Komentarze

· Zasada państwa prawa jest jedną z naczelnych zasad zawartych w polskiej Konstytucji.

· Pomimo posiadania wielu orędowników, jest ona zagrożona przez próby wprowadzenia narzędzi opartych na decyzjonizmie, który jest jej odwróceniem.

· Nowa władza może chcieć „przywracać praworządność” łamiąc prawo, a więc w niepraworządny sposób.

· Próbę legitymacji jej działań mogłoby stanowić powoływanie się przez nią na niewiążące stanowiska organizacji międzynarodowych.

Zasada państwa prawa i jej „obrona”

Zasada ta, inaczej nazywana zasadą praworządności, została wyrażona w art. 2 Konstytucji: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” oraz w art. 7: „organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”.  Zgodnie z tą zasadą, państwo (w szczególności jego władze) w swoich rządach jest ograniczone ustanowionym przez siebie prawem. Innymi słowy, to właśnie prawo stoi ponad władzą państwową.

Apologeci zasady państwa prawa (składający się dotychczas z opozycji parlamentarnej i jej zwolenników), postulując przywrócenie jej znaczenia, sami proponują rozwiązania stojące w opozycji do jej istoty. Mowa tutaj w szczególności o dyskrecjonalnych uchwałach Sejmu (niebędących formalnie źródłem prawa powszechnie obowiązującego), za pomocą których odwoływano by sędziów powołanych przez Prezydenta, uznano by część organów konstytucyjnych za niekonstytucyjne (np. Krajową Radę Sądownictwa) czy unieważniono by część orzeczeń Sądu Najwyższego. Oczywiście ci właśnie apologeci powoływaliby się na stanowiska różnych organizacji międzynarodowych, które wydały niewiążące opinie prawne na temat niektórych uregulowań normatywnych w Polsce. Taka właśnie próba legitymacji ich działań prawdopodobnie doprowadziłaby do faktycznego wprowadzenia w życie ich postulatów, jednakże byłoby to zaprzeczeniem zasady państwa prawa.

Uchwała Sejmu i jej moc normatywna

Uchwała to akt wyrażenia woli za pomocą głosowania przez jakiś organ kolegialny, w tym przypadku jest to Sejm. Należy zauważyć, że w odróżnieniu od pojęcia „ustawy”, które zostało ściśle określone przez Konstytucję, pojęcie „uchwały” jest dosyć ogólne, zdaniem L. Garlickiego „obejmuje „wszelkie rodzaje sformalizowanych aktów podejmowanych przez Sejm, (…), zebrane na posiedzeniu i stanowiące wyraz ich woli”. Choć niektóre uchwały mogą mieć moc normatywną (np. regulamin Sejmu), to nie są one aktem prawa powszechnie obowiązującego i Sejm, co do zasady, nie może narzucić swojej woli innemu podmiotowi. Sejm może natomiast uchwalić uchwałę problemową, którą może skierować do innego podmiotu. Za jej pomocą zajmie stanowisko w bieżących sprawach i może w drodze prośby lub sugestii zwrócić się do konkretnych podmiotów o podjęcie działań.

Reasumując, Sejm może stwierdzić uchwałą, że np. dany organ jest niekonstytucyjny, lecz nie wywrze ten akt żadnych skutków prawnych, tylko będzie to wewnętrzna opinia organu kolegialnego jakim jest Sejm. Inaczej jednak twierdzą wspomniani apologeci. Ich zdaniem opinia organizacja międzynarodowej lub innego niepowołanego do tego organu (np. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej), są wystarczające do nadania uchwale Sejmu mocy prawa powszechnie obowiązującego.

Decyzjonistyczny suweren

Zdaniem apologetów, rządy Zjednoczonej Prawicy doprowadziły do zachwiania zasady państwa prawa. W ich ocenie sytuacja jest na tyle krytyczna, że niemożliwym lub wysoce utrudnionym jest przywrócenie uprzednio panującego ładu prawnego w drodze środków jakie przewiduje polskie prawodawstwo. Wobec tego nie można poprzestać na działaniach w granicach prawa, lecz należy je przekroczyć. Opisywany model działania wywraca istotę zasady państwa prawa poprzez zmianę hierarchii - to już nie prawo jest nad państwem, a państwo nad prawem. Wobec tego nie mamy już do czynienia z praworządnością, a z decyzjonizmem.

Decyzjonizm to (jak podaje J. Bartyzel) doktryna prawno-polityczna upatrująca w decyzji, tj. w rozstrzygającym wszelkie spory akcie woli politycznego suwerena, kreacyjną moc ustanawiania wydobywanego z chaosu przedpolityczności (względnie rewolucyjnej „antypolityki”) ładu politycznego (państwowego). Głównym zaś teoretykiem tej doktryny był Carl Schmitt. Zgodnie z tą koncepcją, ład prawny nie może poprzedzać państwa, którego istnienie uwarunkowane jest zniesieniem anarchii panującej w stanie natury i wprowadzeniem mechanizmów egzekwowalności prawa. Twórcą państwa jest suweren, który zarazem jest strażnikiem wprowadzonego przez siebie ładu prawnego. Ponieważ decyzje suwerena są źródłem prawa, on sam jest ponad nimi i w takim wypadku może on złamać konstytucję, aby ją obronić. Porządek znajduje się, w tym wypadku, wyżej aniżeli prawo, które ma na celu go chronić. Prawowitość podejmowanych przez suwerena decyzji nie uzasadnia się praworządnością, lecz koniecznością zapewnienia egzystencji państwa. W sytuacjach krytycznych może suweren wprowadzić nawet dyktaturę zawieszającej konstytucyjne zasady, której celem byłoby właśnie przywrócenie praworządności.

Koncepcja apologetów wpisuje się w doktrynę decyzjonizmu. To właśnie oni uważają się za przedstawicieli suwerena państwa, w którym zapanował chaos, a wydawane przez niego normy prawne nie zawsze są respektowane, a co za tym idzie, grozi mu anarchia. Oni uważając się za „strażników Konstytucji”, chcą ją łamać wprowadzając sprzeczne z nią rozwiązania prawne w imieniu „przywrócenia praworządności” i zaprowadzenia porządku prawnego według ich upodobania. Jakkolwiek koncepcja ta jest logiczna, to nie można jej pogodzić z hasłami głoszonymi dotychczas przez apologetów, co więcej, ona im zaprzecza.

Koniec zasady państwa prawa?

Niewątpliwie, jak już zostało przedstawione, decyzjonizm jest odwróceniem zasady państwa prawa. Postulaty apologetów wzywające do „przywrócenia praworządności” sugerują użycie do tego celu metod będących jej odwróceniem. Zaistniała sytuacja jest pewnym precedensem stanowiącym, że dla „przywrócenia praworządności” władza będzie mogła naruszać prawo, co w sposób oczywisty podważa jego pewność i osłabia zaufanie obywateli do państwa. Co więcej, podważone mogą zostać inne konstytucyjne zasady ustrojowe, takie jak np. trójpodział władzy, czy zasada nadrzędności norm konstytucyjnych. Natomiast poddana w wątpliwość jest również sama wiarygodność wspomnianych apologetów, gdyż broniąc zasady państwa prawa używają metod będących jej odwróceniem, a co za tym idzie rodzi się pytanie czy zasada państwa prawa jest przez nich skutecznie broniona, czy jest to jej koniec?

Kamil Smulski – starszy analityk Instytutu Ordo Iuris

Wraz z prawdopodobnym objęciem rządów przez koalicję, w skład której wejść mają partie lewicowe, w przestrzeni prawnej należy spodziewać się szczególnego „marszu przez prawo”, podobnego do ideologicznego „marszu przez instytucje”. Już teraz pojawiają się w mediach wypowiedzi zdradzające podjęcie w niedalekiej przyszłości zmasowanych działań mających na celu szeroką legalizację aborcji w Polsce, czyli usankcjonowanie łamania prawa do życia - podstawowego prawa każdego człowieka. W całej debacie na temat postulowanych, przewidywanych i rzekomo oczekiwanych przez Polki zmian prawnych w tym zakresie, oczywiście przemilcza się fakt, że – przyjmując w uproszczeniu – ok 50% obywateli, którym prawo do ochrony życia chce się odebrać to… kobiety. Tym bardziej zaskakujące jest, że o zmiany w prawie mające skutkować możliwością zabijania jednakowo – chłopców i dziewczynek, najbardziej walczą organizacje rzekomo broniące praw kobiet.

Aborcja to zabijanie również kobiet

Wydaje się, że truizmem jest powtarzanie faktu, że wśród dzieci, które rodzą się każdego dnia, ok. 50% to kobiety. Skoro przychodzą na świat jako kobiety (dziewczynki, noworodki płci żeńskiej), to logicznym jest, że kobietami są także na etapie życia płodowego. Jak potwierdzają naukowcy, płeć człowieka definiowana jest już w momencie połączenia się gamety męskiej z gametą żeńską, czyli zapłodnienia. Moment poczęcia decydujący o zaistnieniu nowego człowieka płci żeńskiej jest również tym, od którego mamy do czynienia z kobietą.

Celem i skutkiem aborcji jest pozbawienie życia człowieka przed jego narodzeniem. Wśród tych ludzi, z oczywistych względów, około połowa to kobiety. Prosta jest zatem odpowiedź na pytanie, czy wykonywanie aborcji i prawne przyzwolenie na nią stanowi zamach na kobiety? Rzecz jasna tak – wyniku tej procedury pozbawiane życia są również nienarodzone dziewczynki, czyli kobiety. Jednocześnie aborcja to pogwałcenie najważniejszego prawa, jakim dysponują kobiety na równi z mężczyznami – prawa do życia. Legalizacja aborcji w państwie oznaczałaby także naruszenie najważniejszych przepisów Konstytucji i umów międzynarodowych, którymi Polska jest związana.

Grunt to świadomość, czym jest aborcja

Środowiska lewicowe wspierane przez organizacje pozarządowe, czerpiące ogromne zyski z nielegalnego handlu zagrażającymi zdrowiu kobiet pigułkami poronnymi od dawna marzą o wprowadzeniu w Polsce aborcji „bez granic”. Wiadomo, gdy w grę wchodzą zyski, dobro kobiet zejść musi na drugi albo i dalszy plan. Szkoda tylko, że w społeczeństwie (które w tych zyskach w końcu nie uczestniczy) nie może przebić się prawda o tym, czym w rzeczywistości jest aborcja reklamowana jako bezpieczna. Sięgając jednak do źródeł bardziej naukowych niż slogany aktywistek trudniących się rozprowadzaniem tabletek poronnych, można znaleźć tego rodzaju opisy skutków przeprowadzenia „bezpiecznej aborcji” z użyciem tabletek poronnych:

 „22-letnia kobieta (180 cm, 70 kg) trafiła do szpitala z martwym płodem, twierdząc, że poroniła. (…) Po zażyciu leków [tabletek aborcyjnych] miała silną biegunkę i około godz. 20:00. Odczuwała silny ból brzucha. Zeznała, że około godziny 20:45 urodziła martwy płód. Wyniki sekcji zwłok płodu były następujące: budowa ciała odpowiednia do wieku płodu. Waga: 286 g, długość: 26 cm, płeć: kobieta. Wymiary wskazywały na 20–21 tydzień ciąży. Sekcja zwłok wykazała, że podczas porodu czynność układu sercowo-naczyniowego płodu była nienaruszona, dlatego też płód wydawał się w tym czasie żywy. (…) Budowa łożyska odpowiadała drugiemu lub trzeciemu trymestrowi ciąży. Stwierdzono rozległe krwotoki w obrębie łożyska, prawdopodobnie wskazujące na odklejenie się łożyska”[1].

Warto mieć świadomość tego, na czym polega troska o prawa kobiet w wykonaniu lewicowych polityków i publicystów postulujących wdrażanie postulatów aktywistów aborcyjnych.    

Realny „marsz przez prawo”

W najczarniejszym scenariuszu nadchodzących wydarzeń politycznych (i w dalszej kolejności prawnych) przyzwolenie na przypadki takie jak opisany wyżej może przybrać formę obowiązującego prawa. Oczywiście, jak możemy się dowiedzieć od doradców prawnych środowisk proaborcyjnych, którzy teraz jako eksperci „radzą” politykom co zrobić, aby aborcję stopniowo legalizować, nie będzie to łatwe. Dlaczego? Bo cały polski system prawny ukierunkowany jest na ochronę życia każdego, w tym nienarodzonego, człowieka i prosta zmiana ustawy nie wystarczy. Nie przeszkadza to jednak niektórym występować też z pomysłami legalizacji aborcji w drodze ministerialnego rozporządzenia, czyli z pominięciem parlamentu (a więc głosu przedstawicieli Narodu) i całego procesu legislacyjnego, który ma na celu dogłębne zastanowienie się i przedyskutowanie proponowanych zmian w prawie, dzięki czemu zapewnia stabilność i pewność prawa oraz chroni obywateli przed samowolą polityczną. Oczywiście taka droga, jak i wiele innych rozważanych obecnie, a mających w praktyce na celu znaczne zwiększenie odsetka śmiertelności wśród dzieci, musiałyby oczywiście całkowicie ignorować obowiązującą Konstytucję RP i ratyfikowane umowy międzynarodowe, ale – parafrazując znane powiedzenie – „kto władzy zabroni?”.

Prawna ochrona życia to element międzynarodowego systemu praw człowieka

Mając więc świadomość, jaki jest cel owego „marszu przez prawo” i wywrócenia budowanego od upadku komunizmu porządku prawnego w obszarze praw człowieka w Polsce, warto przypomnieć zaledwie kilka obowiązujących w naszym kraju przepisów o charakterze ponadustawowym, z których wynika prawna ochrona życia człowieka przed urodzeniem:

• Art. 30 Konstytucji RP – „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych” oraz art. 38 Konstytucji RP - „Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia”.
• Art. 6 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych - „Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to powinno być chronione przez ustawę. Nikt nie może być samowolnie pozbawiany życia”.
• Preambuła Konwencji o prawach dziecka - „dziecko, z uwagi na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, w tym właściwej ochrony prawnej, zarówno przed, jak i po urodzeniu”.
• Art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - „Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę”.
• Art. 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej – „Każdy ma prawo do życia. Nikt nie może być skazany na karę śmierci ani poddany jej wykonaniu”.

Poza aktami prawa pozostaje rzecz jasna zdrowy rozsądek – jak można przyznać rację politykom i aktywistom, że sposobem ochrony praw kobiet jest odebranie im prawa podstawowego, bez ochrony którego z wszystkich innych nigdy nie skorzystają? Niezrozumiałe w tym zakresie jest też milczenie przedstawicieli świata nauki, których badania potwierdzają jednoznacznie, że mówiąc o aborcji, mówimy w rzeczywistości o zabijaniu ludzi, a nie dokonaniu zmiany w stanie określanym jako ciąża.   

R.pr. Katarzyna Gęsiak - dyrektor Centrum Prawa Medycznego i Bioetyki

Ponad 70 proc. dzieci potwierdza łatwość znalezienia pornografii w Internecie. Szacuje się, że aż 55 proc. polskich dzieci miało kontakt z takimi treściami jeszcze przed 12. rokiem życia, a 11 proc. badanych w wieku 14-16 lat korzysta z nich regularnie.  Badania naukowe wskazują, że wpływ pornografii na młodzież jest skrajnie szkodliwy pod wieloma względami, dlatego między innymi we Francji, Wielkiej Brytanii, i w Stanach Zjednoczonych trwają intensywne prace nad wprowadzeniem skutecznej ochrony małoletnich przed tego typu treściami. W niektórych stanach USA stosowne mechanizmy już funkcjonują. Jak będzie w Polsce?

Problem dostępu małoletnich do treści pornograficznych i regularnego korzystania z pornografii dotyczy coraz szerszej grupy młodych osób na całym świecie. Dane statystyczne przedstawiane przez różne ośrodki badawcze wskazują, że w ostatnich latach nie tylko wzrasta liczba osób korzystających systematycznie z pornografii, ale mocno obniżył się wiek kontaktu z tego typu materiałami.

55 proc. dzieci w Polsce widziało pornografię nim ukończyło 12 lat

Dotarcie do materiałów pornograficznych jest dziś nieporównywalnie prostsze niż przed laty. Do tego, w przeciwieństwie do minionych lat, są to głównie materiały wideo udostępniane bezpłatnie na stronach szczegółowo prezentujących najbardziej skrajne formy zachowań seksualnych. Upowszechnieniu pornografii sprzyja Internet, a swobodny dostęp do niego ma praktycznie każdy nastolatek. W raporcie Państwowego Instytutu Badawczego NASK z 2022 roku 73 proc. dzieci i 71,1 proc. młodzieży zadeklarowało, że znalezienie pornografii nie sprawia im trudności. Obniżeniu uległ również wiek osób wchodzących na strony z pornografią. W Polsce już nawet 10-latki mają z nią kontakt. Taki wiek pierwszego wirtualnego kontaktu zadeklarował co piąty młody człowiek (18,5 proc.). Zdecydowana większość z nich pornografii szuka właśnie poprzez urządzenia elektroniczne. Rodzice zaś coraz częściej kupują smartfony nawet kilkuletnim dzieciom.

Obecnie, po okresie pandemii, czas korzystania przez nastolatki z Internetu wynosi średnio 4 godziny i 50 minut dziennie, a w dni wolne od szkoły ponad 6 godzin. Co dziesiąte dziecko jest aktywne w sieci aż ponad 8 godzin na dobę, a co szóste korzysta z Internetu po godzinie 22.00. Część tego czasu przeznacza jest na konsumpcję pornografii.

Zyski pornobiznesu

Polska nie jest wyjątkiem na mapie świata. Instytut Psychologii PAN przytoczył badania z Wielkiej Brytanii, gdzie już co czwarte dziecko w wieku zaledwie od 7 do 12 lat odwiedziło stronę z treściami pornograficznymi. Regularnie, przynajmniej raz w tygodniu, aż 12 proc. brytyjskich 12-latków wchodzi na strony z pornografią. W Hiszpanii pierwszy kontakt z materiałami porno deklarują już 9-latki.  

Witryny pornograficzne generują ogromny ruch w sieci. Już w 2011 r. oceniano, że co sekundę strony zawierające pornografię zaczyna oglądać ok. 28 tys. internautów, co na minutę dawało 1,8 mln osób. W tamtym czasie biznes pornograficzny przynosił ok. 100 mln dolarów zysku. Był to jednak czas, w którym dopiero rozpoczynał się gwałtowny rozwój produkcji i sprzedaży smartfonów z nieograniczonym dostępem do Internetu.

Pornografia działa jak narkotyk

Specjaliści z zakresu psychologii rozwoju nie pozostawiają wątpliwości, że każdy kontakt młodego człowieka z pornografią negatywnie wpływa na rozwój jego mózgu, na kształtowanie postaw, relacji i więzi. Jak wskazują naukowcy z Polskiej Akademii Nauk, mechanizm kompulsywnego korzystania z pornografii jest identyczny z mechanizmem uzależniającym od hazardu czy substancji psychoaktywnych. Warto zauważyć, że Światowa Organizacja Zdrowia od 1 stycznia 2022 roku umieściła w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) nową jednostkę chorobową -kompulsywne zachowania seksualne.

Coraz więcej państw wprowadza ograniczenia w dostępie do pornografii

W ostatnim czasie dostrzegając, jak tragiczne konsekwencje niesie konsumpcja pornografii przez młodzież, prace nad skuteczną ochroną dzieci rozpoczęto w państwach, które charakteryzują się swobodnym podejściem do sfery moralności oraz wychowania dzieci i młodzieży. Wśród nich znajdują się m.in. Francja, Wielka Brytania, czy Stany Zjednoczone. Do wprowadzenia mechanizmów ochronnych przygotowują się też chociażby. Włochy.

Konieczność bezzwłocznych działań

W 2023 r. z projekt ustawy ograniczającej dostęp do treści pornograficznych przez dzieci, przedstawiło polskie Ministerstwo Cyfryzacji. Pomimo mankamentów na które wskazywał Instytut Ordo Iuris, projekt był krokiem w dobrym kierunku. Niestety zaplanowane na wrzesień 2023 r. wysłuchanie publiczne w sprawie projektu zostało odwołane. W wyniku zakończenia kadencji parlamentu, prace nad projektem przerwano. W konsekwencji dzieci nadal mają niczym nieograniczony dostęp do pornografii, którą w oparciu o badania można określić mianem współczesnego narkotyku. Stan ten domaga się reakcji ze strony ustawodawcy. Wcześniej jednak potrzeba wyraźnego głosu rodziców, opiekunów i wszystkich zainteresowanych zdrowiem młodzieży. Do tego konieczna jest dokładna diagnoza problemu. Niniejszą publikacją rozpoczynamy serię cotygodniowych komentarzy mających taką diagnozę współtworzyć.

Paweł Kwaśniak - koordynator Projektów Społecznych Instytutu Ordo Iuris

Rafał Dorosiński - członek Zarządu Instytutu Ordo Iuris

Zapewne wszystkim dobrze znana jest pochodząca z prawa rzymskiego łacińska paremia „Ignorantia iuris nocet”. Istotą wyrażonej w niej zasady jest to, że dana jednostka, w piśmiennictwie określana jako podmiot prawa, nie może się skutecznie uzasadniać swoich działań albo zaniechań powołaniem się na nieznajomość norm prawnych. Nie wchodząc tutaj w kwestie rzeczywistego obowiązywania czy stosowania tej zasady we Francji, w której obecnie głowa państwa deklaruje wprowadzenie „prawa” do aborcji, stwierdzić można, że cytowana maksyma niewątpliwie wyraża również pewną bardziej uniwersalną prawdę o życiu, co zauważyli już twórcy Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Pozostaje więc pytanie, czy ignorancja – lub inaczej: pogarda wobec prawa – szkodzi wszystkim czy niektórym?

Wymyślone „prawo do aborcji” i prawa człowieka

Tytułem wstępu należy wyjaśnić, że termin „prawo do aborcji” jest tworem sztucznym i niemającym podstaw w żadnym wiążącym akcie prawa międzynarodowego czy polskiego oraz – w mojej ocenie – francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r., do której odwołuje się obowiązująca konstytucja Francji. Wręcz przeciwnie – przyjęty przez społeczność międzynarodową system praw człowieka stoi na straży ludzkiego życia, stanowiąc w wielu wiążących państwa-sygnatariuszy umowach, traktatach, konwencjach, etc., że życie człowieka podlega ochronie prawnej. Jako dobitny przykład przywołać można chociażby art. 2 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka: „prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę”. Uwagę wypada zwrócić na fakt, że ta międzynarodowa umowa wspomina o ochronie prawa każdego człowieka do życia przez ustawę. W Polsce mamy więc w pierwszej kolejności tzw. ustawę zasadniczą, czyli Konstytucję, która w rozdziale II zatytułowanym „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”, wskazuje na prawo każdego do życia i zapewnia o gwarantowanej każdemu prawnej ochronie życia (art. 38). Ochrona wartości najważniejszej dla jednostki – życia - wynika ponadto z szeregu innych polskich ustaw, z kodeksem karnym na czele.

Francuska konstytucja z „miejscem” na aborcję?

Na tle Konstytucji RP ciekawie prezentuje się konstytucja Republiki Francuskiej. Obowiązująca od 4 października 1958 r. ustawa zasadnicza Francji ma charakter w zasadzie wyłącznie ustrojowy i nie zawiera analogicznego do polskiej konstytucji rozdziału regulującego kwestie praw i wolności człowieka i obywatela. Przepisy takie wskazane zostały natomiast w preambule konstytucji, nie bezpośrednio, lecz przez odwołanie do Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. W pierwszym zdaniu preambuły do konstytucji francuskiej czytamy: „Naród francuski uroczyście ogłasza swoje przywiązanie do praw człowieka i zasad suwerenności narodowej określonych w Deklaracji z 1789 r. (…)”[1].

Pozostawiając całkowicie na boku ocenę samego aktu prawnego i wydarzeń, które towarzyszyły jego przyjęciu, warto przyjrzeć się zawartym w nim przepisom. Już w preambule znaleźć można interesujący fragment, stanowiący: „Przedstawiciele Narodu Francuskiego, uformowani w Zgromadzenie Narodowe, uznając nieznajomość, zapominanie lub pogardę praw człowieka za jedyne przyczyny nieszczęść publicznych i zepsucia rządów, postanowili przedstawić w uroczystej Deklaracji naturalne, niezbywalne i święte prawa człowieka, aby niniejsza Deklaracja, stale przedstawiana wszystkim członkom ciała politycznego, nieustannie przypominała im o ich prawach i obowiązkach (…)”[2]. W zakresie omawianej tematyki najistotniejsze wydają się dwa przepisy Deklaracji: art. 1, w którym uznano, że „ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi w prawach. Rozróżnienia społeczne mogą opierać się wyłącznie na względach dobra wspólnego”, oraz art. 4 stanowiący, że „wolność polega na możliwości czynienia wszystkiego, co nie szkodzi innym. Zatem korzystanie z praw naturalnych każdego człowieka nie ma innych granic niż te, które zapewniają innym członkom społeczeństwa korzystanie z tych samych praw. Granice te mogą być określone wyłącznie przez ustawę”. Innymi słowy – w mojej ocenie z cytowanego art. 1 Deklaracji logicznie wynika, że skoro „ludzie rodzą się wolni”, to ludźmi jednakowo są jednostki na etapie poprzedzającym proces narodzin (ze zdania tego wynika, że to ludzie się rodzą, a nie „zlepki komórek” stają się ludźmi poprzez fakt narodzenia). Dalej art. 4 Deklaracji wyraźnie określa granice korzystania z wolności przysługującej jednostce – jest nią warunek nieszkodzenia innym (w jęz. oryginalnym: „la liberté consiste à pouvoir faire tout ce qui ne nuit pas à autrui”). Co istotne, wydaje się, że użyte w tym przepisie słowo „autrui” czyli „inni”, nie powinno wpisywać się w dyskusję nad sztucznie kreowanymi dylematami, czy słowo „każdy” użyte w kontekście prawa do ochrony życia np. w polskiej Konstytucji obejmuje również człowieka nienarodzonego, czy też nie. Argument ten jest tym bardziej uzasadniony, że w drugim zdaniu omawianego art. 4 Deklaracji mowa jest o korzystaniu z praw naturalnych każdego człowieka, a jak wiadomo – prawa naturalne posiada każda istota o ludzkim DNA wyłącznie z tej racji, że przynależy do rodzaju ludzkiego. Zatem, we francuskiej Deklaracji zwrócono uwagę na fakt istnienia praw naturalnych, które obecnie tak często się kwestionuje. 

„Prawo do aborcji” we francuskiej konstytucji?

Takim pomysłem pochwalił się kilka dni temu prezydent Emanuel Macron, który już wcześniej zasłynął z tego, że gwarantujący takie prawo przepis chciał wprowadzić do znajdującej się na szczycie w hierarchii unijnych aktów prawnych Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP UE). Wydaje się, że postulując tę zmianę w KPP UE, prezydent Francji albo w pełni zignorował pozostające w oczywistej sprzeczności przepisy mówiące o ludzkiej godności i prawie do życia, albo myślał o szerokiej ingerencji w ten akt prawny, co jednak z pewnością spotkałoby się z głośnym sprzeciwem części państw członkowskich. W każdym razie, najwyraźniej tematu nie porzucił i pomysł eliminowania części Europejczyków jeszcze przed narodzeniem zamierza teraz realizować na terytorium własnego kraju.

Pomysł wpisania „prawa do aborcji” do francuskiej ustawy zasadniczej wydaje się o tyle zaskakujący, że – jak już wspomniano – konstytucja co do zasady nie odnosi się do kwestii praw człowieka, lecz reguluje kwestie ustrojowe państwa. Zapewne „dopisanie” takiej konstrukcji prawnej do Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z różnych przyczyn nie wchodzi w grę, ale być może pewnym argumentem jest też fakt, że przepis o w istocie nieistniejącym „prawie do aborcji” po prostu kłóci się z przepisami Deklaracji, do której odwołał się naród francuski w preambule konstytucji.   

Oby Polska nie poszła tropem francuskim

Nasza Konstytucja wyraźnie stanowi w art. 38, że państwo zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. W praktyce oznacza to, na co zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w wyroku w sprawie K 1/20, że „organach państwa spoczywa obowiązek stanowienia takiego prawa, by chroniło ono życie, i to życie każdego człowieka niezależnie od tego, w jakiej sytuacji znajduje się”. W art. 38 Konstytucji znajduje się więc zobowiązanie dla władz. Aksjologia polskiej Konstytucji, bogate orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego na temat ochrony życia, właściwe przepisy ustawowe nie przeszkadzają jednak niektórym przedstawicielom parlamentu, dziennikarzom, aktywistkom, etc. w głoszeniu haseł o wprowadzeniu przepisów o aborcji w zupełnie swobodny sposób, np. z pominięciem procesu legislacyjnego.

Ignorantia iuris nocet – czy na pewno?

Obserwowana nie tylko u nas czy Francji czasem głęboka ignorancja wobec prawa, ale rozumiana szeroko – jako uświadomiona i umyśla drwina z pewnych zasad, wypracowywanych niekiedy latami i okupionych licznymi ofiarami - z pewnością zaszkodzi. Rodzi się pytanie – komu? Pozostając w temacie ludzi nienarodzonych, którym stopniowo w kolejnych krajach odbiera się prawną ochronę życia, można odpowiedzieć, że szkodzi im właśnie. Ale nie tylko. Jak zauważyli twórcy francuskiej Deklaracji z 1789 r., „nieznajomość, zapominanie lub pogarda dla praw człowieka są jedynymi przyczynami nieszczęść publicznych”. Pogarda wobec praw naturalnych i chroniących je praw stanowionych może nie spowoduje konsekwencji zbieżnych z dosłownym znaczeniem rzymskiej paremii, ale dotknie całe społeczeństwa.      

R.pr. Katarzyna Gęsiak – dyrektor Centrum Prawa Medycznego i Bioetyki Ordo Iuris

· W najbliższy wtorek mieszkańcy amerykańskiego Ohio zadecydują w referendum, czy tzw. prawa reprodukcyjne i prawo do aborcji zostaną wpisane do stanowej konstytucji.

· Referendum jest związane z wyrokiem Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, który w sprawie Dobbs v. Jackson Women's Health Organization z 2022 roku, który potwierdził, iż Konstytucja USA nie gwarantuje tzw. prawa do aborcji.

· Na mocy wspomnianego orzeczenia, kompetencja do prawnego uregulowania kwestii aborcji i ochrony życia nienarodzonego znalazła się w gestii władz stanowych.

Wyrok Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych

W wyroku z 2022 roku Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych zakwestionował dotychczasową linię orzeczniczą, zapoczątkowaną orzeczeniem w sprawie Roe v. Wade z 1973 roku, a potwierdzoną wyrokiem w sprawie Planned Parenthood v. Casey z 1991 roku, wedle których prawo do aborcji miałoby wynikać z Konstytucji USA. W swym najnowszym orzeczeniu Sąd Najwyższy większością głosów stwierdził, iż decyzja w sprawie Roe v. Wade w momencie jej wydania była błędna i wymaga uchylenia, a sama Konstytucja USA nie gwarantuje prawa do aborcji. W związku z tym, omawiana problematyka powinna zostać w gestii władz poszczególnych stanów, które mogą unormować ją na poziomie prawa stanowego.

Poszczególne stany decydują o stopniu ochrony życia ludzkiego

Po ogłoszeniu wyroku Dobbs v. Jackson kwestia unormowania prawa aborcyjnego ponownie, tak jak miało to miejsce przed orzeczeniem w sprawie Roe v. Wade, a więc przed 1973 rokiem, znalazła się w zakresie kompetencji władz poszczególnych stanów. Większość z nich zdecydowała się na uregulowanie tej kwestii przez stanowe legislatury. Konserwatywne stany zwiększyły zakres ochrony dzieci nienarodzonych, decydując się na wprowadzenie zakazu aborcji, z wyjątkiem przewidzianym dla ratowania życia kobiety. Tak uczyniono m.in. w Teksasie czy Tennessee.  Inne stany wprowadziły daleko idącą (jak na warunki amerykańskie) ochronę życia, np. poprzez tzw. heartbeat bills, czyli dosłownie „ustawy o biciu serca”, zgodnie z którymi przeprowadzenie aborcji jest niemożliwe po wykryciu bicia serca u dzieci nienarodzonych (zwykle ok. 5 lub 6 tygodnia ciąży). Na taki model ochrony nienarodzonych zdecydowała się m.in. Georgia. Niestety część lewicowych stanów zdecydowała się pójść w drugim kierunku, pozbawiając nienarodzonych ochrony prawnej nawet na późniejszych etapach ciąży. Haniebnym przykładem jest tutaj stan Kolorado, który zalegalizował aborcję do dnia porodu, pozwalając na uśmiercanie dzieci tuż przed ich narodzeniem.

Niektóre stany poddały kwestię ochrony życia ludzkiego pod głosowanie obywateli, którzy mieli zadecydować o tej sprawie w referendum. Na ten krok zdecydowano się w Kansas, Kalifornii, Michigan czy Vermont, gdzie mieszkańcy przegłosowali w 2022 roku wpisanie tzw. prawa do aborcji do stanowych konstytucji. W Kentucky odrzucono natomiast poprawkę, na mocy której żaden przepis konstytucji tego stanu nie może być interpretowany jako chroniący prawo do aborcji lub do publicznego jej finansowania. Szczególnie szokujące były wyniki referendum przeprowadzonego również w 2022 roku w Montanie. Tamtejsi wyborcy zagłosowali przeciwko propozycji, mającej na celu zobligowanie „dostawców usług zdrowia publicznego” do ratowania życia dzieci, które urodziły się żywe w wyniku nieudanej aborcji.

Referendum w Ohio

Na podobne rozwiązanie, z inicjatywy organizacji proaborcyjnych, zdecydowano się również w Ohio. W referendum, które zostanie przeprowadzone we wtorek 7 listopada mieszkańcy zadecydują o wpisaniu do art. 1 nowego ust. 2 w następującym brzmieniu:

1. Każda osoba ma prawo do podejmowania i realizowania własnych decyzji reprodukcyjnych, w tym między innymi decyzji dotyczących:

1. antykoncepcji;
2. leczenia bezpłodności;
3. kontynuowania własnej ciąży;
4. opieki po poronieniu; oraz
5. aborcji

2. Państwo nie może, bezpośrednio ani pośrednio, obciążać, karać, zakazywać, ingerować ani dyskryminować:

1. dobrowolnego korzystania z tego prawa przez osobę fizyczną lub;
2. osoby lub podmiotu, który pomaga osobie korzystającej z tego prawa.

chyba że państwo wykaże, że stosuje najmniej restrykcyjne środki w celu poprawy zdrowia danej osoby zgodnie z powszechnie akceptowanymi i opartymi na dowodach standardami opieki.

Aborcja może być jednak zakazana po osiągnięciu przez płód zdolności do życia. W żadnym jednak wypadku aborcja nie może być zakazana, jeśli w profesjonalnej ocenie lekarza prowadzącego ciężarną pacjentkę jest ona niezbędna do ochrony życia lub zdrowia ciężarnej pacjentki.

3.  W rozumieniu niniejszej sekcji:

"Żywotność płodu" oznacza "moment w ciąży, w którym, w profesjonalnej ocenie lekarza prowadzącego ciężarną pacjentkę, płód ma znaczne prawdopodobieństwo przeżycia poza macicą przy zastosowaniu rozsądnych środków. Jest to ustalane indywidualnie dla każdego przypadku".

"Stan" obejmuje każdy podmiot rządowy i każdą jednostkę podziału politycznego.

4.  Niniejszy ustęp jest samowykonalny.

Jak widać, pod głosowanie poddano nie tylko samą kwestię dostępu do tzw. legalnej aborcji, ale również sprawy związane z leczeniem niepłodności czy dostępem do antykoncepcji. W tym momencie warto zwrócić uwagę na odniesienia do koncepcji tzw. praw reprodukcyjnych i seksualnych (sexual and reproductive health and rights). Termin ten pojawił się oficjalnie po raz pierwszy w dokumentach Międzynarodowej Konferencji nt. Populacji Rozwoju w 1994 roku. W jego zakres środowiska lewicowe włączają szereg zagadnień, w tym przede wszystkim tzw. prawo do aborcji na życzenie, rozumiane jako prawo człowieka. Jest to więc koncepcja sprzeczna sama w sobie, jako że tzw. prawo do aborcji stoi w oczywistej sprzeczności z prawem do życia. Obecnie, poprzez wprowadzanie pojęcia „praw seksualnych i reprodukcyjnych” do tekstów różnych umów międzynarodowych, jak i aktów tzw. soft law, środowiska lewicowe promują dostęp do tzw. aborcji na żądanie.

Taki sposób rozwiązania fundamentalnego problemu, jakim bez wątpienia jest potrzeba ochrony życia ludzkiego od momentu poczęcia, budzi jednak daleko idące zastrzeżenia. Prawa człowieka, a takim jest niewątpliwie prawo do życia, nie powinny być przedmiotem decyzji podejmowanych w głosowaniu. Należy bowiem pamiętać, iż prawo do życia jest prawem fundamentalnym, warunkującym możliwość korzystania z wszelkich innych praw. Jest więc czymś przysługującym każdemu człowiekowi od momentu poczęcia, dlatego też nie można go odebrać w drodze głosowania. W dodatku należy pamiętać o intensywnej działalności organizacji proaborcyjnych, szczególnie silnych w Stanach Zjednoczonych, które zniekształcają debatę na temat ochrony życia nienarodzonego i aktywnie wpływają na polityków.

Patryk Ignaszczak – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris

We Wrocławiu zakończyły się prekonsultacje dotyczące utworzenia na terenie miasta Strefy Czystego Transportu. Zgłoszono szereg uwag do koncepcji, a większość uczestników była przeciwna pomysłowi zakazywania wjazdu na część terenu miasta samochodami spalinowymi. Organizatorzy zatem zdecydowali się kontynuować prekonsultacje z wybranymi organizacjami.

Mieszkańcy przeciwni ograniczaniu ich wolności

Wrocław przygotowuje się do utworzenia na terenie miasta Strefy Czystego Transportu, czyli obszaru obejmującego całość lub część dróg publicznych zarządzanych przez gminę, na które zakazuje się wjazdu samochodów, za wyjątkiem pojazdów niskoemisyjnych wskazanych w ustawie lub uchwale rady gminy.

Pojazd niespełniający wymagań dopuszczających do wjazdu na obszar Strefy Czystego Transportu nie może ani wjechać na drogę publiczną zarządzaną przez gminę, ani też poruszać się po takiej drodze. Taki pojazd samochodowy może być przemieszczany po drogach publicznych jedynie jako ładunek, na przykład na lawecie samochodowej. Sytuację wyjątkową, w której samodzielne poruszanie się pojazdu niespełniającego wymagań strefy jest możliwe, stanowi wyjazd bezpośrednio na drogę niezarządzaną przez gminę na przykład z prywatnego podwórka wprost na drogę krajową przebiegającą przez obszar danej gminy, w której ustanowiono Strefę Czystego Transportu, albo przemieszczanie wyłącznie po drogach wewnętrznych, przykładowo wokół bloku albo po parkingu wewnętrznym hipermarketu.

W celu wypracowania koncepcji przyszłej Strefy Czystego Transportu prowadzone były prekonsultacje publiczne, które właśnie się zakończyły. Lokalne władze przyznały, że więcej osób chciało uniknąć powoływania Strefy Czystego Transportu, dlatego też postanowiono zorganizować "II etap konsultacji społecznych".

Wykluczające zasady dalszych konsultacji

Tak zwany drugi etap konsultacji społecznych polegać ma na dyskusji dwudziestu wybranych przez władze samorządowe osób, w tym dwunastu lokalnych mieszkańców (segregowanych według płci, wieku i kilku innych kategorii) oraz czterech przedstawicieli organizacji społecznych. Mogą to być jednak tylko organizacje, które mają siedzibę lub oddział we Wrocławiu. Podczas konsultacji trzeba być obecnym stacjonarnie podczas trzech porannych posiedzeń (dwa w listopadzie i jedno w grudniu) co wyklucza udział osób niezajmujących się zawodowo przedmiotem konsultacji. Trudno sobie bowiem wyobrazić, by przeciętny obywatel brał trzy dni urlopu, by przekonywać władze miejskie, że nie powinny popełniać błędu Krakowa i ustanawiać Strefy Czystego Transportu na terenie miasta.

Co więcej, aby skutecznie zgłosić się do konsultacji, trzeba z góry zadeklarować stosunek do pomysłu ustanowienia Strefy Czystego Transportu, ponieważ organizatorzy sami wybiorą sobie (to znaczy, wylosują) po dwie organizacje reprezentujące odmienne poglądy na tę sprawę.

Warto wziąć udział, choć to nie koniec

Jak pokazały wnioski pierwszego etapu prekonsultacji, presja społeczna ma sens. Władze lokalne, w obliczu wyraźnego sprzeciwu społecznego, muszą uciekać się do nowych metod przeforsowania swoich ideologicznych pomysłów, bowiem dotychczasowe działania nie pozwoliły im wykazać społecznego poparcia.

Z tego powodu nie warto bojkotować kolejnych, ograniczonych i wypaczonych konsultacji, lecz tłumnie zgłosić swój akces do tego wąskiego gremium. Konsultacje te i tak się odbędą, a brak zgłoszeń ze strony przeciwników Stref Czystego Transportu da władzom samorządowym „argument społeczny” do wprowadzania radykalnych ograniczeń praw i wolności.

Ten drugi etap konsultacji nie będzie jednak ostatnim. Instytut Ordo Iuris stoi bowiem na stanowisku, że aktualne rozmowy to jedynie prekonsultacje publiczne. Nie spełniają one bowiem warunków oficjalnych konsultacji społecznych w rozumieniu ustawy, ponieważ nie dotyczą projektu uchwały, a jedynie wypracowania koncepcji przyszłej Strefy Czystego Transportu. Mieszkańcy Wrocławia i okolic przygotować się zatem muszą na długotrwałą walkę w obronie swoich konstytucyjnych wolności i praw.

Walcz z pomocą Ordo Iuris

Osoby i organizacje, które wezmą udział w drugim etapie prekonsultacji, mogą liczyć na aktywne, merytoryczne wsparcie Instytutu Ordo Iuris. Dzięki, między innymi, staraniom Instytutu, uchwała Rady Miasta Krakowa w sprawie ustanowienia Strefy Czystego Transportu na terenie całego miasta została zaskarżona przez Wojewodę Małopolskiego do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Braliśmy także udział w konsultacjach publicznych utworzenia Strefy Czystego Transportu w Warszawie, gdzie termin zakończenia prac nad uchwałą został istotnie wydłużony. Aktualnie przygotowujemy obszerny raport o Strefach Czystego Transportu oraz poradnik dla małych i średnich przedsiębiorców, który pomoże im obronić swój biznes przed nieodwracalnymi szkodami spowodowanymi ustanowieniem Strefy Czystego Transportu w ich mieście. Pomożemy także osobom, które wezmą udział w dalszych prekonsultacjach we Wrocławiu. Termin zgłoszeń upływa 12 listopada.

Łukasz Bernaciński – członek zarządu Instytutu Ordo Iuris

Regulamin prekonsultacji – LINK