Ministerstwo Zdrowia negatywnie ocenia zwiększenie kompetencji WHO – odpowiedź na wniosek Ordo Iuris

Adobe Stock

· Ministerstwo Zdrowia, w odpowiedzi na wniosek Instytutu Ordo Iuris, przekazało szereg dokumentów odnoszących się do stanowiska Polski wobec prac nad nowelizacją Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (MPZ).

· Urzędnicy podkreślają, że pierwotnie planowano przyjąć niewielkie poprawki o charakterze technicznym, mające punktowo dostosować Przepisy do aktualnych potrzeb, z czasem prace wyewoluowały jednak w kierunku szerokiej nowelizacji tej regulacji.

· Zauważono również, iż znaczna część poprawek do Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne dubluje postanowienia projektu traktatu pandemicznego.

· W dokumentach skrytykowano kierunek, w którym zmierzała nowelizacja. „WHO jest organizacją działająca na rzecz państw członkowskich a nie odwrotnie” - można przeczytać w jednej z instrukcji z marca bieżącego roku, gdzie negatywnie oceniano propozycje nadania dodatkowych kompetencji Światowej Organizacji Zdrowia.

· Uwagi podnoszone w dokumentach Ministerstwa Zdrowia są w dużym stopniu zbieżne z zastrzeżeniami przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, w tym Instytutu Ordo Iuris, który podnosił liczne wątpliwości dotyczące charakteru prac, jak i poprawek zgłoszonych do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych.

Prace nad zmianami w Międzynarodowych Przepisach Zdrowotnych

Ponad 2 lata temu państwa członkowskie WHO zdecydowały się rozpocząć proces zmierzający do wprowadzenia szeregu istotnych poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (po polsku MPZ lub po angielsku IHR - International Health Regulations). Proces ten uległ finalizacji na początku czerwca bieżącego roku, kiedy na 77. Sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia udało się przyjąć zmiany w tej regulacji WHO.

W związku z tym, Instytut Ordo Iuris wystosował do Ministerstwa Zdrowia wniosek o udostępnienie informacji publicznej, pytając o szereg kwestii związanych z pracami nad tekstem poprawek do MPZ. W reakcji na wniosek Instytutu, Departament Współpracy Międzynarodowej Ministerstwa Zdrowia przesłał oficjalne pismo wraz z licznymi załącznikami.

Udział Polski w pracach nad MPZ

Urzędnicy resortu zdrowia poinformowali, że przedstawiciele Polski, podobnie jak delegaci pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej, uczestniczyli w pracach unijnego zespołu negocjacyjnego (który z ramienia UE negocjował treść poprawek do MPZ). Stanowiska prezentowane przez zespół były ustalane w drodze konsensusu obejmującego wszystkie państwa członkowskie. „W procesie negocjacyjnym oraz na 77. Sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia Polskę reprezentowała delegacja, wyznaczona przez Ministra Zdrowia –organu właściwego do reprezentowania Polski w ww. gremiach” - podkreślono. Zgodnie z informacjami zawartymi w dokumentach przesłanych przez ministerstwo, Polska nie zajęła stanowiska odrębnego wobec uzgodnionego wspólnie przez państwa członkowskie UE. Jej przedstawiciele zabierali natomiast głos na „forum unijnych koordynacji” jak i na posiedzeniach Grupy Roboczej ds. Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (WGIHR).

Instrukcje dla przedstawicieli Polski i zmiana charakteru nowelizacji MPZ

Z instrukcji dla przedstawicieli Polski na spotkanie WGIHR, mającego miejsce w dniach 14-15 listopada 2022 roku, wynika, że pierwsze spotkania tego gremium miały charakter porządkowy i dotyczyły ustalenia kwestii technicznych, w tym składu prezydium grupy roboczej oraz harmonogramu i metod prac.

Natomiast w dokumencie z 21 lipca 2023 roku pojawiają się uwagi dotyczące dotychczasowego przebiegu negocjacji. „Obserwując dotychczasowy przebieg prac nad aktualizacją IHR oraz dyskusję toczącą się na forum INB [odpowiednika WGIHR, odpowiedzialnego za opracowanie tekstu traktatu pandemicznego], delegacja Polski nie spodziewa się przełomu, ani nawet konstruktywnego wyniku zaplanowanego posiedzenia. Ogromne rozbieżności w oczekiwaniach i postawach państw członkowskich prowadzą do sytuacji, w której osiągnięcie konsensusu wydaje się być na ten moment niemożliwe” – wskazało Ministerstwo. Ponadto, podkreśla się tam zmianę charakteru i założeń prac zmierzających do wprowadzenia poprawek w MPZ. „Proces aktualizacji Przepisów, który w pierwotnym założeniu miał mieć charakter raczej techniczny i punktowy (targeted amendments), zaczął zmierzać nie tyle w kierunku wprowadzenia poprawek, ile rewizji całego dokumentu, co jednak w ocenie Polski nie jest konieczne” - zaznaczono. Dalej uwypukla się stanowisko Polski, zgodnie z którym MPZ wymagają dostosowania do obecnych realiów, co nie wiąże się z koniecznością wprowadzania „rewolucyjnych zmian”". Ponadto, autorzy zwracają uwagę, iż znaczna część poprawek do MPZ powiela postanowienia projektu traktatu pandemicznego. „Wiele pomysłów zgłoszonych przez państwa członkowskie WHO pojawia się zarówno w propozycjach zmian IHR, jak i traktacie pandemicznym”, co, w ocenie urzędników, ma dodatkowo komplikować pracę. „Delegacja Polski zamierza czujnie przyglądać się procesowi” - stanowi ostatni fragment dokumentu.

Kontrowersje dotyczące dostępu do produktów medycznych i finansowania

Ministerstwo przekazało także informacje dotyczące m.in. postulatów dodania przepisu mającego na celu zapewnienie równego i sprawiedliwego dostępu do produktów leczniczych i wyrobów medycznych. W dokumencie zawierającego instrukcje dla przedstawiciela Polski na posiedzenie WGIHR 8 marca 2024 podkreśla się, iż „propozycja ta była szeroko krytykowana przede wszystkim przez państwa wysoko rozwinięte jako rozszerzająca zakres IHR i przyznająca zbyt duze uprawnienia WHO”, które są niezgodne z dotychczasowymi praktykami współpracy państw z tą organizacją. Ponadto, pojawiają się tam informacje dotyczące sprzeciwu państw wobec ustanowienia mechanizmów finansowych na gruncie MPZ. W dokumencie wyraźnie stwierdzono, iż Polska sprzeciwia się „nadawaniu WHO jakichkolwiek uprawnień decyzyjnych i władczych wobec państw członkowskich”, gdyż wskazane zmiany byłyby sprzeczne z Konstytucją WHO jak i dotychczasowymi praktykami współpracy. „WHO jest organizacją działająca na rzecz państw członkowskich a nie odwrotnie” - można przeczytać w instrukcji. W dodatku Polska nie zgadza się na ustanowienie w ramach IHR mechanizmu finansowego wspierającego implementację przedmiotowej regulacji WHO, swoje stanowisko argumentując „zbyt daleko idącą zmianą zakresu merytorycznego IHR”.

W najobszerniejszym z dokumentów, czyli instrukcji przedstawiciela Polski na 8 posiedzenie WGIHR w dniach 22-26 kwietnia, zwraca się uwagę na kilka istotnych kwestii. Podniesiono tam potrzebę zapewnienie spójności definicji w MPZ oraz projektowanym traktacie pandemicznym oraz podkreślono, że transfer technologii opisany w art. 13 może odbywać się „tylko na zasadach dobrowolnych”. W większości pozostałych przypadków (propozycji zmian) Polska poparła stanowisko biura Międzyrządowego Organu Negocjacyjnego (INB) bądź wspólne stanowisko państw członkowskich Unii Europejskiej.

– Znaczna część uwag zawartych w dokumentach Ministerstwa Zdrowia jest zbieżna z zastrzeżeniami wyrażanymi przez Instytut w jego publikacjach i analizach. Przykładem tego mogą być opinie odnośnie propozycji, na mocy których WHO zyskałaby zbyt szeroki zakres kompetencji kosztem państw członkowskich tej organizacji czy uwagi dotyczące braku spójności terminologii, stosowanej na gruncie Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych. Warto odnotować, że liczne wątpliwości i uwagi dotyczące procesu nowelizacji MPZ były wyrażane w przedziale czasowym obejmującym ponad dwa lata, kiedy to władze nad resortem zdrowia sprawowały różne ugrupowania polityczne. Treść dokumentów udostępnionych przez Ministerstwo Zdrowia potwierdza znaczą część zastrzeżeń zgłaszanych przez przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, w tym Ordo Iuris – komentuje Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.