Nowy projekt Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych  

· Na stronie internetowej Światowej Organizacji Zdrowia ukazał się nowy projekt Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych. 

· Same Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne to prawnie wiążące regulacje WHO, mające na celu przeciwdziałanie i zwalczanie skutków rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych w skali globalnej. 

· W ramach najnowszych poprawek pozytywnie należy ocenić m.in. rezygnację z przepisów dotyczących zmiany charakteru rekomendacji wydawanych przez WHO czy odstąpienie od propozycji, które w przypadku przyjęcia znacząco ograniczyłyby suwerenność państw członkowskich w procesie wprowadzania stanów pandemicznych. 

· W ostatniej wersji regulacji WHO pozostawiono jednak kontrowersyjne sformułowania, stanowiące o zwalczaniu dezinformacji. 

· Poprawki do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych mają zostać przyjęte na 77 sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia, która będzie miała miejsce w Genewie w dniach 27 maja -1 czerwca bieżącego roku. 

 

Wprowadzenie 

 

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (International Health Regulations) to zbiór wytycznych, praw i obowiązków nałożonych na państwa członkowskie WHO jak i na samą Światową Organizację Zdrowia. Ich podstawowym celem jest zapobieganie i przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych, stanowiących zagrożenie na skalę międzynarodową oraz wspólne wzmocnienie szeroko rozumianego międzynarodowego systemu ochrony zdrowia. Regulują one m.in. przekazywanie i wymianę informacji w kwestii zagrożeń zdrowotnych między państwami członkowskimi oraz zasady przeciwdziałania szerzeniu się chorób zakaźnych, co odnosi się zwłaszcza do wykrywania, oceniania, powiadamiania oraz odpowiedzi na tego typu niebezpieczeństwa we współpracy z WHO. Ważnym zadaniem Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych jest również ochrona międzynarodowego handlu i transportu, jako że cele przedmiotowej regulacji powinny być realizowane w sposób, który nie powoduje nadmiernych ingerencji i zakłóceń w tych dwóch niezwykle istotnych gospodarczo obszarach. 

 

Aktualnie obowiązująca rewizja Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, przyjęta w 2005 roku, jest poddawana nowelizacji, co wynika przede wszystkim z doświadczeń z okresu pandemii COVID-19, kiedy to okazało się, iż wskazana regulacja jest niedostosowana do współczesnych realiów. 

 

Ostatnie propozycje poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych były przedmiotem obszernego komentarza, opublikowanego przez Instytut we wrześniu poprzedniego roku. W publikacji prawnicy Ordo Iuris wskazywali na liczne wyzwania i zagrożenia, wynikające z przedstawionych kilka miesięcy wcześniej propozycji nowelizacji regulacji WHO. W związku z udostepnieniem nowej wersji MPZ, Instytut przygotował zwięzły komentarz dotyczący najnowszych postulatów WHO i państw członkowskich tej Organizacji. 

 

Definicje 

 

Spośród zmian wprowadzonych w art. 1, zawierającym definicje legalne, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na pozostanie przy aktualnie obowiązującym sposobie sformułowania terminów „tymczasowe rekomendacje” (temporary recommendations) oraz „stałe rekomendacje” (standing recommendations). We wcześniejszym projekcie nowelizacji Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, będącej przedmiotem obszernego raportu Instytutu, zaproponowano wykreślenie z definicji tych dwóch pojęć słów „niewiążące” (non-binding). Taka zmiana nie powinna z pozoru budzić większych zastrzeżeń, jako że rekomendacje ze swej natury mają niewiążący i sugestywny charakter. Jednak biorąc pod uwagę pozostałe propozycje zmian, zabieg ten mógł sprawić wrażenie i być rozumiany jako celowe działanie, zmierzające do nadania rekomendacjom charakteru obligatoryjnego, co przyznaje sama Komisja Recenzyjna (Review Committee), czyli ciało WHO opiniujące poprawki do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych¹. Dlatego też Instytut ocenił zaproponowaną wówczas zmianę negatywnie, jako że jej przyjęcie w takiej formie mogłoby doprowadzić do ewolucji charakteru prawnego Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, nadając im specyfikę, która w prawie międzynarodowym publicznym zarezerwowana jest dla traktatów i innych podobnych umów międzynarodowych. W związku z powyższym, pozostanie przy aktualnie obowiązujących definicjach tych dwóch pojęć, wskazujących na nieobowiązujący charakter „stałych rekomendacji” oraz „tymczasowych rekomendacji” należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. 

 

Spośród innych propozycji zmian warto odnotować dodanie nie występującego wcześniej nowego pojęcia, czyli „ostrzeżenia o wczesnym podjęciu działań” (early action alert), które definiowane jest jako „informacje i niewiążące porady wydane przez Dyrektora Generalnego Państwom - Stronom na temat zdarzenia, które w momencie rozpatrywania zgodnie z art. 12 ust. 4 Dyrektor Generalny uznał za niestanowiące Stanu Zagrożenia Zdrowia Publicznego o Znaczeniu Międzynarodowym” (przepis art. 12 ust. 4 określa przesłanki, które powinny być wzięte pod uwagę podczas ustalania, czy jakieś zdarzenie stanowi Stan Zagrożenia Zdrowia Publicznego o Znaczeniu Międzynarodowym - Public Health Emergency of International Concern, PHEIC). Ze względu na podkreślenie we wskazanej powyżej definicji, iż „porady” (advice) mają niewiążącą (non-binding) naturę, nie powinna ona budzić obiektywnych zastrzeżeń. 

 

Na uwagę zasługuje również, dodanie nowych terminów „pandemia” (pandemic) oraz „stan zagrożenia pandemicznego” (pandemic emergency). „Pandemia”, podobnie jak „stan zagrożenia pandemicznego” definiowane są jako szczególne rodzaje Stanu Zagrożenia Zdrowia Publicznego o Znaczeniu Międzynarodowym, cechujące się m.in. szybkim rozprzestrzenianiem w wielu państwach i regionach, powodowaniem zakłóceń gospodarczych, społecznych i politycznych czy potrzebą szybkich i skoordynowanych działań. Warto odnotować, że termin „pandemia” jest podobny do definicji pojęcia „pandemii”, która pojawiła się projekcie traktatu pandemicznego z października poprzedniego roku. Jako że w aktualnej wersji traktatu wskazany termin aktualnie nie występuje, można stwierdzić, iż został on przeniesiony z traktatu pandemicznego do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych.  

 

Spośród pozostałych zmian w art.1 należy również wspomnieć o pozostaniu, w nieco zmienionej formie, przy propozycji wprowadzenia definicji „produktów zdrowotnych” (health products), rozumianych m.in. jako leki, szczepionki, wyroby medyczne, krew i inne produkty pochodzenia ludzkiego, które są stosowane w celu zapobiegania, ochrony, diagnozowania, leczenia chorób i warunków zdrowotnych czy dodanie nowej definicji „Krajowego Organu ds. MPZ” (National IHR Authority), oznaczającego podmiot wskazany lub ustanowiony przez państwo członkowskie WHO, który ma za zadanie koordynować wdrażanie Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych w tym państwie. 

 

Zasady 

 

W przepisach dotyczących zasad ogólnych, będących swoistymi dyrektywami co do interpretowania i wdrażania omawianej regulacji WHO, wprowadzono niewielką zmianę, polegającą na rezygnacji z proponowanego wcześniej wykreślenia fragmentu, odnoszącego się do „godności, praw człowieka i podstawowych wolności osób” (art. 3 ust. 1). Taka zmiana brzmienia omawianego przepisu spotkała się z dużą krytyką, jako że od momentu przyjęcia Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych w 1969 roku postulowano większe związanie przedmiotowej regulacji z prawami człowieka. 

 

W tej samej jednostce redakcyjnej dodano fragment, zgodnie z którym kolejną zasadą wdrażania Międzynarodowych Przepisów zdrowotnych jest „promowanie równości oraz solidarności między Państwami-Stronami” ((…) promote equity and solidarity among States Parties). Wskazaną poprawkę należy odczytywać w kontekście zróżnicowania zasobów poszczególnych państw członkowskich WHO, co przedkłada się na ich możliwości dotyczące zapobiegania, wykrywania i zwalczania chorób zakaźnych na tym samym poziomie. Chodzi więc o problemy państw mniej zamożnych, głównie w Afryce i Azji, które nie mają dostatecznych środków materialnych i personalnych do podejmowania odpowiednich działań w tej materii. Ze względu na niejasność jak i brak sprecyzowania co w praktyce oznaczają wskazane w art. 3 ust. 1 pojęcia „równość” oraz „solidarność”, wskazaną poprawkę należy ocenić negatywnie. 

 

Odpowiedzialne organy 

W art. 4, dotyczącym wdrażania postanowień Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych zawarto propozycję niewielkich zmian. W art. 4 ust. 1 postuluje się dodanie fragmentu, zgodnie z którym wyznaczenie lub ustanowienie przez Państwo - Stronę podmiotów pełniących funkcję Krajowego Organu ds. MPZ, Krajowego Punktu Centralnego MPZ (National IHR Focal Point) oraz innych stosownych organów „powinno odbywać się zgodnie z prawem krajowym i kontekstem tego państwa”. Wskazaną propozycję należy ocenić pozytywnie, jako że podkreśla się tam potrzebę uwzględnienie specyfiki istniejącej na poziomie poszczególnych państw członkowskich WHO. 

 

Wprowadzanie Stanu Zagrożenia Zdrowia Publicznego o Znaczeniu Międzynarodowym 

 

W art. 12 zrezygnowano z dodania postulowanych wcześniej nowych stanów pandemicznych, określanych jako Stan Zagrożenia Zdrowia Publicznego o Znaczeniu Regionalnym” (Public Health Emergency of Regional Concern) oraz „Pośredni Alarm Zdrowotny” (Intermediate Health Alert), co należy ocenić pozytywnie, jako że pojęcia te w istocie dublowałyby przepisy o Stanie Zagrożenia Zdrowia Publicznego o Znaczeniu Międzynarodowym, co z resztą zauważyła Komisja Recenzyjna². Warto odnotować również o pozostawieniu obowiązku konsultowania przez Dyrektora Generalnego WHO z Państwem-Stroną, na terytorium którego wystąpiło zdarzenie, w przedmiocie zwołania Komitetu Nadzwyczajnego (Emergency Committee -art. 12 ust. 2) oraz zdania, stanowiącego o potrzebie osiągnięcia konsensusu pomiędzy Dyrektorem Generalnym, a dotkniętym Państwem - Stroną w przedmiocie wprowadzenia Stanu Zagrożenia Zdrowia Publicznego o Znaczeniu Międzynarodowym (art. 12 ust. 3). Przyjęcie zaproponowanych uprzednio rozwiązań rażąco ograniczyłoby suwerenność Państw-Stron poprzez znaczne zmniejszenie ich roli w omawianym procesie, a problemy tej natury zostały dostrzeżone nawet przez Komisję Recenzyjną³, w związku z czym obecną wersję tego przepisu należy ocenić zdecydowanie pozytywnie (zwłaszcza względem poprzedniej propozycji nowelizacji). 

 

Rekomendacje dotyczące osób, bagażu, ładunku, kontenerów, środków transportu, towarów i paczek pocztowych 

 

W przepisach dotyczących wydawania przez WHO rekomendacji, odnoszących się do szeroko rozumianego transportu osób i towarów, znalazło się zalecenie, by przy wydawaniu takich rekomendacji uwzględniano m.in. „potrzebę ułatwienia podróży międzynarodowych, w stosownych przypadkach, w tym pracowników służby zdrowia i osób znajdujących się w sytuacjach zagrożenia życia lub w sytuacjach humanitarnych” oraz „potrzebę utrzymania międzynarodowych łańcuchów dostaw, w tym odpowiednich produktów zdrowotnych i dostaw żywności”. Biorąc pod uwagę liczne trudności, spowodowane w transporcie okresie pandemii COVID-19 oraz wynikające stąd negatywne konsekwencje dla wielu państw i społeczeństw, wskazaną poprawkę należy ocenić zdecydowanie pozytywnie (art. 18 ust. 3 lit. a i lit. b).  

Komitet ds. Wdrażania i Zgodności Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych 

 

Nowością jest ustanowienie Komitetu ds. Wdrażania i Zgodności Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (Implementation and Compliance Committee for the International Health Regulations), mającego za zadanie ułatwianie i nadzorowanie wdrażania przedmiotowej regulacji WHO, w tym m.in. poprzez przygotowywanie corocznych raportów (art. 46bis). 

 

Zwalczanie informacji wprowadzających w błąd oraz dezinformacji 

 

W Aneksie nr 1 zawarto propozycję postanowienia, na mocy którego „każde Państwo-Strona rozwija, wzmacnia i utrzymuje podstawowe zdolności” m.in. w zakresie „komunikacji ryzyka, w tym zwalczania informacji wprowadzających w błąd⁴ oraz dezinformacji” [art. 2 (c) (vi)]. Bardzo podobne sformułowanie zawarto również w art. 3 (i) tego samego Aneksu. W poprzedniej wersji Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych Instytut krytykował te rozwiązania, jako mogące w przyszłości stanowić podstawę do ograniczania wolności słowa w kontekście informacji dotyczących chorób zakaźnych. Dlatego też pozostawienie wskazanych przepisów, w nieco zmienionej formie, należy ocenić negatywnie. 

 

Podsumowanie 

 

Najnowsza wersja Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, opublikowana w kwietniu na stronie WGIHR jest dokumentem roboczym, przygotowanym w pierwszej kolejności dla ekspertów WHO i państw członkowskich tej Organizacji na potrzeby procesu rewizji. Jakkolwiek „wyjściowa” wersja MPZ, będąca podstawą do negocjacji na 77 sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia, będzie dostępna najprawdopodobniej dopiero w ostatnim tygodniu maja, to kolejne drafty przedmiotowej regulacji wskazuję określony kierunek czy pewne tendencje, związane z pracami toczonymi w WHO. Na pozytywna opinię zasługuje rezygnacja z określonych przepisów MPZ, na mocy których rekomendacje WHO mogłyby z czasem nabrać wiążącego charakteru czy rezygnacja z postanowień, w efekcie których rola państw członkowskich WHO w procesie wprowadzania stanów pandemicznych zostałaby mocno ograniczono. Z drugiej strony zastrzeżenia nadal budzą przepisy jednego z aneksów, tyczące się zwalczania „nieprawdziwych informacji” czy „dezinformacji”. Dlatego też, podsumowując pracę toczone w WGIHR warto pamiętać, iż zmiany, z pewnymi zastrzeżeniami, zmierzają w dobrym kierunku (zwłaszcza w porównaniu z pierwszymi projektami zmian), lecz podstawą do ostatecznej oceny Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych będzie dokument, przyjęty przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia na przełomie maja i czerwca. 

 

Patryk Ignaszczak – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris