Przepisy związane ze zwalczaniem pandemii COVID-19 na uczelniach wyższych

Główne tezy: 

· Żaden z przepisów nie przyznaje kompetencji do faktycznego wykluczenia możliwości uczestnictwa w zajęciach osób nieposiadających unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID (certyfikatu COVID-19). 

· Na chwilę obecną z przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii wynika obowiązek szczepień niektórych grup osób. Z uwagi jednak na formę wprowadzenia obowiązku – rozporządzenie – kwestią sporną może być, czy obowiązek ten został wprowadzony skutecznie do polskiego porządku prawnego. Niesporne pozostaje natomiast, że do czasu stosownego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego przepisy korzystają z domniemania zgodności z Konstytucją i tym samym zachowują moc obowiązującą. 

· W niektórych przypadkach może być możliwa kontrola aktów uczelnianych przez właściwy Wojewódzki Sąd Administracyjny. Możliwe również byłoby wystąpienie z powództwem cywilnym np. w związku z wadliwym wykonaniem umowy między uczelnią a studentem. 

1. Uczestnictwo w zajęciach

Dla omawianego zagadnienia relewantne mogą być w szczególności przepisy ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej: Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce), a także rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów (dalej: Rozporządzenie w sprawie studiów), jak i ogólne przepisy „covidowe”. 

Dla studentów i akademików interesujące będzie zagadnienie zajęć zdalnych. Art. 23 ust. 1 Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce stanowi podstawę domniemania kompetencji Rektora. Art. 50 ust. 1 nakłada na Rektora obowiązek dbania o utrzymanie porządku i bezpieczeństwa na terenie uczelni. Art. 67 ust. 4 odnosi się do ogólnej podstawy prowadzenia zajęć zdalnych: „4. Jeżeli pozwala na to specyfika kształcenia na studiach na określonym kierunku, część efektów uczenia się objętych programem studiów może być uzyskana w ramach zajęć prowadzonych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość przy wykorzystaniu infrastruktury i oprogramowania zapewniających synchroniczną i asynchroniczną interakcję między studentami i osobami prowadzącymi zajęcia”. 

Z kolei § 13a Rozporządzenia w sprawie studiów odnosi się do ekstraordynaryjnej możliwości prowadzenia zajęć zdalnych: 

„1. W okresie od dnia ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii do końca semestru, w trakcie którego stan ten został odwołany, zajęcia na studiach mogą być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość niezależnie od tego, czy zostało to przewidziane w programie studiów. 

2. Liczby punktów ECTS przypisanych do zajęć prowadzonych w okresie, o którym mowa w ust. 1, z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość nie wlicza się do liczby punktów ECTS, o której mowa w § 13.” 

Podkreślić w tym miejscu należy, iż o ile część przywołanych przepisów pozwala na prowadzenie zajęć w formie zdalnej, to żaden z przywołanych przepisów nie przyznaje kompetencji do faktycznego wykluczenia możliwości uczestnictwa w zajęciach osób nieposiadających unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID (certyfikatu COVID-19). 

Należy pamiętać, że istnieć mogą również regulacje szczególne w zależności od profilu uczelni np. kształcących na kierunku lekarskim. Dotychczas obowiązujące rozporządzenia dotyczące czasowego ograniczenia funkcjonowania uczelni medycznych zostały uchylone[1]. 

2. Obowiązek szczepień

Na chwilę obecną z przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii wynika obowiązek szczepień niektórych grup osób. Obowiązkowi szczepień przeciwko COVID-19 podlegają: 

1. osoby wykonujące zawód medyczny w rozumieniu  art. 2 ust. 1 pkt 2  ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. z 2021 r. poz. 711,  1773  i  2120) w podmiotach wykonujących działalność leczniczą oraz osoby wykonujące czynności zawodowe w tych podmiotach, inne niż wykonywanie zawodu medycznego; 
2. osoby zatrudnione oraz osoby realizujące usługi farmaceutyczne, zadania zawodowe lub czynności fachowe w aptece ogólnodostępnej lub punkcie aptecznym; 
3. studenci kształcący się na kierunkach przygotowujących do wykonywania zawodu medycznego.  

Obowiązek ten wszedł w życie i, zgodnie z przepisami rozporządzenia, powinien zostać wypełniony w terminie do 1 marca 2022 roku. Dotyczy on także osób, u których do wskazanej wyżej daty upłynie więcej niż 6 miesięcy od uzyskania pozytywnego wyniku testu diagnostycznego w kierunku obecności wirusa SARS-CoV-210. Zatem zaszczepić powinny się również osoby wykonujące zawody medyczne oraz przygotowujące się do wykonywania tych zawodów, które przechorowały Covid-19 wcześniej niż pół roku wstecz, licząc od 1 marca 2022 roku.

Pamiętać także trzeba, że niektóre osoby mogą posiadać przeciwwskazania do szczepienia. Przeciwwskazania medyczne do przyjęcia szczepienia przeciwko Covid-19 przesądzają o zwolnieniu z obowiązku jego dokonania.

Z uwagi jednak na formę wprowadzenia obowiązku – rozporządzenie – kwestią sporną może być, czy obowiązek ten został wprowadzony skutecznie do polskiego porządku prawnego. Niesporne pozostaje natomiast, że do czasu stosownego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego przepisy korzystają z domniemania zgodności z Konstytucją i tym samym zachowują moc obowiązującą. Zauważyć trzeba, że np. rektorzy nie zostali wyposażeni w żadne kompetencje umożliwiające samodzielne egzekwowanie tego prawnego obowiązku[2]. W związku z powyższym stwierdzić należy, iż w gestii rektora pozostawało podjęcie działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa epidemicznego. Natomiast nie znajduje uzasadnienia całkowite i bezwarunkowe wykluczenie z zajęć stacjonarnych osób nieposiadających certyfikatu. Wyjątkiem byłoby w tej sytuacji np. przekroczenie dopuszczalnego limitu osób znajdujących się w jednym pomieszczeniu, tj. ograniczenia wynikające z przepisów ogólnych, niezwiązane z faktem studiowania – wskazać jednak należy, iż nie istnieje prawny obowiązek ujawnienia własnego statusu szczepionkowego. Również analizując przytoczone przepisy dojść można do wniosku, że rektor uprawniony jest do powzięcia środków maksymalnie minimalizującym ryzyko epidemiczne w toku zajęć stacjonarnych, a które nie wykluczają obecności na zajęciach osób nieposiadających certyfikatu. 

3. Sądowa kontrola aktów uczelnianych

W niektórych przypadkach może być możliwa kontrola aktów uczelnianych przez właściwy Wojewódzki Sąd Administracyjny. Pomocna jest weryfikacja, czy uczelnia może korzystać ze środków publicznych, przy czym warto pamiętać, że uczelnie niepubliczne są uważane za organ administracji publicznej w znaczeniu funkcjonalnym[3]. W przypadku, gdyby aktywność na rzecz zmiany czy uchylenia zarządzenia Rektora chciał podjąć poszkodowany student, wówczas możliwe byłoby zaskarżenie do zarządzenia do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego i zbadanie go pod względem zgodności z prawem. Możliwe również byłoby wystąpienie z powództwem cywilnym np. w związku z wadliwym wykonaniem umowy między uczelnią a studentem. 

4. Podsumowanie

Podkreślenia wymaga, że mimo już ponad dwóch lat trwania pandemii wciąż żaden z przepisów nie przyznaje kompetencji do faktycznego wykluczenia możliwości uczestnictwa w zajęciach osób nieposiadających unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID. Oznacza to, że uniemożliwianie takiego uczestnictwa, oczywiście po zbadaniu całokształtu okoliczności zaistniałych na gruncie konkretnego przypadku, może być uznane za niedopuszczalną dyskryminację i działanie poza przyznanymi kompetencjami.

Na chwilę obecną z przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii wynika obowiązek szczepień niektórych grup osób. Z uwagi jednak na formę wprowadzenia obowiązku – rozporządzenie – kwestią sporną może być, czy obowiązek ten został wprowadzony skutecznie do polskiego porządku prawnego. Niesporne pozostaje natomiast, że do czasu stosownego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego przepisy korzystają z domniemania zgodności z Konstytucją i tym samym zachowują moc obowiązującą. Pamiętać przy tym trzeba o tzw. rozproszonej kontroli zgodności takiego aktu prawnego z Konstytucją – sądy bowiem podlegają Konstytucji i ustawom, co oznacza, że mogą na gruncie konkretnej sprawy nie zastosować np. przepisu rozporządzenia, jeśli byłby on niezgodny z którymś z wyżej wymienionych. Przypomnieć jednak trzeba, że w przypadku postępowania sądowego zalecane jest korzystanie ze wsparcia profesjonalnego pełnomocnika.

Wojewódzkie Sądy Administracyjne mają natomiast możliwość w niektórych przypadkach dokonać kontroli zgodności uczelnianych aktów prawnych z prawem powszechnie obowiązującym. Za inną ścieżkę dochodzenia sprawiedliwości mogłoby również zostać uznane wystąpienie na drogę powództwa cywilnego, przykładowo w związku z wadliwym wykonaniem umowy między uczelnią a studentem.

Łukasz Bernaciński – członek Zarządu Ordo Iuris

Przemysław Pietrzak – analityk Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris