projekt

Wydany 11 czerwca wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE (sygn. akt: C-29/14) w sprawie skargi wniesionej 21 stycznia 2014 r. przez Komisję Europejską przeciwko Polsce nie pozostawia złudzeń co do poziomu ochrony komórek rozrodczych, tkanek zarodkowych i tkanek płodowych w Polsce. Nasz kraj nie spełnia w tym zakresie gwarancyjnych standardów wynikających z dyrektyw prawa unijnego. Zastrzeżenia wysuwane przez Trybunał luksemburski pod adresem Polski pozostaną aktualne również w przypadku uchwalenia rządowego projektu ustawy o leczeniu niepłodności (u.l.n.), którego główną funkcją jest legalizacja panującej obecnie dowolności w zakresie poziomu ochrony komórek rozrodczych i zarodków. Rządowy projekt przewiduje bowiem nadzwyczaj permisywne rozwiązania służące jednostronnie interesom biznesu in vitro.

Permisywne przepisy rządowego projektu są dalekie od realizacji celów deklarowanych przez prawodawcę unijnego. Prawo unijne w pierwszej kolejności ma na celu zagwarantowanie „wysokich norm jakości i bezpieczeństwa” (motyw 4 preambuły do dyrektywy 2004/23) oraz „wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego” (art. 1 dyrektywy 2004/23), przy respektowaniu praw podstawowych (motyw 22 preambuły do dyrektywy 2004/23). Tymczasem tekst projektu ustawy o leczeniu niepłodności jedynie werbalnie zapewnia o poszanowaniu godności człowieka, faktycznie zaś całkowicie się z nią nie liczy, naruszając szereg przepisów Konstytucji RP i rozwiązań prawa międzynarodowego i europejskiego.

Jest to szczególnie widoczne w zestawieniu z tymi postanowieniami dyrektyw, które przewidują możliwość wprowadzenie ustawodawstwa zabraniającego oddawania, pobierania, testowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania, dystrybucji lub stosowania dowolnego rodzaju tkanek lub komórek ludzkich (art. 4 ust. 3 dyrektywy 2004/23), jak również przewidującego możliwość wprowadzania bardziej restrykcyjnych środków ochrony (art. 4 ust. 2 dyrektywy 2004/23).

Tymczasem, jak wynika z uzasadnienia ustawy, projekt de facto abstrahuje od unijnych standardów w tej mierze. Projektodawca przyznaje expressis verbis, że dyrektywa 2006/17/WE operuje jedynie konstrukcją ‘dawstwa partnerskiego’, zaś projekt przewiduje znacznie bardziej swobodne formuły dysponowania komórkami rozrodczymi i ludzkimi zarodkami w ramach tzw. ‘dawstwa’, które umożliwia przekazywanie komórek rozrodczych lub zarodków komukolwiek.

Ponadto, obok sformułowanej na gruncie dyrektywy 2004/23/WE definicji ‘dawcy’, do projektowanej ustawy wprowadzone zostało dodatkowo pojęcie ‘dawcy zarodka’” (s. 4 uzasadnienia do u.l.n.) dzięki któremu możliwe będzie rozwijanie, w najwyższym stopniu kontrowersyjnego procederu, jakim jest handel macierzyństwem w ramach tzw. surogacji (macierzyństwa zastępczego). Będąc subtelną formą handlu dziećmi oraz drastycznym sposobem eksploatowania ubogich kobiet, proceder ten jednocześnie umożliwia nabywaniepraw rodzicielskich homoseksualistom. Warto zwrócić uwagę, że 3 maja b.r., w Brukseliodbył się międzynarodowy kongres środowisk LGBT debatujących nad sposobami zwiększenia dostępu dla homoseksualistów do surogacji.

Innym przykładem permisywnych rozwiązań prawnych w zakresie poziomu ochrony komórek rozrodczych i zarodków jest przyjęta przez polskiego projektodawcę w art. 38 ust. 2 anonimowość dawców. W ocenie prawodawcy europejskiego, sytuacja oddawania komórek rozrodczych jest „wyjątkowym przypadkiem” i zasadne jest wprowadzenie możliwości anulowania anonimowości dawcy (motyw 29 preambuły do dyrektywy 2004/23). Polski projekt stanął na stanowisku skrajnego utajnienia danych dawcy komórek rozrodczych pozbawiając dzieci poczęte in vitro dostępu do wiedzy o ich tożsamości, jak również o możliwych ryzykach chorób dziedzicznych, wreszcie tworząc warunki do nieświadomego angażowania się młodych ludzi w przyrodnie związki kazirodcze. Jednocześnie Ministerstwo Zdrowia nie kryje, że dokonując takiego wyboru kierowało się interesem podmiotów zarabiających na procedurze in vitro. Wiceminister Igor Radziewicz Winnicki, w swoim wywiadzie dla Gazety Prawnej wyraźnie przyznał, że możliwość ustalenia tożsamości dawcy materiału genetycznego “może uniemożliwić rozwój metody zapłodnienia in vitro”.

Permisywność projektowanych rozwiązań widoczna jest także w tych postanowieniach ustawy, które umożliwiają pobranie komórek rozrodczych od osoby niezdolnej do świadomego wyrażenia na to zgody (art. 31 ust. 2 u.l.n.). Tymczasem dyrektywa zobowiązuje Państwa Członkowskie do działań mających na celu zagwarantowanie dobrowolnego oddawania tkanek i komórek (art 12 ust. 1 dyrektywy 2004/23).

Nadzwyczaj permisywny charakter rozwiązań zawartych w rządowym projekcie legalizującym procedurę in vitro sprawia, że projekt ten budzi szereg wątpliwości co do spełniania przezeń unijnych standardów ochrony komórek rozrodczych oraz tkanek płodu. Jego uchwaleni może prowadzić do kolejnych wyroków TS UE skazujących Polskę za niewłaściwe implementowanie dyrektyw.

Sejmowa Komisja do spraw Unii Europejskiej jednomyślnie wezwała rząd RP do rewizji stanowiska w sprawie projektu kontrowersyjnej dyrektywy Rady UE, która pod pretekstem ochrony przed dyskryminacją przewiduje ograniczenie wolności działalności gospodarczej i swobody umów. Dotychczasowe stanowisko rządu, przyjęte sześć lat temu, było pozytywne. Propozycję dezyderatu w tej sprawie przygotowały Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris oraz Centrum im. Adama Smitha.

Jak informował Instytut Ordo Iuris, projekt dyrektywy Rady Unii Europejskiej w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, pod pretekstem realizacji zasady równego traktowania ma ograniczyć wolność gospodarczą i swobodę umów oraz zlikwidować w wielu dziedzinach prawa zasadę domniemania niewinności. W prawie polskim w największym stopniu poszerzona zostałaby ochrona przed dyskryminacją ze względu na orientację seksualną. Sześć lat temu prace nad tym dokumentem zablokował sprzeciw części państw członkowskich, w tym Republiki Federalnej Niemiec, Francji oraz Republiki Czeskiej. Wszystkie kraje sprzeciwiające się projektowi podnosiły, że przyjęcie dyrektywy wiązać się będzie z olbrzymimi kosztami gospodarczymi. Obecnie, w związku z rozpoczęciem nowej kadencji organów Unii Europejskiej, rozważa się wznowienie prac nad nad tym projektem, co spotkało się z masowym protestem europejskich organizacji pozarządowych.

Podczas posiedzenia 4 grudnia Sejmowa Komisja do spraw Unii Europejskiej przyjęła zaproponowany przez Instytut Ordo Iuris oraz Centrum im. Adama Smitha dezyderat, w którym wnosi, by rząd ponownie rozpatrzył stanowisko Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie projektu dyrektywy. Członkowie komisji zwracają uwagę, że na przestrzeni sześciu lat od czasu sformułowania przez rząd pozytywnego stanowiska w tej sprawie nastąpiła istotna zmiana okoliczności o dużym znaczeniu dla rozpatrywanej propozycji. Podkreślają, że ze względu na trwający kryzys gospodarczy wnikliwej analizie ekonomicznej powinna być poddana zawarta w projekcie propozycja rozszerzenia regulacji antydyskryminacyjnych na stosunki pomiędzy podmiotami prywatnymi, w tym przedsiębiorcami i odbiorcami ich usług. Komisja podnosi też, że poziom ochrony przed dyskryminacją w polskim prawie uległ na przestrzeni ostatnich lat zasadniczemu podwyższeniu.

Dotychczasowe stanowisko rządu w sprawie dyrektywy zostało sformułowane w 2008 r. z całkowitym pominięciem opinii partnerów społecznych, w tym zwłaszcza organizacji gospodarczych. Opracowano je wówczas w ciągu zaledwie 9 dni roboczych.

Projekt dyrektywy będzie przedmiotem obrad Rady Unii Europejskiej jeszcze w grudniu. Wniosek o ponowne rozpatrzenie polskiego stanowiska przyjęty przez sejmową Komisję ds. UE nie jest wiążący dla rządu.