Chłopiec opuścił dom dziecka i trafił do babci. Interwencja Ordo Iuris

Adobe Stock

· Sąd Okręgowy w Warszawie zdecydował, że czternastoletni chłopiec opuści dom dziecka i trafi do pieczy zastępczej sprawowanej przez babcię ze strony matki.

· Dziecko przebywało w placówce od ponad 2 lat. Chłopiec trafił tam na podstawie postanowienia sądu w trybie zabezpieczenia na czas toczącego się postępowania.

· Zdaniem sądu, konieczne było odizolowanie małoletniego od skonfliktowanych ze sobą rodziców w celu wyciszenia jego emocji.

· Chłopiec miał trudności z dostosowaniem się do warunków życia w domu dziecka, wyrażał stanowczą wolę powrotu do matki.

· Sąd postanowieniem całkowicie zakazał matce i babci kontaktów z dzieckiem.

· Instytut Ordo Iuris w tej sprawie złożył opinie „przyjaciela sądu”, w której wskazał, że umieszczenie chłopca w domu dziecka jest rozwiązaniem nieproporcjonalnym i nieadekwatnym.

· Także Rzecznik Praw Dziecka podkreślił, że nastolatek powinien zostać przekazany pod opiekę babci.

Powodem pozbawienia matki władzy rodzicielskiej był głęboki konflikt między rodzicami, którzy w ramach sprawy rozwodowej nie potrafili dojść do porozumienia w kwestii opieki nad dzieckiem. Ponadto, według sądu, chłopiec został pozbawiony możliwości kontaktu z ojcem, był nastawiany przeciwko niemu i narażony na przemoc psychiczną ze strony matki, czemu ta zaprzeczała.  

W sprawie nie brano pod uwagę dobra ani zdania nastolatka, który bardzo przeżywał umieszczenie go w placówce. Chłopiec jasno deklarował, że chce mieszkać z mamą albo babcią, natomiast z ojcem w ogóle nie chciał się spotykać. Sąd pierwszej instancji zignorował zdanie dziecka i najpierw powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej ojcu, ograniczając władzę rodzicielską matki do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka, a następnie pozbawił matkę praw rodzicielskich i ograniczył wykonywanie władzy rodzicielskiej przez ojca, poddając ją stałemu nadzorowi kuratora. Po kilku miesiącach ostatecznie sąd umieścił nastolatka w instytucjonalnej pieczy zastępczej na czas trwającego postępowania.

Od w 2022 r. chłopiec był konsekwentnie pozbawiany możliwości widzenia się z mamą i babcią. Sąd w pierwszej kolejności ograniczył matce kontakty z dzieckiem umożliwiając jej spotkania z synem dwa razy w tygodniu w obecności wychowawcy w domu dziecka. Następnie postanowił, że, na czas trwającego postępowania, kontakty matki i babci z chłopcem nie będą się odbywały w żadnej formie.  

Podczas pobytu w domu dziecka chłopiec miał trudności z dostosowaniem się do panujących tam warunków. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie wskazywał na to, aby środowisko rodzinne matki i babci stanowiło zagrożenie dla dobra dziecka uzasadniające konieczność podjęcia przez sąd tak radykalnego kroku, jakim jest umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej czy wręcz ograniczenia kontaktów z dzieckiem.

Co więcej, chłopiec, pomimo umieszczenia go w domu dziecka i odseparowania od matki, konsekwentnie w dalszym ciągu odmawiał spotkań z ojcem. Pobyt w placówce nie spowodował odzyskania zaufania do ojca. Świadczyły o tym dowody w postaci opinii Zespołu Specjalistów Sądów w Krakowie, pisma dyrektora domu dziecka, w którym przebywał, opinia psychologa czy wreszcie listy dziecka. Niezależnie od tego, że dyrekcja domu dziecka oraz biegli postrzegali to zachowanie małoletniego jako efekt wpływu matki, to faktem było, że dziecko konsekwentnie stało przy swoim dotychczasowym stanowisku. Co więcej, w ocenie Ordo Iuris, skoro małoletni nadal nie zmienił swojej opinii względem ojca, to jego postrzeganie powinno zostać uznane raczej za wynikające z jego autonomicznych doświadczeń, nie zaś ze środowiska domowego stworzonego przez matkę. W związku z tym, Instytutowi zależało wyłącznie na dobru dziecka, dlatego w opinii wskazano, że w tym przypadku odizolowanie małoletniego od środowiska rodzinnego było ingerencją zbyt daleko idącą i sprzeczną z jego dobrem. Sąd Rejonowy w Piasecznie nie uwzględnił próśb dziecka zaprezentowanych mu podczas wysłuchania ze względu na domniemane indukowanie własnych emocji przez matkę.

Przed tak istotną decyzją jaką jest umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej, z uwagi na silny konflikt pomiędzy rodzicami dziecka, sąd miał obowiązek wysłuchania i uwzględnienia rozsądnego życzenia dziecka. Separacja od matki, z którą dziecko ma pozytywną i serdeczną relację, była de facto ukaraniem dziecka i skutkowała naruszeniem jego interesu.

Instytut Ordo Iuris wsparł postępowanie poprzez złożenie opinii „przyjaciela sądu”. W przełożonej opinii prawnicy nie rozstrzygali, które z rodziców ma rację w sporze. Instytutowi zależało wyłącznie na dobru dziecka, dlatego w opinii wskazano, że w tym przypadku odizolowanie małoletniego od środowiska rodzinnego było ingerencją zbyt daleko idącą i sprzeczna z jego dobrem. Odebranie chłopca i umieszczenie go w domu dziecka, w związku z tym, że rodzice nie mogą się porozumieć, jest głęboko krzywdzące. Zdanie chłopca zostało przez sąd pierwszej instancji zlekceważone. Pominięto też takie rozwiązania, jak powierzenie pieczy zastępczej babci, przez co nastolatek został narażony na dużą traumę. Instytut podkreślił w opinii, że piecza zastępcza przewidziana jest w sytuacjach ekstremalnych, gdy w inny sposób nie można zapewnić dziecku bezpieczeństwa i odpowiednich warunków rozwoju.

W tej sprawie nie było konieczności stosowania tak drastycznego środka izolacyjnego, zwłaszcza, że dziecko posiada babcię, którą można było ustanowić rodziną zastępczą bez konieczności całkowitego odseparowania dziecka od środowiska rodzinnego.  Prawnicy Ordo Iuris wskazali, że nawet w przypadku zaistnienia przesłanek do umieszczenia chłopca w pieczy zastępczej, pierwszeństwo pełnienia roli rodziny zastępczej mają osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, będący wstępnymi (babcia, dziadek) lub rodzeństwo dziecka, o ile dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka. W tej sytuacji sąd w pierwszej kolejności powinien rozważyć umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej u jego babci, a nie w domu dziecka.

Ostatecznie Sąd Okręgowy w Warszawie zmienił wcześniejsze postanowienie, przychylając się do opinii Rzecznika Praw Dziecka (według którego takie rozwiązanie jest obecnie najlepsze) i umieścił go w pieczy zastępczej u babci. Aktualnie matka ma możliwość ubiegania się w przyszłości o przywrócenie jej pełnej władzy rodzicielskiej. W przypadku ojca, przyznano mu jedną godzinę w miesiącu na widzenia z chłopcem w obecności psychologa.

W walkę o dobro chłopca oprócz Instytutu Ordo Iuris zaangażował się też europoseł Grzegorz Braun oraz organizacja Polskie Veto.