ustawa

W piątek 12 września głosami 380 posłów Sejm odrzucił w pierwszym czytaniu kontrowersyjny projekt „Twojego Ruchu”, zmierzający do głębokiej nowelizacji kodeksu pracy. Projekt dążył do zastąpienia szeregu gwarancji praw pracowniczych przepisami o charakterze antydyskryminacyjnym. W Sejmie wciąż toczą się jednak prace nad znacznie bardziej drastycznym projektem reformy prawa antydyskryminacyjnego, który w zeszłym roku uzyskał w pierwszym czytaniu poparcie większości posłów PO.

Poselski projekt ustawy o zmianie Kodeksu pracy i niektórych innych ustaw (druk 1948) wniesiony przez grupę posłów „Twojego Ruchu” obciążony był szeregiem rażących błędów formalnych i merytorycznych, w tym ewidentnymi naruszeniami zasad techniki prawodawczej. W wymiarze materialnym natomiast prowadził do dezintegracji podstawowych instytucji prawa pracy. W wysoce problematyczny sposób modyfikował m.in. rozumienie „stosunku pracy” oraz instytucji mobbingu. Gdyby został przyjęty, mobbingu mógłby dopuścić się nie tylko pracodawca, ale i pracownik, w tym nawet podwładny. Nowa regulacja mobbingu miała służyć głównie osobom utrzymującym, że są dyskryminowane, w tym, ze względu na „tożsamość płciową” i „orientację seksualną”.

Projekt radykalnie ograniczał też swobodę kontraktowania poprzez rozwiązania w zasadniczy sposób utrudniające zawieranie umów o dzieło i umów zlecenia. Proponowane zmiany stanowiły nieproporcjonalne do zakładanych celów naruszenie zasad konstytucyjnych z art. 20, 22 oraz 31 ust. 1 i 2.

Chociaż posłowie odrzucili aktualny projekt „Twojego Ruchu”, w Sejmie wciąż trwają prace nad inną, dużo bardziej radykalną propozycją reformy polskiego prawa antydyskryminacyjnego (druk 1051) zgłoszoną przez tychże posłów w 2012 roku. W pierwszym czytaniu uzyskała ona poparcie zdecydowanej większości posłów Platformy Obywatelskiej. Jeśli projekt zostanie przyjęty, obowiązywać zaczną nowe formy dyskryminacji („dyskryminacja przez asocjację” i „dyskryminacja przez asumpcję”). Zasady prawa antydyskryminacyjnego będzie można stosować również do reklam i artykułów prasowych, co poważnie ograniczy wolność słowa. Wprowadzona zostanie także odpowiedzialność za dyskryminację ze względu na „tożsamość płciową” i „ekspresję seksualną”. Wszelkie formy tak pojmowanej dyskryminacji będą się wiązały z poważnymi sankcjami majątkowymi, również w sytuacji, gdy nie doszło do wyrządzenia nikomu szkody. Konieczność zapłaty wysokich zadośćuczynień będzie dotyczyć wszystkich osób pomówionych o dyskryminację, którym nie uda się dowieść niedyskryminacyjnego charakteru ich działań.

Instytut Ordo Iuris przygotował wniosek o kontrolę konstytucyjności ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, który w czwartek 28 sierpnia został skierowany do Trybunału.

Ustawie przedstawiono osiem zarzutów niekonstytucyjności, które dotyczą:

1. art. 2 pkt 1 i 2 ustawy (definicja przemocy w rodzinie i rodziny) ze względu na art. 2 Konstytucji RP;

2. art. 6 ust. 2 ustawy, jako sprzecznego z art. 16 ust. 2, art. 165 ust. 2, art. 166 ust. 1 i art. 167 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji;

3. art. 9c ust. 1 ustawy, jako sprzecznego z art. 51 ust. 2 Konstytucji RP;

4. art. 9d ust. 1 i ust. 4 ustawy, jako sprzecznego z art. 2, art. 51 ust. 3 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 51 ust. 4 Konstytucji RP;

5. art. 9d ust. 5 ustawy, jako sprzecznego z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP;

6. § 2 ust. 1 w zw. z ust. 2 oraz załącznik nr 1 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskiej Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”, jako niezgodnych z art. 92 ust. 1, art. 51 ust. 2, art. 47 i art. 48 ust. 1 Konstytucji RP;

7. art. 12a ust. 1 ustawy, jako sprzecznego z art. 18, art. 47, art. 48 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz z art. 8 ust. 1 i 2 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. i art. 9 Konstytucji RP;

8. art. 12b ust. 1 i ust. 3 ustawy, jako sprzecznego z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 2 Konstytucji RP.

Dodatkowo, wniesiono o pilne rozpatrzenie wniosku przez TK, z uwagi na społeczną doniosłość problemu, poważny charakter zarzutów konstytucyjnych oraz częstotliwość, z jaką stosowane są zakwestionowane regulacje.

Jak już informowaliśmy, według danych Rzecznika Praw Dziecka, w okresie od 1 sierpnia 2010 r. do końca 2011 r. odebrano w trybie art. 12a ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie aż 588 dzieci. Dane Ministerstwa Pracy za rok 2013 wskazują na liczbę 627 dzieci odebranych na tej podstawie.

Instytut Odro Iuris przygotował ten wniosek wczesną wiosną b.r. jednak moment złożenia wniosku był stale przekładany. Dzięki zainteresowaniu tematem ze strony mediów, oraz ponad 8 tys. indywidualnych próśb wzywających do podjęcie natychmiastowych działań w tej sprawie, wnioskowi Ordo Iuris nadano bieg 28 sierpnia br.

18 sierpnia Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris przekazał w ramach konsultacji publicznych do Ministerstwa Zdrowia swojąopinię w sprawie projektu ustawy o leczeniu niepłodności. Opinia powstała w wyniku współpracy prawników z ekspertami z zakresu medycyny (prof. dr hab. med. J. Gadzinowskim, prof. dr hab. med. A. Kochańskim, dr hab. A. Lewandowiczem). Wykazano w niej, że projekt dotknięty jest szeregiem istotnych wad formalnych i materialnych.

1. Projekt w rażący sposób narusza zasady przyzwoitej legislacji stanowiące integralny element zasady demokratycznego państwa prawnego. Jest tym samym sprzeczny z art. 2 Konstytucji RP. W szczególności:

a. treść projektu ustawy nie odpowiada jego tytułowi. Projekt reguluje przede wszystkim możliwość skorzystania z procedur medycznie wspomaganej prokreacji, które, ze swej istoty, nie usuwają przyczyny niepłodności po stronie kobiety lub mężczyzny. Techniki te zatem nie leczą ale stanowią jedynie technologiczną „protezę” płodności.

b. projekt powstał w oparciu o niemiarodajne szacunki, niepoparte, a nawet nie uprawdopodobnione, precyzyjnymi danymi empirycznymi;

c. projektowane rozwiązania nie uwzględniają też aktualnej wiedzy medycznej dotyczącej metod leczenia niepłodności z zakresu endokrynologii, chirurgii/mikrochirurgii i ginekologii.

2. Projekt przedmiotowo traktuje uczestników procedur wspomaganego rozrodu, zarówno ludzi na początkowym etapie rozwoju jak również osoby dorosłe, naruszając tym samym przepisy Konstytucji RP, Konwencji Praw Dziecka i ignorując orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE, odnoszące kategorię godności do człowieka od momentu poczęcia. W szczególności, przewidziano rozwiązania pozwalające wikłać w procedury wspomaganego rozrodu osoby nie wyrażające na to zgody i to w sposób, który trwale będzie determinował ich sytuację prawną w przyszłości. Mowa tu w szczególności o tych przepisach projektu, które dopuszczają możliwość pobrania komórek rozrodczych od dawcy, który jest niezdolny do świadomego wyrażenia na to zgody. Pozwala to na przedmiotowe traktowanie i eksploatację organizmu ludzkiego celem pozyskania komórek rozrodczych. Ponadto, projekt ustawy wprowadza możliwość uzyskania zgody zastępczej sądu na rozpoczęcie procedur wspomaganego rozrodu w sytuacji, gdy mąż biorczyni nie wyraża na nią zgody. Rozwiązanie proponowane w projekcie godzi tym samym w jedność związku małżeńskiego, w kontekście którego Konstytucja chroni również macierzyństwo i rodzicielstwo (art. 18).

3. Definicja zarodka ludzkiego, którą operuje projekt, w jaskrawy sposób nie odpowiada współczesnej wiedzy z zakresu embriologii, biologii rozwoju oraz genetyki, jednoznacznie wskazujących na biologiczną odrębność zarodka ludzkiego, jako organizmu o precyzyjnie określonej tożsamości genetycznej, która nie ulega zmianom na dalszych etapach rozwoju. Projektodawca redukuje zarodek ludzki do „zygoty”, lub „grupy komórek”, które podlegają przechowywaniu, transportowi, czy wreszcie ocenie jakości (wielokrotnie w tekście użyto sformułowań: „testowanie zarodków”, „dystrybucja zarodków”). W konsekwencji, człowiek w początkowym stadium rozwoju jest traktowany na gruncie projektu jak rzecz.

4. Projekt zabrania w prawdzie selekcjonowania zarodków, jednakże jedynie ze względu na płeć. Jednak i tu przewidziano daleko idący wyjątek w sytuacji, gdy selekcja ta służyć miałaby uniknięciu powtórzenia się choroby genetycznej w rodzinie. Jednocześnie projekt nie precyzuje, czy możliwość tej selekcji dotyczy jedynie chorób sprzężonych z płcią, czy również zaburzeń innego rodzaju związanych z chromosomami określającymi płeć. W praktyce oznacza to dopuszczalność eugenicznej selekcji obejmującej co najmniej kilkadziesiąt jednostek chorobowych, z którymi człowiek może żyć. W projekcie nie ma żadnych ograniczeń dla selekcji dokonywanej z innych względów niż płeć (np. zespołu Downa). Projekt tworzy w ten sposób m.in. możliwość dokonywania selekcji zarodków ludzkich pod kątem czynników wywołujących niepełnosprawność. W świetle Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych ONZ, rozwiązania takie traktować należy jako zabronioną dyskryminację ze względu na niepełnosprawność.

5. Istotne wątpliwości budzi wprowadzana przez projekt zasada anonimowości dawcy komórek rozrodczych. Zgodnie z projektem osoba urodzona w wyniku dawstwa komórek rozrodczych innego niż partnerskie lub dawstwa zarodków, ma prawo zapoznać się po osiągnięciu pełnoletniości jedynie z informacjami dotyczącymi wieku i stanu zdrowia swoich genetycznych rodziców lub jednego z rodziców. Tymczasem prawo do poznania pełnej tożsamości rodziców jest konsekwencją prawa do poznania własnej osoby, które Trybunał Konstytucyjny uznaje za chronione przez polską Ustawę Zasadniczą. Tym samym, proponowane w projekcie regulacje rażąco naruszają konstytucyjne prawo dziecka do prawidłowo ustalonej filiacji.

Zasada anonimowego dawstwa może prowadzić także do późniejszych przypadków kazirodztwa pomiędzy osobami blisko spokrewnionymi biologicznie a poczętymi in vitro, które będą chciały zawrzeć małżeństwo (tj. pochodzącymi od tego samego biologicznego ojca, nie wiedząc jednak o tym). Konsekwencje zdrowotne takich związków są bardzo poważne. Obejmują m.in. zaburzenia rozwoju płciowego, zaburzenia płodności u potomnych, zwiększenie ryzyka ujawnienia się wad genetycznych dziedziczonych w sposób recesywny.

6. Przewidziana w projekcie możliwość dawstwa zarodków będzie stanowić instytucjonalne obejście przepisów o przysposobieniu, od którego niewiele się różni.O ile instytucja przysposobienia podporządkowana jest zasadzie dobra dziecka i wymaga przeprowadzenia dokładnego badania osób chcących przysposobić obce biologicznie dziecko, o tyle w wyniku dawstwa zarodków rodzicem może zostać każdy bez żadnych wstępnych badań, w tym także osoby z poważnymi chorobami psychicznymi.

7. Nie uwzględniono w ramach Oceny Skutków Regulacji konsekwencji finansowych, jakie długofalowo wywoływać będzie dla systemu finansów publicznych i systemu finansowania świadczeń zdrowotnych, przyjęcie projektowanych rozwiązań (m.in. zwiększone obciążenie finansowe i organizacyjne systemu służby zdrowia).

W związku w powyższym, w opinii Instytutu na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris, projekt ustawy o leczeniu niepłodności wymaga fundamentalnych zmian i to już na etapie założeń do projektu.