Analiza przepisów prawa dotyczących umieszczenia oceny z religii na świadectwie szkolnym ze szczególnym uwzględnieniem edukacji domowej

Konstytucja RP stanowi, że religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole (art. 53 ust. 4). Uczęszczanie na lekcje religii należy uznać za przejaw korzystania z przysługującej każdemu człowiekowi wolności sumienia i religii, a w przypadku rodziców także za wykonywanie przez rodziców ich prawa do wychowania dziecka w zgodzie z własnymi przekonaniami (art. 48 ust. 1 i 53 ust. 3 Konstytucji RP). W związku z tym lekcje religii mają równoprawny status w stosunku do wszystkich innych przedmiotów szkolnych. Jednym z przejawów tego równouprawnienia jest zamieszczenie oceny uzyskanej przez ucznia z tego przedmiotu na świadectwie szkolnym.

1. Umieszczanie ocen z religii na świadectwie szkolnym

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty[1] publiczne przedszkola i szkoły podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, publiczne szkoły ponadpodstawowe na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie. Jednocześnie warunki i sposób wykonywania przez szkoły zadań został – na mocy upoważnienia zawartego w art. 12 ust. 2 – uregulowany w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1991 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach[2].

Zgodnie z § 9 ust. 1 tegoż rozporządzenia ocena z religii lub etyki umieszczana jest na świadectwie szkolnym bezpośrednio po ocenie z zachowania, ponadto jest ona wystawiana według skali ocen przyjętej w danej klasie (§ 2). To zaś oznacza, że wpisywanie ocen z religii na świadectwie ukończenia danej klasy podlega takim samym zasadom, jak umieszczanie na nim oceny z każdego innego przedmiotu.

Należy także pamiętać, że stosowanie do art. 37 ust. 4 Prawa oświatowego[3] oceny na świadectwie ucznia realizującego obowiązek szkolny poza szkołą wystawia się na podstawie rocznych egzaminów klasyfikacyjnych. Te zaś przeprowadza się na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2017 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych[4]. Warunkiem przystąpienia do tego egzaminu jest uprzednie wyrażenie przez rodziców (ewentualnie w stosownym przypadkach samego ucznia) chęci uczestnictwa w zajęciach religii, gdyż egzamin ten przeprowadza się co do zasady jedynie w zakresie obowiązkowych zajęć edukacyjno-wychowawczych.

W tym kontekście trzeba podkreślić, że lekcje religii stają się obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi dopiero po złożeniu deklaracji uczęszczania na te zajęcia przez rodziców ucznia (§ 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia dotyczącego nauczania religii). Analogiczna deklaracja jest również konieczna w wypadku edukacji domowej, ponieważ bez niej nie ma podstawy dla przeprowadzenia egzaminu klasyfikacyjnego. Szczegóły organizowania egzaminu klasyfikacyjnego z religii określają władze odpowiedniego związku religijnego, np. Konferencja Episkopatu Polski[5].

2. Treść świadectwa szkolnego

Zgodnie z wydanym na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy o systemie oświaty rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 kwietnia 2018 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych[6] świadectwa szkolne promocyjne wydają szkoły publiczne i niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych: szkoły podstawowe, szkoły ponadpodstawowe i placówki kształcenia ustawicznego (§ 3 ust. 1). Jednocześnie po ukończeniu nauki w danej klasie, z wyjątkiem klasy programowo najwyższej, uczeń szkoły dla dzieci i młodzieży, zależnie od wyników klasyfikacji rocznej, otrzymuje świadectwo szkolne promocyjne potwierdzające uzyskanie albo nieuzyskanie promocji do klasy programowo wyższej (§ 6 ust. 1). Stąd też w zakresie wydawania świadectw, w tym ich treści, nie ma żadnego znaczenia, w jakim typie szkoły uczeń pobiera naukę, czy uczęszcza na lekcje czy też kształci się w innym trybie – w każdym z tych przypadków obowiązują jednakowe zasady w tym zakresie.

Świadectwa szkolne promocyjne, świadectwa ukończenia szkoły i zaświadczenia dotyczące przebiegu nauczania wydaje się na podstawie dokumentacji przebiegu nauczania prowadzonej przez szkołę (§ 4 ust. 1). Zgodnie z treścią załącznika nr 7 do rozporządzenia w sprawie świadectw – w każdym przypadku przewidziana jest rubryka na wpisanie oceny z religii/etyki. Stąd też niezamieszczenie w tym polu oceny dopuszczalne jest tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy uczeń nie uczęszczał na żaden z tych przedmiotów. W takiej sytuacji należy zastosować przepis § 16 ust. 4 rozporządzenia. Zgodnie z jego treścią w wierszach, które nie są wypełnione, wstawia się poziomą kreskę. Natomiast w sytuacji zwolnienia ucznia z zajęć edukacyjnych – w wierszu przeznaczonym na wpisanie oceny z tych zajęć wpisuje się wyraz odpowiednio „zwolniony” albo „zwolniona”; natomiast w przypadku nieklasyfikowania ucznia z zajęć edukacyjnych – w wierszu przeznaczonym na wpisanie oceny z tych zajęć wpisuje się wyraz odpowiednio „nieklasyfikowany” albo „nieklasyfikowana”. Ze względu na dobrowolny charakter lekcji religii w tej kwestii możliwe jest zastosowanie jedynie pierwszego z tych rozwiązań.

3. Sprostowanie treści świadectwa szkolnego

Niestety w praktyce może dojść do sytuacji, w której szkoła – pomimo jednoznacznego obowiązku – nie zamieszcza na świadectwie szkolnym oceny ucznia uczęszczającego na lekcje religii. Sytuację tę należy traktować jako błąd. W takiej sytuacji, stosownie do § 20 rozporządzenia w sprawie świadectw, szkoła ma obowiązek dokonać sprostowania. Czyni się to z urzędu bądź na wniosek ucznia lub absolwenta. W przypadku uczniów niepełnoletnich należy uznać, że prawo do złożenia przedmiotowego wniosku przysługuje także jego rodzicom.

Sprostowania dokonuje się na podstawie odpowiedniego dokumentu przez skreślenie kolorem czerwonym nieprawidłowego zapisu i czytelne wpisanie kolorem czerwonym nad skreślonymi wyrazami właściwych danych (§ 20 ust. 2). Za „odpowiedni dokument” należy uznać np. dziennik lekcyjny, w którym poświadczono fakt uczęszczania na lekcje religii lub zaświadczenie wystawione przez władze kościoła lub innego związku wyznaniowego, którego religia nauczana jest w danej szkole.

Należy także pamiętać, że procedura sprostowania nie dotyczy świadectw ukończenia szkoły. W takich przypadkach świadectwo należy wymienić (§ 20 ust. 4).

Rekomendacje:

1. Rodzice na początku roku szkolnego powinni złożyć deklarację dotyczącą przystąpienia dziecka do egzaminu klasyfikacyjnego z religii. Jest to tym bardziej istotne, że uczeń zmienił szkołę. Deklarację tę można traktować analogicznie do deklaracji uczęszczania na lekcje religii w szkole.
2. W zaistniałej sytuacji pierwszym krokiem, który należy wykonać jest wystąpienie do dyrekcji szkoły z wnioskiem o sprostowanie świadectwa.
3. W jego treści można powołać się na cytowane tu przepisy prawa oraz podnieść, że pomimo zdania egzaminu klasyfikacyjnego z religii nie została na świadectwie wpisana ocena z tego przedmiotu.
4. W przypadku braku właściwej reakcji ze strony władz szkolnych, tj. sprostowania świadectwa poprzez wpisanie oceny uzyskanej z religii, należy zwrócić się ze skargą do organu nadzoru pedagogicznego, czyli właściwego miejscowo kuratora oświaty.

Autor: Konrad Dyda - analityk Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris