Nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia. Czy czeka nas wzmożona kontrola w zakresie obowiązku szczepień?

Adobe Stock

W ostatnich tygodniach weszły w życie przepisy nowego rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych Na temat tej regulacji usłyszeć można różne opinie, w tym również takie, że rozporządzenie wprowadza rewolucyjne zmiany w przepisach dotyczących środków przymusu bezpośredniego przewidzianych w przypadkach uchylania się od obowiązku szczepienia. W rzeczywistości jednak kwestię stosowania środków przymusu reguluje ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która w tym zakresie nie uległa zmianie. Warto zatem lepiej poznać treść nowych przepisów i okoliczności, które poprzedziły ich wydanie.

Nowe szczepienia obowiązkowe i środki przymusu?

W pierwszej kolejności komentarza wymaga kwestia zakresu nowej regulacji (Dz.U. z 2023 r. poz. 2077). Wbrew temu, co można usłyszeć, wydane 27 września 2023 r. rozporządzenie w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych nie rozszerza katalogu chorób zakaźnych, przeciwko którym obowiązkowe są szczepienia ochronne. Nadal więc lista ta obejmuje 14 schorzeń, czyli m.in. błonicę, gruźlicę, świnkę, odrę, ospę wietrzną, ostre nagminne porażenie dziecięce różyczkę, tężec, wirusowe zapalenie wątroby typu B, wściekliznę i zakażenia wywołane przez rotawirusy. Aktualny wykaz chorób nie różni się od tego, który obowiązywał dotychczas na gruncie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1086 z późn. zm.). Nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia nie rozszerza też możliwości wprowadzania ograniczeń wolności obywatelskich w postaci stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osób, które uchylają się od obowiązku szczepienia. Możliwość stosowania takich środków w określonych przypadkach przewidziana została w obowiązującym już wcześniej art. 36 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2023 r. poz. 1284).

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego     

Istotną okolicznością, która poprzedziła ogłoszenie nowego rozporządzenia Ministra Zdrowia, było wydanie 9 maja 2023 r. przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia w sprawie o sygnaturze SK 81/19[1]. W tym wyroku TK rozstrzygnął, że art. 17 ust. 11 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych w związku z § 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych są niezgodne z przepisami Konstytucji RP, ponieważ na ich podstawie termin wymagalności obowiązkowych szczepień ochronnych oraz liczba dawek poszczególnych obowiązkowych szczepień ochronnych określane były w formie komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego (Program Szczepień Ochronnych na dany rok), a nie w drodze rozporządzenia Ministra Zdrowia. Konsekwencją wyroku jest utrata mocy obowiązującej wspomnianych przepisów w zakresie i terminie wskazanym przez Trybunał oraz potrzeba uregulowania kwestii terminu wymagalności oraz liczby dawek poszczególnych szczepień w formie rozporządzenia. W tym celu nowelizacji poddano art. 17 ust. 10 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych, w którym aktualnie znajduje się delegacja dla Ministra Zdrowia do wydania rozporządzenia określającego „schemat szczepienia przeciw chorobie zakaźnej obejmujący liczbę dawek i terminy ich podania wymagane dla danego szczepienia uwzględniające wiek na te osoby objętej obowiązkiem szczepienia”[2]. Analogicznej zmianie, w stosunku do poprzednio obowiązującej regulacji, uległa treść rozporządzenia MZ w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych. Obecnie schematy obowiązkowych szczepień dzieci i młodzieży określa załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia.      

Kontrola nad wykonaniem obowiązku szczepienia

Dokonana zmiana w przepisach dotyczących obowiązkowych szczepień ochronnych nie ogranicza się jednak do kwestii ujętych w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego. Do art. 17 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych dodano ustęp 9b, określający obowiązek przekazywania przez lekarzy właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu raportów o przypadkach niewykonania obowiązkowych szczepień ochronnych, czyli imiennych wykazów: „osób małoletnich objętych obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi, które nie były poddane lekarskiemu badaniu kwalifikacyjnemu albo u których nie zostały przeprowadzone obowiązkowe szczepienia ochronne, mimo niestwierdzenia u nich przeciwwskazań do szczepienia” (pkt 1) oraz „osób sprawujących prawną pieczę nad osobą małoletnią, o której mowa w pkt 1, o ile jest to możliwe do ustalenia” (pkt 2). W nowym ustępie 9c w art. 17 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych określono wymagane dane osób małoletnich i sprawujących nad nimi opiekę, które mają znaleźć się w takich raportach. Z przepisów nowego rozporządzenia MZ w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych wynika, że sporządzanie i przekazywanie państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu kwartalnych raportów o przypadkach niewykonania obowiązkowych szczepień ochronnych jest wymagane oprócz kwartalnego sprawozdania z przeprowadzonych szczepień ochronnych. Nie jest to jednak sytuacja zupełnie nowa – dotychczas przychodnie również przekazywały inspekcji sanitarnej informację o liczbie osób uchylających się od obowiązku szczepień ochronnych wraz z imiennym wykazem takich osób z tą jednak różnicą, że dane te ujmowane były w ramach sprawozdania, którego wzór określało rozporządzenie MZ. W wyniku omawianej nowelizacji, obowiązek raportowania o niewykonanych szczepieniach swoją podstawę znalazł w akcie o wyższej randze niż rozporządzenie, bo w ustawie o zwalczaniu chorób zakaźnych. Wydaje się więc, że dokonane zmiany, poza realizacją wyroku TK, w praktyce mogą mieć także na celu wzmożoną kontrolę społeczeństwa w zakresie przestrzegania obowiązku szczepienia.   

r.pr. Katarzyna Gęsiak, dyrektor Centrum Prawa Medycznego i Bioetyki Ordo Iuris