kościół

· Wiele komentarzy wywołało opublikowanie umowy koalicyjnej, zawartej przez ugrupowania, które prawdopodobnie utworzą nowy rząd.

· Postanowienia tego porozumienia prezentują odmienną koncepcję relacji między państwem a Kościołem, w porównaniu do dotychczasowej tradycji prawnej, akcentując rozdział i pomijając współdziałanie.

· W Polsce obserwujemy rozdział państwa od Kościoła w ramach tzw. separacji przyjaznej skoordynowanej. Zgodnie z tą koncepcją, kościoły i inne wspólnoty wyznaniowe stanowią niezależne podmioty, które uczestniczą w życiu społeczeństwa obywatelskiego.

· Konstytucja RP w art. 25 ust. 3 wyraźnie wskazuje, iż państwo i związki wyznaniowe mają ze sobą współdziałać na rzecz dobra człowieka i dobra wspólnego.

W minionym tygodniu doszło do zawarcia koalicji pomiędzy Koalicją Obywatelską, Trzecią Drogą i Lewicą. Umowa koalicyjna zawiera wiele kontrowersyjnych zapisów, w tym punkt 18, w którym sygnatariusze umowy wzywają do „rozdziału Kościoła od Państwa, opartego na zasadach wzajemnej niezależności oraz bezstronności państwa w sprawach przekonań religijnych i światopoglądowych”.

Co dokładnie kryje się pod tym hasłem, pozostaje kwestią otwartą. Żadna ze stron koalicji nie wyraziła jasnego stanowiska w tej sprawie. Jednakże, z uwagi na dotychczasowe przekazy medialne i liczne wypowiedzi przedstawicieli partii koalicyjnych, można domniemywać, że chodzi m.in. o wypowiedzenie Konkordatu, likwidację Funduszu Kościelnego, opodatkowanie księży, a także usunięcie lekcji religii ze szkół. W rezultacie, oznaczałoby to przekształcenie Polski nie tylko w państwo świeckie, wrogo nastawione do religii, ale i państwo, w którym znaczenie Kościoła będzie celowo minimalizowane.  

Separacja (nie)przyjazna?  

W trakcie prac nad Konstytucją z 1997 r. debatowano nad formą uregulowania wzajemnych relacji obu podmiotów. Była to jedna z ważniejszych kwestii, bowiem model przyjętego przez państwo stosunku do religii i kościołów warunkuje m.in. decyzje polityczne, stosunki gospodarcze a także społeczne. Ponadto wpływa na relacje praw indywidualnych wynikających z wolności myśli, sumienia i religii, z konkurencyjnymi prawami przysługującymi innym podmiotom indywidualnym bądź kolektywnym, w tym kościołom i innym związkom wyznaniowym. Może również oddziaływać na sposób rozwiązywania powstałych na tym tle sporów. Ostatecznie przyjęto model separacji przyjaznej (skoordynowanej), zgodnie z którym państwo i Kościół oraz inne związki wyznaniowe stanowią niezależne podmioty, które jednak uczestniczą w życiu społeczeństwa obywatelskiego. Artykulację prawną wspomnianego modelu odnajdujemy w art. 25 ustawy zasadniczej. Omawiany artykuł zawiera pięć ustępów odpowiadających poszczególnym zasadom, wśród, których znajduje się zasada poszanowania autonomii i niezależności państwa i związków wyznaniowych, każdego w swoim zakresie oraz ich współdziałania dla dobra wspólnego i dobra człowieka (ust. 3).

Wyjaśniając znaczenie omawianej zasady, przedstawiciele doktryny prawa wskazują, że stanowi ona gwarancję odrzucenia koncepcji państwa wyznaniowego, które byłoby powiązane z określonym kościołem lub związkiem wyznaniowym, zaś wyznawana religia byłaby religią państwową. Zapis zamieszczony w ustawie zasadniczej wyklucza również koncepcję zwierzchnictwa państwa nad kościołami i innymi związkami wyznaniowymi oraz kościołów i innych związków wyznaniowych nad państwem. Z drugiej strony, niezależność państwa od kościoła, jak i kościoła od państwa nie ma charakteru bezwzględnego i oznacza możliwość wzajemnego oddziaływania obu podmiotów np. poprzez współuczestniczenie w tworzeniu podstaw prawnych ochrony małżeństwa i rodziny. Innymi słowy, poszanowanie zasady autonomii i niezależności nie oznacza całkowitej izolacji porządków prawnych państwa oraz kościołów i innych związków wyznaniowych.

W konsekwencji należy przyjąć, że są to podmioty prawa względem siebie komplementarne a ich współpraca może odbywać się np. w zakresie pomocy społecznej, działalności charytatywnej czy kulturalnej. Znajduje to odzwierciedlenie na poziomie ustawodawstwa zwykłego. Przykładowo, według ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, państwo współdziała z podmiotami wyznaniowymi „w zachowaniu pokoju, kształtowaniu warunków rozwoju kraju oraz zwalczaniu patologii społecznych” (art. 16 ust. 1), a także „w ochronie, konserwacji, udostępnianiu i upowszechnianiu zabytków architektury, sztuki i literatury religijnej, które stanowią integralną część dziedzictwa kultury (art. 17)”. Natomiast w ustawie z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, współdziałanie odbywa się „w ochronie, konserwacji, udostępnianiu i upowszechnianiu zabytków architektury kościelnej i sztuki sakralnej oraz ich dokumentacji, muzeów, archiwów i bibliotek będących własnością kościelną, a także dzieł kultury i sztuki o motywach religijnych, stanowiących ważną część dziedzictwa kultury polskiej (art. 51)”. Co więcej, w ocenie przedstawicieli doktryny prawa, omawiana zasada wskazuje także na możliwość uwzględnienia w świeckim porządku prawnym specyfiki podmiotów konfesyjnych, czego przykładem jest procedura nabywania osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne kościołów i innych związków wyznaniowych.

Podsumowanie

Mając na uwadze powyższe rozważania, treść art. 18 umowy koalicyjnej może wzbudzać zaniepokojenie, gdyż podkreślono w nim jedynie zasady, które gwarantują równouprawnienie związków wyznaniowych oraz bezstronność światopoglądową władz publicznych. Zaakcentowano rozdział kościoła i państwa zapominając o konstytucyjnej zasadzie współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

Jest to niepokojący sygnał zmiany praktyki realizacji Konstytucji opierającej się na wybiórczym uznawaniu jej postanowień. Tym bardziej rażący, że kościoły i inne związki wyznaniowe to jedyne podmioty wymienione expressis verbis w Konstytucji jako partnerzy państwa we współdziałaniu na rzecz dobra wspólnego.

Rozdział Kościoła od państwa w Polsce, oparty na zasadzie określonej w art. 25 ust. 3 Konstytucji RP, pozostaje istotnym elementem naszego systemu politycznego i samej ustawy zasadniczej. Bez odwołania do ogólnoludzkich wartości mających swe podwaliny w tradycji chrześcijańskiej, nie byłoby możliwe osiągnięcie celu, jakim jest demokracja i poszanowanie praw człowieka i obywatela. Warto podkreślić, że każda decyzja w tej kwestii powinna być podejmowana z poszanowaniem demokratycznych zasad i przestrzeganiem praw obywateli, niezależnie od ich przekonań religijnych czy światopoglądowych. Natomiast w chwili obecnej mamy jedynie niepokojącą deklarację marginalizacji Kościoła, kleru oraz wartości chrześcijańskich. Jak wiemy z historii, nie przyniesie to korzyści ani demokracji, ani rządzącym.

Kinga Szymańska - analityk Centrum Badań i Analiz Ordo Iuris

·      W listopadzie w Kościele obchodzona będzie „Czerwona Środa”. Wydarzenie to jest symbolem walki z prześladowaniami chrześcijan.

·      Papieska Międzynarodowa Fundacja Kościoła w Potrzebie (ACN) zaprosiła diecezje na całym świecie do gestu jedności i solidarności z prześladowanymi i dyskryminowanymi chrześcijanami.

·      Instytut Ordo Iuris niejednokrotnie wskazywał na problem prześladowań chrześcijan w Polsce i innych krajach.

·      Brak reakcji ze strony chrześcijan, skutkowałby dalszym ośmielaniem sprawców przestępstw oraz stopniowym „opiłowywaniem” chrześcijan z ich praw.

Papieska Międzynarodowa Fundacja Kościoła w Potrzebie zaprosiła diecezje na całym świecie do gestu jedności i solidarności, który ma na celu przypomnienie o prześladowaniach chrześcijan. Inicjatywa ta zbiega się z protestanckim dniem pokuty i modlitwy. 22 listopada ma się stać dniem pamięci i ekumenizmu z całą grupą chrześcijan. Tzw. „Czerwona Środa” będzie dniem, kiedy największe kościoły na świecie i najsłynniejsze zabytki oświetlone zostaną kolorem czerwonym. Ostatnimi laty, takimi zabytkami były m.in. Koloseum czy Pomnik Jezusa w Rio de Janerio. Kulminacyjnym wydarzeniem będzie „Wieczór Świadków” organizowany katedrze w Ratyzbonie, zaś w całych Niemczech odbędą się modlitwy i nabożeństwa.  

Instytut Ordo Iuris niejednokrotnie wskazywał na problem prześladowań chrześcijan. Temu tematowi poświęcony został cykl esejów „Gdy piłują chrześcijan…”. Pozwala to jasno pokazać skalę zjawiska oraz to, jak wygląda sytuacja chrześcijan, którzy proklamują swoja postawę wiary. Należy pamiętać, że według danych Światowego Indeksu Prześladowań z 2023 roku, ofiarą prześladowań padło aż 312 milionów osób w 50 krajach. 

Art. 53 Konstytucji RP zapewnienia obywatelom wolność sumienia i wyznania, a różne aspekty wolności wyznania są chronione przez przepisy prawa karnego. Konstytucja zabrania również wszelkich form dyskryminacji. Pomimo tej, konstytucyjnie zapewnionej wolności religijnej, chrześcijanie wciąż doświadczają aktów wrogości oraz padają ofiarami przestępstw z powodu wyznania. Również w prywatnym sektorze zatrudnienia pojawiają się przypadki dyskryminacji. Władze publiczne nigdy nie utrudniały kościołom i organizacjom chrześcijańskim publicznego eksponowania symboli religijnych. Próby takie inicjowane były przez jednostki – przejawiało się to .in. przez niszczenie krzyży lub kapliczek. 

Co roku Instytut Ordo Iuris przekazuje Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie raport dotyczący prześladowań chrześcijan. W 2022 roku w Polsce odnotowano aż 77 przypadków ataków skierowanych przeciwko duchownym i wiernym, aktów wandalizmu i niszczenia kościołów, kapliczek, krzyży, figur religijnych, pomników czy cmentarzy. To dzięki działalności Instytutu, te zdarzenia są ujęte w statystykach OBWE jako przestępstwa z nienawiści popełniane w Europie. Raport „Open Doors” z 2019 roku ukazał, że aż 260 mln chrześcijan zostało zamordowanych na całym świecie, a ta liczba rośnie z roku na rok.  Inicjatywy polegające na nagłaśnianiu i uwzględnianiu tych aktów prześladowań pozwalają na uświadamianie Polakom, z jaką skalą problemu mamy obecnie do czynienia. 

Nie należy zapominać również o prześladowaniach bezkrwawych, jakimi zostają dotknięci chrześcijanie na całym świecie poprzez stanowienie prawa, które bezpośrednio godzi w podstawowe wolności chrześcijan. Należy wyraźnie podkreślić, że Konstytucja RP gwarantuje wolność religijną oraz pielęgnowanie dziedzictwa historycznego i kulturowego, które jest wprost zakorzenione w chrześcijaństwie. Antychrześcijańska sekularyzacja, zostaje często narzucona w ustawodawstwie krajowym i europejskim, które bezpośrednio idzie w kierunku naruszenia wolności religijnej. Jest to niczym innym jak tylko przejawem bezkrwawego prześladowania chrześcijan.

Instytut Ordo Iuris już od dawana działa na rzecz tego, aby gwarantowana w Konstytucji RP wolność sumienia uzyskała szersze umocowanie w Kodeksie pracy oraz ustawach branżowych. W tym zakresie, mając na względzie pacjentów oraz pracowników szpitali, należy zapewnić rozwiązania prawne w zakresie korzystania z opieki duszpasterskiej. Związki wyznaniowe o uregulowanym statusie prawnym powinny mieć zapewnioną większą swobodę decydowania o wprowadzeniu ewentualnych ograniczeń w zakresie organizacji kultu. Instytut wielokrotnie podkreślał konieczność wprowadzenia adekwatnych rozwiązań dotyczących likwidacji kontrowersyjnego Funduszu Kościelnego, wraz z wyrównaniem strat wyrządzonych przez władzę komunistyczną wspólnotom religijnym. Ponadto uczniowie powinni mieć zapewnioną prawnie możliwość zdawania religii na maturze. W porównaniu do Polski, w większości krajów Europy obowiązują dużo surowsze warunki rejestracji związków wyznaniowych oraz przyznawania im uprawnień, co utrudnia dodatkowo nowo tworzonym podmiotom uzyskiwanie przywilejów zastrzeżonych dla zweryfikowanych kościołów. 

Instytut Ordo Iuris w swoich działaniach podjął również inicjatywę w zakresie dostarczenia wszystkim wierzącym przystępnego i skutecznego narzędzia ochrony ich praw. Przygotowaliśmy „Vademecum katolika” stanowiące zbiór praktycznych poradników prawnych. W dokumentach Instytutu przedstawiliśmy rozwiązania dla świadków ataków na symbole religijne i miejsca kultu, opracowaliśmy poradnik dotyczący wolności sumienia i wyznania w miejscu pracy, poradnik dla kapelanów służby zdrowia oraz poradniki dla rodziców i nauczycieli, dotyczące ich praw w systemie edukacji, a także poradnik dla rodziców na temat pochówku dzieci utraconych przed narodzeniem. Opunlikowaliśmy też propozycje zmian legislacyjnych dotyczące modyfikacji statusu kapelana szpitalnego, lepszej ochrony wolności sumienia, wolności uczestnictwa w zgromadzeniach religijnych.

Proponowana obecnie reforma Europy wpisuje się bezpośrednio w ideologię antychrześcijańską. Federalna Europa, do której stworzenia dąży obecnie grupa europosłów, będzie związkiem państw, które w swojej ideologii będą dalekie od wartości chrześcijańskich. Reforma ta będzie brała swoje założenia od myślicieli komunistycznych, którzy jasno określali religię jako jedno z podstawowych zagrożeń władzy. Dlatego obecnie tak silnie walczy się z przejawami religijności. Krajem, w którym najbardziej można było odczuć „bezwzględną rękę czerwonego ustroju” były Czechy, w których obecnie tylko 34% społeczeństwa deklaruje się jako chrześcijanie, z czego katolików praktykujących jest tylko 5%, a protestantów 1%.

Ostatnie konflikty na Bliskim Wschodzie nie tylko dotykają Izrael, Syrię, Liban czy Palestynę, ale rozlewają się również na chrześcijan zamieszkujących w tym regionie. Zniszczone kościoły i zabytki potęgują to, że chrześcijanie staja się zakładnikami i ofiarami konfliktów zbrojnych oraz ideologii, która odrzuca jakiekolwiek wartości chrześcijańskie. 

Dr Przemysław Kulawiński – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris