Analiza dotycząca prawnych środków przeciwdziałania epidemii COVID-19 przyjętych na Węgrzech

1. Uwagi wprowadzające

 

Pierwszy przypadek zakażenia wirusem Sars-CoV-2 na Węgrzech został stwierdzony 4 marca 2020 r. Według stanu na 6 kwietnia 2020 r. zdiagnozowano 744 przypadków zakażenia, 14 325 osób przebywa w kwarantannie, 67 osoby to ozdrowieńcy, 38 osób zmarło^[1]. Trzeba również dodać, że wykonano 12148 testów na obecność koronawirusa^[2]. Dane te powinny być oceniane z uwzględnieniem liczby ludności Węgier, która jest stosunkowo niewielka, bowiem wynosi 9 670 321 osób (wedle stanu na 28 marca 2020 r.), zaś gęstość zaludnienia na km² to w uśrednieniu 106,3 osoby^[3].

 

2. Środki prewencyjne i interwencyjne zastosowane przez węgierskie władze

 

2.1. Środki wdrażane przed stwierdzeniem pierwszego zakażenia

 

Pierwsze działania podjęte przez władze węgierskie nastąpiły już pod koniec stycznie 2020 r., a zatem na miesiąc przed stwierdzeniem pierwszego przypadku zakażenia w tym kraju. Powołana została Grupa Operacyjna ds. ochrony przed epidemią koronawirusa, która 31 stycznia 2020 r. zaprezentowała plan działań, jakie wdrażano w celu lokalizacji i kontroli wszelkich możliwych przypadków zakażenia na Węgrzech oraz koordynacji działań organów państwowych dla skutecznej organizacji opieki zdrowotnej i środków epidemiologicznych^[4].

 

Jeszcze na etapie poprzedzającym jakiekolwiek zdiagnozowane zakażenia plan zakładał opracowanie przepisów proceduralnych dotyczących monitorowania ruchu granicznego, mających służyć zapobieganiu rozprzestrzenianiu się epidemii oraz prawnych instrumentów ochrony granic, przy czym na ówczesnym etapie wprowadzone zostały kontrole sanitarne osób, które w ciągu 14 poprzedzających ich przybycie na Węgry były w Chińskiej Republice Ludowej oraz osób, które miały kontakt z osobami, u których potwierdzono zakażenie^[5]. Zapowiedziano instalację kamer termicznych oraz punktów dezynfekcji przy przejściach granicznych, a także zakup sprzętu medycznego i środków ochrony osobistej dla personelu medycznego oraz personelu przejść granicznych^[6].

 

Niezwłocznie uruchomiona została także bezpłatna infolinia informacyjna (tzw. zielony numer) oraz strona internetowa dedykowana zagadnieniom związanym z zagrożeniem epidemicznym, dokonano przeglądu wydajności laboratoriów, które miały dokonywać testów na obecność wirusa, szpitali i środków transportu medycznego (zwłaszcza w zakresie transportu z punktów granicznych) oraz zlecono produkcję środków ochrony osobistej przez osoby osadzone w zakładach karnych^[7].

 

Na poziomie politycznym, 27 lutego 2020 r. odbyły się konsultacje międzypartyjne dotyczące środków wdrażanych przez rząd w związku z zagrożeniem epidemią COVID-19^[8].

 

Podjęte przez władze węgierskie wysiłki były zatem pierwotnie nakierowane na dwa zasadnicze cele, tj. kontrolę sanitarną osób przybywających z miejsc o wysokiej transmisji wirusa (wtedy - głównie z Chin) dla możliwie najszybszego wykrycia ewentualnych przypadków zakażenia oraz podjęcie działań przygotowawczych, związanych z odpowiednim wyposażeniem służb medycznych na potrzeby ich sprawnego funkcjonowania już po stwierdzeniu pierwszego zakażenia.

 

 2.2. Środki wdrażane po stwierdzeniu pierwszego zakażenia

 

2.2.1. Środki bezpośrednio związane z przeciwdziałaniem rozprzestrzenianiu się epidemii

 

Jak wskazano, pierwsze potwierdzone przypadki zakażenia wirusem Sars-CoV-2 na Węgrzech stwierdzono 4 marca, zaś do 6 marca były to już 4 przypadki, wszystkie dotyczące cudzoziemców^[9]. Tego też dnia podjęto decyzję o relokacji wszystkich pacjentów przebywających w Szpitalu św. Władysława I (Szent László) w Budapeszcie, który miał być dedykowany wyłącznie pacjentom ze zdiagnozowaną chorobą COVID-19^[10].

 

Dalsze środki były wdrażane sukcesywnie. Za kluczowe należy uznać wprowadzenie stanu zagrożenia na terenie całych Węgier, które nastąpiło dekretem rządowym 40/2020 z 11 marca 2020 r.^[11] Wyjaśnić w tym miejscu należy, że Konstytucja Węgier z 25 kwietnia 2011 r. (Prawo Fundamentalne Węgier - dalej jako: Konstytucja) przewiduje obszerny katalog stanów szczególnych (art. 48-54). Obejmuje on stan kryzysu narodowego (art. 49 Konstytucji), stan wyjątkowy (art. 50 Konstytucji), stan obrony prewencyjnej (art. 51 Konstytucji), stan zagrożenia terrorystycznego (art. 51A Konstytucji) oraz stan zagrożenia (art. 53 Konstytucji)^[12].

 

Według art. 53 ust. 1 Konstytucji stan zagrożenia wprowadza się w przypadku klęski żywiołowej lub katastrofy przemysłowej zagrażającej życiu i mieniu w celu złagodzenia skutków takich wydarzeń. Stan zagrożenia ogłasza rząd, który uprawniony jest do wprowadzania środków nadzwyczajnych określonych przepisami ustaw kardynalnych^[13]. Przede wszystkim rząd uprawniony jest do wydawania dekretów, w których może zawieszać stosowanie lub odstąpić od przepisów ustawowych i podejmować inne środki nadzwyczajne (art. 53 ust. 2 Konstytucji). Dekrety rządowe obowiązują jedynie przez 15 dni, chyba że rząd przedłuży okres ich obowiązywania za zgodą Zgromadzenia Narodowego (art. 53 ust. 3 Konstytucji). Dekrety tracą moc obowiązującą zawsze w sytuacji zakończenia stanu zagrożenia (art. 53 ust. 4 Konstytucji).

 

Zgodnie z art. 54 ust. 1 Konstytucji, w okresie wszystkich stanów szczególnych dopuszczalne jest zawieszenie lub ograniczenie wykonywania praw podstawowych za wyjątkiem tych, które określają art. II Konstytucji (ochrona godności ludzkiej i prawo do życia od poczęcia), art. III Konstytucji (zakaz tortur i nieludzkiego traktowania) oraz art. XXVIII ust. 2-6 Konstytucji (gwarancje proceduralne w postępowaniu karnym). Przy wprowadzeniu tego rodzaju restrykcji należy jednak zachować zasady określone w art. I ust. 3 Konstytucji, tj. przede wszystkim wprowadzone ograniczenia powinny mieć podstawę ustawową, być wprowadzone dla ochrony innych konstytucyjnie chronionych praw i wartości, a także czynić zadość zasadzie proporcjonalności. Nie jest też dopuszczalne naruszenie istoty danego prawa.

 

Dekretem rządowym 41/2020 z 11 marca 2020 r. zadecydowano o tymczasowym przywróceniu kontroli granicznych na tych granicach, w których nie były one przeprowadzane (tj. z państwami członkowskimi Unii Europejskiej)^[14]. Na mocy tego dekretu zakazano również wstępu na Węgry osobom przybywającym z Włoch, Chin, Izreala, Iranu oraz Korei Południowej, za wyjątkiem obywateli węgierskich. Obywatele węgierscy przybywający ze wskazanych krajów zostali poddani obligatoryjnej kwarantannie w miejscu wyznaczonym w przypadku, gdy kontrola sanitarna (pomiar temperatury ciała) wskazywała na zakażenie wirusem Sars-Cov-2; w pozostałych przypadkach mieli oni poddać się izolacji domowej (określonej jako kwarantanna domowa). Zakazano również samowolnego opuszczania terytorium Węgier przez określone kategorie osób, takie jak pracownicy służby zdrowia, żołnierze zawodowi i dobrowolni żołnierze rezerwy oraz pracownicy niektórych pionów administracji publicznej.

 

Istotne znaczenie miał również dekret rządowy 46/2020 z 16 marca 2020 r.^[15], w którym wezwano wszystkie osoby powyżej 70 roku życia do pozostania w domach, zapewniając im jednocześnie aprowizację w żywność. Osoby te powinny zawiadomić lokalne władze o swoim miejscu pobytu oraz o tym, że dostosowując się do wezwania rządu pozostają w domach. W takiej sytuacji to na władzach lokalnych spoczywa obowiązek zaopatrzenie seniorów w niezbędne zaopatrzenie. Tym samym dekretem rząd węgierski zadecydował o zamknięciu lokali gastronomicznych, dopuszczając jedynie wydanie posiłków na wynos oraz świadczenie usług cateringowych, a także o zamknięciu między godz. 15 a 6 placówek handlowych, za wyjątkiem sklepów spożywczych, sklepów z artykułami chemicznymi i sanitarnymi oraz aptek.

 

Dekret zawiera również szereg restrykcji związanych z odbywaniem zgromadzeń i uczestnictwem w wydarzeniach kulturalnych. Rząd węgierski zadecydował zatem o:

1. zakazie uczestnictwa w imprezach tanecznych i rozrywkowych;
2. zakazie uczestnictwa w zgromadzeniach, za wyjątkiem zgromadzeń wspólnot religijnych, pogrzebów oraz ślubów cywilnych;
3. zakazie odbywania wydarzeń sportowych z udziałem publiczności;
4. zakazie uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych, zarówno organizowanych przez placówki publiczne, jak i prywatne (dotyczy to kin, teatrów, galerii sztuki, muzeów, bibliotek i innych podobnych placówek).

 

Za naruszenie powyższych zakazów grozi kara grzywny w wysokości do 5.000 do 500.000 forintów. Od 16 marca 2020 r. zawieszono również działalność dydaktyczną prowadzoną przez szkoły, które mogą jednak organizować opiekę dla tych dzieci, które nie mogą pozostać w domach z rodzicami^[16].

 

Dekretem rządowym 64/2020 z 25 marca 2020 r. wprowadzony został zakaz eksportu z terytorium Węgier niektórych medykamentów^[17]. Wsród wyjątków od zakazu wskazano wywóz środków medycznych dla celów pomocy humanitarnej.

 

Dalsze istotne ograniczenia wprowadzono dekretem rządowym 71/2020 z 27 marca 2020 r.^[18] Dekret nakazuje ograniczenie kontaktów społecznych w takim stopniu, w jakim tylko jest to możliwe oraz zachowanie dystansu przynajmniej 1,5 metra od innych osób, za wyjątkiem tych, którzy zamieszkują w jednym gospodarstwie domowym. Postanowienie to odnosi się także do środków transportu publicznego. Wprowadzono zakaz opuszczania miejsca zamieszkania za wyjątkiem istotnych przyczyn, których katalog został umieszczony w treści dekretu. Obejmuje on:

1. wykonywanie obowiązków służbowych, pracowniczych, prowadzenie działalności ekonomicznej, rolniczej i leśniczej, a także dokonywanie zakupów niezbędnych w związku ze wskazanymi aktywnościami;
2. dostęp do służb i usług medycznych, w tym również z zakresu zdrowia psychicznego (wizyty u lekarza psychiatry, psychologa, psychoterapeuty);
3. czynności rekreacyjno-sportowe oraz spacery - jedynie poza terenami zamieszkania lub w terenach mieszkalnych samotnie bądź wspólnie z inną osobą zamieszkującą w tym samym gospodarstwie domowym, w miarę możliwości na obszarach zielonych i z zachowaniem dystansu 1,5 m od innych osób;
4. zawarcie małżeństwa lub pogrzeb w najbliższej rodzinie;
5. zakup towarów spożywczych i innych produktów pierwszej potrzeby;
6. zakup paliwa na stacji benzynowej;
7. zakup produktów w sklepach tytoniowych;
8. dostęp do usług fryzjerskich i kosmetycznych;
9. dostęp do usług transportowych, czyszczenia i higieny;
10. dostęp do usług związanych z naprawą i serwisem środków transportu i maszyn rolniczych;
11. dostęp do usług związanych z gospodarowaniem odpadami;
12. w razie absolutnej konieczności dostęp do usług wymagających obecności osobistej z zakresu administracji, bankowości, finansów, ubezpieczeń i poczty;
13. zapewnienie zaopatrzenia dla zwierząt, wyprowadzanie zwierząt, wizyty u lekarza weterynarii;
14. prawa i obowiązki rodzicielskie;
15. aktywność religijna.

 

Przyczyny te uzasadniają również wyjścia opiekunów osób niepełnosprawnych, starszych oraz młodocianych.

 

Dodatkowe obostrzenia dotyczą osób, które ukończyły 65 rok życia. W ich wypadku wyjścia po zakupy spożywcze, medykamenty i inne niezbędne produkty powinny następować wyłącznie w godzinach przedpołudniowych - między 9 a 12. W tych godzinach nie jest dopuszczalne, by w sklepach spożywczych i aptekach przebywały inne, niezatrudnione tam osoby.

 

Nad egzekwowaniem postanowień dekretu czuwać ma policja oraz żandarmeria wojskowa. Omawiany dekret obowiązuje do 11 kwietnia 2020 r., jednak dopuszczalne jest przedłużenie jego mocy obowiązującej.

 

Działania podejmowane przez rząd węgierski w okresie następującym po stwierdzeniu pierwszego zakażenia nakierowane są zatem na zahamowanie wzrostu liczby zakażeń wirusem, a tym samym liczby zachorowań poprzez izolację i ograniczenie kontaktów społecznych. Środki te wdrażane są sukcesywnie, opierając się na założeniu o tym, że źródłem zakażeń nie są już wyłącznie osoby napływające spoza granic kraju. Jak wskazywał premier Victor Orbán komentując wprowadzenie restrykcji przewidzianych dekretem 71/2020 z 27 marca 2020 r., środki te są adekwatne i proporcjonalne do sytuacji panującej na Węgrzech, a wzorem dla rządu węgierskiego były tu rozwiązania bawarskie^[19].  Szczególnie godne uwagi są rozwiązania mające na celu zabezpieczenie życia i zdrowia osób starszych, które stanowią grupę wysokiego ryzyka zachorowania na COVID-19 o szczególnie ciężkim przebiegu. Wydaje się, że rozwiązania te są racjonalne i przemyślane, a wyszczególnienie godzin, w których osoby starsze mają wyłączne prawo do dokonywania niezbędnych zakupów może wpłynąć korzystnie na poziom ich bezpieczeństwa zdrowotnego.

 

W komunikatach rządowych podkreśla się również, że w praktyce obywatele w większości przestrzegają ograniczeń nakładanych przez władze publiczne^[20]. Stwierdzić trzeba, że jest to najlepsza droga do uniknięcia „scenariusza włoskiego”. Jak wskazywano już w publikacjach Ordo Iuris, rząd włoski wydał szereg trafnych regulacji, mających przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się wirusa Sars-CoV-2, a mimo tego nie powstrzymał wybuchu epidemii głównie ze względu na to, że postanowienia dekretów rządowych nie były w praktyce respektowane^[21].

 

2.2.2. Środki mające łagodzić niekorzystne następstwa ekonomiczno-społeczne epidemii

 

Rząd węgierski wdraża także środki mające na celu przeciwdziałać negatywnym następstwom ekonomiczno-społecznym epidemii COVID-19. Chodzi przede wszystkim o rozwiązania z zakresu stosunków obligacyjnych, obciążeń publicznoprawnych spoczywających na przedsiębiorcach operujących w szczególnie zagrożonych sektorach gospodarki narodowej, kwestii pracowniczych związanych głównie z dopuszczeniem wykonywania pracy zdalnie oraz złagodzeniem niektórych wymogów formalnych (zgłoszenia, rejestracje) związanych ze świadczeniem usług w sektorze handlu żywnością i asortymentem pierwszej potrzeby.

 

Dekretem rządowym 47/2020 z 18 marca 2020 r. postanowiono o zawieszeniu przynajmniej do 31 grudnia 2020 r. spłaty należności (świadczenia głównego wraz z odsetkami) z umów kredytowych, leasingu oraz pożyczek, co oczywiście nie narusza prawa dłużnika do terminowego uiszczania płatności^[22]. Regulacje te dotyczą umów zawartych przed 19 marca 2020 r. Ustalono także, że roczna stopa oprocentowania odsetek z umów kredytów konsumenckich zawartych po wejściu w życie dekretu (tj. po 18 marca 2020 r.) i niezabezpieczonych zastawem nie może przekraczać podstawowych stóp oprocentowania Banku Centralnego powiększonych o 5%.

 

Do 30 czerwca 2020 r. zakazano również jednostronnego wypowiedzenia umów najmu lokali niemieszkalnych, w których jedna ze stron jest przedsiębiorcą w branży turystycznej, gastronomicznej, filmowej lub innego rodzaju branży rozrywkowej (organizacja imprez kulturowych, kasyna, sztuki sceniczne, usługi związane ze sportem), z jednoczesnym zastrzeżeniem zakazu podwyższenia czynszu w całym okresie stanu zagrożenia. Dla przedsiębiorców operujących w ramach wskazanych sektorów gospodarki wprowadzono również innego rodzaju udogodnienia:

1. całkowita rezygnacja z opłat publicznych związanych z zatrudnianiem pracowników za okres od marca do czerwca 2020 r.;
2. spośród składek opłacanych przez tych przedsiębiorców jako pracodawców zachowano jedynie obowiązek uiszczania składek na ubezpieczenie zdrowotne do wysokości nieprzekraczającej 7710 forintów;
3. zrezygnowano również z pobierania szczególnych składek obciążających przedsiębiorców z branży turystycznej za okres od marca do czerwca 2020 r.

 

Z opłaty zryczałtowanego podatku dla małych przedsiębiorstw za okres od marca do czerwca 2020 r. zwolnieni zostali podatnicy wykonujący usługi w zakresie przewozu osób. W stosunku do wszystkich pracodawców wprowadzono natomiast szczególne regulacje dotyczące możliwości zmiany harmonogramu pracy oraz jednostronnego zlecenia pracownikom pracy zdalnej. Wszystkie układy zbiorowe pracy, których postanowienia uniemożliwiały wprowadzenie takich rozwiązań zostały z mocy dekretu zawieszone.

 

Postanowienia dekretu 47/2020 były częściowo uzupełniane. Zwolnienia podatkowe zostały rozszerzone dekretem 61/2020 z 23 marca 2020 r.^[23] Dotyczą one pracowników, prywatnych przedsiębiorców oraz wspólników w spółkach osobowych i obejmują okres od marca do czerwca 2020 r. Ten sam dekret przewiduje również szczególne zwolnienia dla małych przedsiębiorców operujących w takich branżach, jak przewozy taxi, fryzjerstwo, różnego rodzaju prace wykończeniowe (malarze ścienni, tynkarze, elektrycy, hydraulicy, etc.), usługi o charakterze medycznym (rehabilitacja, pielęgniarstwo, opieka nad niepełnosprawnymi, etc.), szeroko pojęta turystyka i rozrywka.

 

Dodatkowe postanowienia dotyczące przedsiębiorców wprowadzono także dekretem rządowym 48/2020 z 19 marca 2020 r.^[24] Dopuszczono zatem prowadzenie działalności handlowej towarami spożywczymi lub innymi towarami codziennego użytku bez dokonywania wymaganych prawem zgłoszeń i rejestracji, z zastrzeżeniem jednak konieczności zawarcia stosownej umowy z placówką handlową lub lokalem gastronomicznym. Dopuszczono również prowadzenie działalności z zakresu handlu wysyłkowego bez konieczności dokonywania stosownych zgłoszeń lub rejestracji.

 

Ponadto rząd węgierski podtrzymał wypłatę świadczeń prorodzinnych^[25], a także zdecydował się na wprowadzenie pewnych ułatwień w zakresie obrotu bezgotówkowego^[26]. Wprowadzono także wakacje sądowe (tj. rozprawy odbywają się jedynie w koniecznych wypadkach) oraz zreorganizowano działalność urzędów publicznych, rezygnując częściowo z papierowego obiegu dokumentów i modyfikując niektóre kwestie proceduralne na okres stanu zagrożenia^[27].

 

3. Ustawa XII z 2020 r. w sprawie zwalczania koronawirusa

 

31 marca 2020 r. węgierskie Zgromadzenie Narodowe przyjęło specjalną ustawę w sprawie zwalczania koronawirusa (ustawa XII z 2020 r.)^[28]. Ustawa ta potwierdza uprzednio wydane dekrety rządowe związane z wprowadzonym stanem zagrożenia, zobowiązuje i zarazem uprawnia rząd węgierski do podjęcia kolejnych - w tym również nadzwyczajnych i nieprzewidzianych w ustawie CXXVIII z 2011 r. o zarządzaniu w czasie katastrof - działań w celu zwalczania epidemii oraz wprowadza zmiany w węgierskim kodeksie karnym. W preambule do ustawy wskazuje się również, że przyjęcie ustawy spowodowane było również przewidywanymi trudnościami w organizowaniu posiedzeń węgierskiego Zgromadzenia Narodowego w okresie stanu zagrożenia epidemią koronawirusa.

 

Zgodnie z sekcją 2 ust. 1 ustawy rząd został upoważniony do zawieszania stosowania przepisów ustawowych oraz ich uchylania. Środki te mogą być jednak podejmowane wyłącznie w celu zapobiegania, kontrolowania i przeciwdziałania epidemii oraz jej szkodliwym następstwom,  jeżeli jest to konieczne i proporcjonalne do osiągnięcia tego celu.

 

Zgromadzenie Narodowe upoważniło rząd do przedłużenia obowiązywania dekretów rządowych wydanych w trakcie trwania stanu zagrożenia, ale przed wejściem w życie omawianej ustawy, aż do czasu zakończenia stanu zagrożenia. Jest to rozwiązanie przewidziane w art. 53 ust. 3 Konstytucji, zastosowane en bloc w stosunku do wszystkich dekretów rządowych, jednak uwzględniając fakt, że odnosi się ono jedynie do dekretów już wydanych, ciężko uznać je za upoważnienie „blankietowe”, jak chciałyby to prezentować ugrupowania opozycyjne na Węgrzech^[29]. Należy też zauważyć, że zgodnie z przedmiotową ustawą Zgromadzenie Narodowe może cofnąć udzielone upoważnienie przed zakończeniem stanu zagrożenia. Rząd został również zobligowany do systematycznego przekazywania Zgromadzeniu Narodowemu - a w niemożności jego zebrania, przewodniczącemu Zgromadzenia Narodowego i liderom grup parlamentarnych - informacji na temat wdrażanych środków przeciwdziałania epidemii.

 

Rozwiązanie to zapewnić ma kontrolę władzy ustawodawczej nad poczynaniami władzy wykonawczej, której w okresie stanu zagrożenia przysługują szczególne kompetencje. Formułowana krytyka o iluzoryczności (czy wręcz braku) kontroli parlamentarnej nad poczynaniami rządu jest zatem nieuzasadniona^[30]. Zauważyć należy, że logika i funkcjonowanie ustroju parlamentarno-gabinetowego (a taki aktualnie jest przyjęty na Węgrzech) opiera się o założenie, że rząd (władza wykonawcza) jest w istocie emanacją większości parlamentarnej, która musi udzielić mu wotum zaufania. Jest zatem naturalnym, że pełen podział (separacja) władzy nie jest możliwy do zrealizowania. Zgoła odmiennie wyglądać to może w ustroju prezydenckim, gdzie nie ma tego rodzaju korelacji między władzą wykonawczą i ustawodawczą, a monteskiuszowska zasada podziału władzy przeprowadzona jest w sposób wprawdzie niepełny, lecz bardziej konsekwentny. Trzeba jednak podkreślić, że z sytuacją taką nie mamy do czynienia w żadnym z państw Unii Europejskiej, ponieważ nawet we Francji, gdzie w okresie V Republiki przyjęto model semi-prezydencki, parlament wpływa na obsadę rządu, a w pełni zrealizowany model prezydencki funkcjonuje przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych^[31]. Jak jednak podkreśla się w literaturze przedmiotu: „Dlatego też w praktyce ustrojowej często dochodzi do traktowania omawianej zasady [podziału i równowagi władz - uwaga O.I.] jako modelu idealnego, do którego określone rozwiązania prawne mają się zbliżać, bowiem absolutna separacja władz nie jest możliwa z organizacyjnego i funkcjonalnego punktu widzenia”^[32]. Mechanizm krytycznego recenzowania działań rządu przez opozycję polityczną na forum parlamentarnym został jednak zachowany, zaś węgierski rząd w dalszym ciągu musi zabiegać o akceptację Zgromadzenia Narodowego dla podejmowanych przez siebie działań. Co więcej, Zgromadzenie Narodowe może również cofnąć swoją aprobatę dla dekretów rządowych, które zostały zatwierdzone na podstawie przedmiotowej ustawy, co jest w niej wyraźnie zaakcentowane.

 

W praktyce politycznej ustroju parlamentarno-gabinetowego kluczowa jest zarazem sądowa kontrola wykonywania uprawnień przez władzę wykonawczą. Przedmiotowa ustawa zabezpieczyła ciągłość funkcjonowania węgierskiego Sądu Konstytucyjnego, poprzez umożliwienie Prezesowi Sądu Konstytucyjnego zadecydowania o organizacji sesji plenarnych Sądu i posiedzeń jego składów z użyciem środków komunikacji elektronicznej i wprowadzania innych odstępstw od Regulaminu Sądu Konstytucyjnego w okresie stanu zagrożenia. Tym samym możliwe jest wykonywanie kompetencji Sądu związanych z kontrolą konstytucyjności aktów prawnych wydawanych przez rząd.

 

Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, jednym z najwiekszych wyzwań prawodawcy jest przyjęcie takiej organizacji wykonywania władzy w okresie zarządzania kryzysowego, by zapewnić zarówno sprawne przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym przez władzę wykonawczą (rząd), jak i zapobiec ewentualnym nadużyciom kompetencyjnym. Służyć temu ma przede wszystkim zasada podziału władzy (separation of power) oraz kontrola sądowa (judical review)^[33]. Obydwa wspomniane elementy systemu check and balance zostały w przedmiotowej ustawie zagwarantowane, a zatem formułowanie negatywnych ocen na tym gruncie uznać należy za bezzasadne.

 

Ustawa przewiduje również, że w okresie stanu zagrożenia nie będą odbywały się zaplanowane wcześniej wybory oraz referenda. Obecnie nie ma w tym względzie ugruntowanej praktyki, a w różnych państwach podejmuje się rozbieżne decyzje odnoszące się do przeprowadzania wyborów. Pierwsza tura wyborów samorządowych odbyła się we Francji, jednak przeprowadzenie drugiej tury przełożono na 21 czerwca 2020 r.^[34] Pomimo znacznej liczby osób zakażonych wirusem Sars-CoV-2 na przeprowadzenie wyborów zdecydowały się władze niemieckiej Bawarii^[35]. W Stanach Zjednoczonych niektóre władze stanowe zadecydowały o odroczeniu terminów prawyborów^[36]. Polskie władze wciąż podtrzymują deklarację o tym, że wybory prezydenckie odbędą się w ustalonym konstytucyjnie terminie, choć nie brakuje w tym względzie również głosów krytycznych^[37].

 

Przepisami ustawy  XII z 2020 r. znowelizowano również węgierski kodeks karny. Zaostrzone zostały przepisy dotyczące naruszania zasad kwarantanny, izolacji epidemiologicznej i obserwacji, co obecnie ma być karane pozbawieniem wolności do lat trzech. W przypadku współsprawstwa, przestępstwo karane jest karą pozbawienia wolności od roku do lat pięciu. Jeżeli wskutek popełnienia tego przestępstwa nastąpi śmierć człowieka (przestępstwo kwalifikowane przez następstwo) przewidziana jest kara pozbawienia wolności od lat dwóch do ośmiu. Przygotowanie działań mających zmierzać do utrudnienia zwalczania epidemii karane jest pozbawieniem wolności do jednego roku.

 

Ponadto nowelizacja przewiduje, że osoba, która publicznie w miejscu zagrożenia i przy dużej liczbie odbiorców oświadcza lub rozpowszechnia nieprawdę lub dopuszcza się manipulacji faktami, co mogłoby powodować niebezpieczeństwo lub niepokoje wśród większej grupy osób, jest karana pozbawieniem wolności na okres do trzech lat. W przypadku, gdy przestępstwo popełnione jest w okresie trwania stanów szczególnych (a zatem również stanu zagrożenia), a działanie sprawcy może utrudniać zapewnienie ochrony bezpieczeństwa, wówczas kara jest surowsza i obejmuje pozbawienie wolności od roku do lat pięciu.

 

4. Podsumowanie

 

Władze węgierskie zdecydowały się na wprowadzenie różnorodnych środków zapobiegania i przeciwdziałania epidemii COVID-19. Na aprobatę zasługuje zwłaszcza szybka reakcja władz w okresie poprzedzającym stwierdzenie pierwszego zakażenia na terytorium kraju, a także podejmowane później środki mające na celu zapewnienie maksymalnej izolacji społecznej oraz zabezpieczenie bezpieczeństwa zdrowotnego osób starszych, będących w tzw. grupie wysokiego ryzyka. Rząd węgierski prowadzi również zdecydowane działania, które mają na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom społeczno-ekonomicznym epidemii, nie wahając się przed rezygnacją z pobierania niektórych danin publicznych w okresie, w którym spodziewany jest szczyt zachorowań oraz miesiącach późniejszych (od marca do czerwca 2020 r.). Najwięcej kontrowersji wzbudziła ustawa XII z 2020 r., jednakże formułowana pod jej adresem krytyka wydaje się nieuzasadniona. Ustawa przewiduje należyte gwarancje ochrony praw obywateli, a jej postanowienia nie naruszają regulacji konstytucyjnej. Prawodawca węgierski zachował zarówno kontrolę parlamentarną, jak i sądową nad poczynaniami władzy wykonawczej w okresie stanu zagrożenia.

 

 

Autor: r. pr. Bartosz Zalewski