościołów i związków wyznaniowych, zakładanych jedynie w celu uzyskania finansowania i subwencji[30].

Omawiana ustawa przewiduje, że państwo uznaje tylko te kościoły i związki wyznaniowe, które są zarejestrowane (§ 4 ust. 4). Ponadto jedynie kościoły i związki wyznaniowe, które są zarejestrowane, mogą domagać się zawarcia umowy o wzajemnej współpracy z państwem (§ 4 ust. 5). Funkcjonowanie kościoła lub związku wyznaniowego nie może stać w sprzeczności z konstytucją, zagrażać bezpieczeństwu obywateli i porządkowi publicznemu, zdrowiu i moralności ani prawom i wolnościom innych osób, niepodległości i integralności terytorialnej (§ 6 ust. 2). Powyższe wymogi skutkują tym, że niewielka liczba podmiotów spełnia wymogi rejestracji według słowackich przepisów prawnych.

 

Litwa

Zgodnie z art. 43 Konstytucji Litwy[31] na terytorium republiki działają dwie formy kościołów i związków wyznaniowych[32]. Pierwsza z nich to uznane przez państwo tradycyjne kościoły i organizacje religijne Litwy. Ich katalog został określony w art. 5 ustawy z dnia 11 lutego 1995 r. o wspólnotach i stowarzyszeniach wyznaniowych Republiki Litewskiej[33]. Zgodnie z jego brzmieniem są to: katolicy obrządku łacińskiego, katolicy obrządku greckiego, ewangelicy luteranie, ewangelicy reformowani, prawosławni staroobrzędowcy, Żydzi, muzułmanie sunniccy i karaimscy.

Druga kategoria to kościoły i inne związki wyznaniowe, które państwo uznaje dopiero po spełnieniu określonych warunków. Ustrojodawca wprost podaje takie okoliczności jak oparcie w społeczeństwie oraz brak sprzeczności z prawem i moralnością głoszonych nauk oraz obrzędów. Zgodnie z omawianym aktem prawnym uznane przez państwo kościoły i organizacje religijne mają osobowość prawną[34].

Dopełnieniem postanowień konstytucji jest ustawa z dnia 11 lutego 1995 r. o wspólnotach i stowarzyszeniach wyznaniowych Republiki Litewskiej[35]. Zgodnie z art. 6 ust. 1 inne (nietradycyjne) wspólnoty wyznaniowe mogą zostać uznane przez państwo za część dziedzictwa historycznego, duchowego i społecznego Litwy, jeżeli będą miały silne i długotrwałe poparcie społeczne, a ich nauczanie i obrzędy nie będą sprzeczne z prawem i moralnością. Uznanie przez państwo oznacza, że ​​państwo wspiera dziedzictwo duchowe, kulturowe i społeczne wspólnot religijnych. Uznania państwowego udziela lub odmawia Sejm Republiki Litewskiej. Ten sam przepis wprowadza również dodatkowy warunek. Wspólnota religijna może wystąpić do Sejmu o uznanie za nietradycyjny związek wyznaniowy nie później niż 25 lat od pierwotnej rejestracji jej lub jej wspólnot wyznaniowych na Litwie. Termin ten jest warunkiem koniecznym wszczęcia procedury o uznanie państwa. Rejestracja pierwotna miała miejsce, jeżeli wspólnota religijna lub należące do niej wspólnoty wyznaniowe działały legalnie (były zarejestrowane) na Litwie po roku 1918 (art. 6 ust. 2).

Celem wszczęcia procedury uznania wspólnota religijna składa wniosek o uznanie za nietradycyjny związek wyznaniowy do Sejmu. Odpis wniosku przesyła  jednocześnie do Ministra Sprawiedliwości Republiki Litewskiej, który w terminie 6 miesięcy ocenia, czy wnioskodawca spełnia ustawowe wymogi do przyznania statusu nietradycyjnego związku wyznaniowego. Ponadto odpis konkluzji Minister przesyła do wglądu wnioskodawcy. Ostateczną decyzje podejmuje Sejm w formie uchwały w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania konkluzji Ministra Sprawiedliwości. Wnioskodawca po poznaniu się z opinią Ministra Sprawiedliwości ma prawo prrzedstawić Sejmowie własne stanowisko podczas obrad Sejmu nad uchwałą.

Wszystkie wspólnoty religijne, po spełnieniu warunków i zarejestrowaniu, mogą prowadzić działalność religijną, edukacyjną i dobroczynną. Status tradycyjnego związku wyznaniowego lub zarejestrowanego nietradycyjnego związku wyznaniowego pozwala jednak na korzystnie z przywilejów, takich jak: prawo do wykładania religii w szkołach, udzielanie ślubów ze skutkiem w prawie świeckim, prawo do transmisji uroczystości religijnych w telewizji publicznej, zwolnienie z podatku gruntowego, państwowe emerytury dla duchownych[36].

 

Wnioski

W porównaniu do niektórych państwa europejskich polski system rejestracji nowych wspólnot religijnych jawi się jako dość liberalny. Przyjęte rozwiązania nie stanowią jednak niczego złego, wręcz przeciwnie. Polski ustawodawca starał się w pełni zagwarantować realizację konstytucyjnego prawa do wolności sumienia i religii. Z tego względu organy rejestrowe np. nie oceniają prawdziwości czy słuszności głoszonych przekonań religijnych przez ubiegające się o wpis związki religijne. Wszystkie zarejestrowane związki wyznaniowe uzyskują z chwilą rejestracji takie same uprawnienia. Nie istnieje tutaj zróżnicowanie ich praw i obowiązków w zależności od liczby członków, liczby lat funkcjonowania w Polsce czy innych czynników. Jak pokazuje praktyka takie rozwiązanie może zostać wykorzystane przez niektóre związki religijne do celów sprzecznych z obowiązującym prawem. Wobec powyższego wskazanym byłoby rozważenie możliwości wprowadzenia np. okresu przejściowego, po upływie którego zarejestrowany związek religijny nabywałby prawo do ulg podatkowych. Zminimalizowałoby to ryzyko nadużyć finansowych popełnianych przez podmioty podszywające się pod związki wyznaniowe. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na rozwiązania przyjęte w innych państwach[37]. Przykładowo w przypadku liczby lat w Czechach przywileje nadaje się dopiero po 10 latach funkcjonowania wspólnoty religijnej, w Austrii po co najmniej 20 latach. Jeszcze inne rozwiązanie przyjęto w Niemczech, gdzie szczególny status prawny (korporacji prawa publicznego) uzyskują te wspólnoty religijne których struktura i liczebność gwarantują trwałość istnienia, a sama wspólnota odznacza się funkcjonowaniem zgodnym z prawem[38]. Dodatkowo w większości państw zastrzeżono, że w tym czasie działalność danej wspólnoty wyznaniowej nie może godzić w prawo, porządek i bezpieczeństwo państwa i obywateli.

Konkludując w celu przeciwdziałania nadużyciom przez podmioty podszywające się pod związki wyznaniowe wskazane jest zreformowanie polskiego systemu rejestracji związków wyznaniowych. Jest to o tyle istotne, że obecne rozwiązanie może zostać wykorzystane przez te quasi-związki religijne, dla których celem nie jest działalność religijna a przestępcza. Z tego względu wskazanym byłoby wprowadzenie okresu przejściowego od uzyskania wpisu do rejestru, po upływie którego związek wyznaniowy uzyskiwałby dostęp do ulg i przywilejów innych niż kultyczne.

 

Dr Kinga Szymańska – analityk Centrum Badań i Analiz Ordo Iuris