Analiza podstaw prawnych obecności treści religijnych w szkole (poza edukacją religijną)

Przede wszystkim należy podkreślić dwie podstawowe sprawy: zgodnie z Konstytucją RP z 1997 r. (i innymi przepisami prawa), szkoła może być miejscem ekspresji religijnej, zaś samo nawiązanie do postaci związanej z Kościołem Katolickim, omawianie jej dorobku, np. podczas lekcji, czy w formie gazetki szkolnej nie oznacza zmuszania kogokolwiek do praktyk religijnych.

Zgodnie z Konstytucją RP z 1997 r. każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii (art. 53 ust. 1), która obejmuje m.in. prawo do publicznego uzewnętrzniania religii (art. 53 ust. 2) przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Prawo to nie jest ograniczone jedynie do określonych miejsc, np. kościołów. Stąd też może je wykonywać w każdym miejscu publicznym – w tym w szkole. Tego typu ekspresji nie stoi na przeszkodzie wyrażona w art. 25 ust. 2 Konstytucji zasada bezstronności światopoglądowej władz publicznych. Władze szkoły publicznej mieszą się w pojęciu „władz publicznych”, jednak zasada ta polega na zapewnieniu pełnej swobody w wyborze i praktykowaniu religii przez obywateli oraz niepodejmowaniu jakichkolwiek działań władczych ze względu na ich wyznanie. Wystrój szkoły czy organizowane w nim wydarzenia – zwłaszcza w przypadku możliwości nieuczestniczenia w nich – w żaden sposób nie mieszczą się w zakresie działań władczych.

Trzeba zauważyć, że problematykę organizacji w szkole takich uroczystości, jak Dzień Papieski czy akademii związanych z chrześcijańskimi świętami należy rozpatrywać także w perspektywie obowiązku władz publicznych (w tym szkolnych) strzeżenia dziedzictwa narodowego (art. 5 Konstytucji). Oczywiście w pojęciu „dziedzictwa narodowego” mieści się także kultura, która zgodnie ze wstępem do Konstytucji jest „zakorzeniona w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu”. Stąd też organizując tego typu uroczystości władze szkolne przede wszystkim wypełniają swój konstytucyjny obowiązek strzeżenia dziedzictwa narodowego, a nie promują określoną religię (światopogląd).

Znajduje to potwierdzenie także w przepisach ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe. Już jej preambuła stanowi, że nauczanie i wychowanie powinno odbywać się z poszanowaniem chrześcijańskiego systemu wartości oraz ma służyć rozwijaniu u młodzieży poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego. Konkretyzacją tej normy jest przepis art. 1 ust. 1 pkt 13, zgodnie z którym system oświaty zapewnia upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy i umiejętności niezbędnych do aktywnego uczestnictwa w kulturze i sztuce narodowej i światowej. Bezwzględnie w ramach tego obowiązku należy także nauczać – w każdej z dopuszczalnych form – o tych elementach kultury narodowej, które wynikają z tradycji religijnych, np. obchodzenie Wigilii Bożego Narodzenia czy błogosławieniu pokarmów z okazji Wielkiej Nocy.

Ponadto szkoła publiczna musi realizować programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego (art. 14 ust. 1 pkt 4a Prawa oświatowego). Zgodnie z obowiązującą podstawową programową dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia^[1] uczeń, np. w ramach lekcji historii, musi zgłębiać zagadnienia z zakresu religii chrześcijańskiej. Jednak, co ważniejsze, podstawa programowa w zakresie kształcenia ogólnego na tym etapie nauczania przewiduje m.in. kształtowanie u uczniów postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu. Jak wynika z obowiązującej Konstytucji, kultura ta jest „zakorzeniona w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu”, a więc organizowanie przez szkołę akademii czy innych wydarzeń związanych z świętami chrześcijańskimi jest wypełnianiem obowiązków wynikających nie tylko wprost z podstawy programowej, lecz również odpowiada podstawom aksjologicznym porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej.

Ważnym argumentem za możliwością organizowania tego typu wydarzeń na terenie szkoły, czy umieszczania w niej okolicznościowych gazetek jest § 12 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach^[2]. Zgodnie z tym przepisem w szkole może być zawieszony krzyż, jak również organizowana przed i po zajęciach modlitwa. Skoro dozwolone są tego typu praktyki religijne, to tym bardziej przeprowadzenie akademii czy wywieszenie gazetki o treści religijnej lub inspirowanej konfesyjnie.

Bez wątpienia Jan Paweł II jest jedną z ważniejszych postaci z historii Polski i świata, przeszedł do niej, jako papież Kościoła Katolickiego, stąd prawda historyczna wymaga, aby przedstawiać go w sposób odpowiadający jego życiorysowi. A ten z kolei nieodłącznie związany jest z katolicyzmem. Poza tym, o czym zapomina autor oświadczenia, prawo wychowania dziecka w zgodzie z własnym światopoglądem czy wolność do nieprzymuszania praktykowania religii to nie to samo co możliwość żądania braku jakiegolwiek oddziaływania religijnego ze strony otoczenia. Wielokrotnie potwierdzały to polskie sądy, stąd też powództwa o rzekome naruszenie dóbr osobistych poprzez zorganizowanie akademii szkolnej czy gazetki o treści nawiązującej do religii, są zupełnie bezzasadne. Ewentualne zagwarantowanie niebrania udziału uczniów w tego typu uroczystościach – co prawda niekonieczne – jest zupełnie wystarczające do przeciwdziałania jakimkolwiek zarzutom. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 września 2013 r., sygn. akt II CSK 1/13 jednoznacznie stwierdził, że osoba, która deklaruje się, jako niewierząca, nie może oczekiwać, że nie będzie miała kontaktu z osobami wierzącymi, ich praktykami i symbolami religijnymi, bo byłoby to równoznaczne z ograniczeniem swobody sumienia osób wierzących.

Na marginesie warto wspomnieć, że zgodnie z Konstytucją z 1997 r. rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Jednak wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania (48 ust. 1). Poza tym prawa rodziców doznają ograniczeń m.in. ze względu na moralność publiczną i porządek publiczny – określany także w przepisach powszechnie obowiązującego prawa. Te z kolei, co zostało już podkreślone, przewidują obowiązek władz szkolnych pielęgnowania kultury polskiej, uwarunkowanej chrześcijańskim dziedzictwem Narodu.