Głębokie podziały państw w kwestii zarządzania zdrowiem – brak porozumienia w sprawie traktatu antypandemicznego WHO

Adobe Stock

· W ciągu ostatnich kilku dni w światowych mediach pojawiły się liczne doniesienia o braku porozumienia w sprawie tzw. traktatu antypandemicznego.

· Sam traktat to projektowana umowa międzynarodowa, będąca odpowiedzą Światowej Organizacji Zdrowia i tworzących ją państw członkowskich na zagrożenia wynikające z globalnego rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, co związane jest m.in. z doświadczeniami z okresu pandemii COVID-19.

· Prace prowadzone nad traktatem wywołały liczne kontrowersje, związane przede wszystkim z ograniczeniem suwerenności państw w zakresie prowadzenia polityki zdrowotnej, znacznemu zwiększeniu kompetencji WHO czy ograniczaniem wolności słowa.

· Spory pomiędzy państwami członkowskimi, dotyczące ostatecznego brzmienia poszczególnych przepisów traktatu, doprowadziły do znacznego opóźnienia prac grupy roboczej, zobowiązanej do przygotowania finalnej wersji projektu dokumentu, która miała posłużyć za podstawę do negocjacji na trwającej 77. sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia.

· W oświadczeniu opublikowanym na stronie WHO w ostatni piątek, Organizacja przedstawiła możliwe kroki, związane z procedowaniem projektu traktatu.

Tzw. traktat antypandemiczny to aktualnie opracowywana umowa międzynarodowa, która ma stworzyć globalny system odpowiedniego poziomu gotowości, zapobiegania i przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych (pandemiom). Prace prowadzone z ramienia WHO przez Międzyrządowy Organ Negocjacyjny (INB) są odpowiedzią na negatywne doświadczenia z okresu pandemii COVID-19, kiedy WHO, jak i poszczególne państwa, musiały się mierzyć z wieloma tragicznymi konsekwencjami gwałtownego rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2. Problemy związane z dostępem do artykułów medycznych (w tym zwłaszcza szczepionek), daleko idącymi utrudnieniami w międzynarodowym transporcie osób i towarów czy wreszcie brakiem odpowiednich regulacji, doprowadziły do zainicjowania sprzed ponad dwoma laty prac nad nową umową międzynarodową, mającą być odpowiedzią na doświadczenia z 2020 roku. Równolegle z pracami nad traktatem, WHO i państwa członkowskie zajmują się nowelizacją Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (IHR), regulujących działania Światowej Organizacji Zdrowia. W przyszłości to właśnie traktat i Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne mają stanowić rdzeń międzynarodowego prawa zdrowotnego, nakierunkowanego przede wszystkim na przeciwdziałanie i zwalczanie globalnego rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, takich jak COVID-19.

Prace prowadzone w WHO, zarówno co do traktatu, jak i Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, wywołały jednak liczne kontrowersje. Początkowo proponowane regulacje były poddawane silnej krytyce, a przeciwnicy traktatu zarzucali jego autorom m.in. ograniczanie suwerenności państw członkowskich WHO, znaczne zwiększenie kompetencji WHO w sprawach dotyczących globalnej polityki zdrowotnej czy wreszcie ograniczanie wolności słowa pod pozorem walki z pandemiczną „dezinformacją”. Kolejne wersje traktatu łagodziły wcześniejsze propozycje. W ostatnich miesiącach spór dotyczący brzmienia przepisów traktatu przesunął się ze spraw związanych z suwerennością państw czy ograniczaniem wolności słowa na kwestie o charakterze ekonomicznym, odnoszące się przede wszystkim do zagadnień dotyczących dostępu do patogenów wykrytych w poszczególnych krajach (na potrzeby badań) i dostępu do środków służących przeciwdziałaniu skutkom pandemii (jak np. testy i szczepionki) czy ich produkcji. Ta problematyka odnosiła się zwłaszcza do koncepcji, w myśl której bogatsze państwa członkowskie WHO miałaby wspierać biedniejsze kraje tej organizacji.

To właśnie sprawy dotyczące dzielenia się informacjami na temat patogenów, dostępu do własności intelektualnej czy przystępnych cenowo szczepionek miały być, wedle doniesień prasowych, główną przyczyną nieuzgodnienia „wyjściowego” projektu traktatu pandemicznego, który posłużyć miał za podstawę do ostatecznych negocjacji na rozpoczętej w poniedziałek 27 maja 77. sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia. Ponadto prasa, w tym m.in. francuski „Le Monde”, informowały o innych „trudnych tematach”, takich jak zrównoważone finansowanie, nadzór nad patogenami, łańcuchy dostaw i sprawiedliwa dystrybucja testów, terapii i szczepionek, ale także środki do ich produkcji. Podobnie sprawę przedstawił „The New York Times”, na łamach którego zauważono, iż „wiele z dobrej woli powstałej podczas pandemii COVID-19 wyparowało, a interesy narodowe powróciły na pierwszy plan. Kraje takie jak Szwajcaria i Stany Zjednoczone niechętnie akceptują warunki, które mogą mieć wpływ na przemysł farmaceutyczny; inne, takie jak Argentyna, walczyły z surowymi przepisami dotyczącymi eksportu mięsa”.

Jak napisano w oświadczeniu prasowym opublikowanym na stronie Światowej Organizacji Zdrowia w piątek 24 maja, „państwa członkowskie WHO zakończyły intensywne negocjacje mające na celu wzmocnienie globalnych zdolności reagowania na przyszłe pandemie (…) i zgodziły się przedstawić wyniki swoich prac do rozważenia przez nadchodzące Światowe Zgromadzenie Zdrowia, które rozpocznie się w poniedziałek”. W dalszej części oświadczenia Dyrektor Generalny WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus stwierdza: „chociaż podczas tych negocjacji poczyniono ogromne postępy, nadal istnieją wyzwania, którym należy sprostać. Musimy wykorzystać Światowe Zgromadzenie Zdrowia, aby ponownie dodać nam energii i dokończyć zadanie, którym jest przedstawienie światu pokoleniowego porozumienia w sprawie pandemii”.

Z dokumentu wynika, że Biuro INB, które kierowało procesem przygotowania traktatu ma przedstawić raport podsumowujący ponad dwuletnie prace nad nim oraz projekt tekstu, który został wynegocjowany do tej pory. W związku z tym, „opcje dotyczące kolejnych kroków w celu zakończenia procesu porozumienia, zostaną również przedstawione do rozważenia przez WHA”. „Kolejne kroki w tym niezbędnym procesie będą teraz kierowane przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia” – zaznaczył Roland Driece, jeden z współprzewodniczących INB.

– Prace prowadzone nad traktatem antypandemicznym początkowo były przedmiotem licznych głosów krytyki, związanych zarówno z brzmieniem poszczególnych przepisów, ale także z bardzo wolnym tempem przygotowywania samego traktatu. Dlatego też nie dziwi piątkowe oświadczenie WHO, w którym, odnosząc się do postępów prac, przedstawiciele organizacji stwierdzają, że „pojawiły się również obszary braku zgodności i rozbieżnych poglądów”. Wobec braku osiągnięcia konsensusu, prace nad umową międzynarodową będą toczyły się dalej, natomiast kierownictwo nad nimi ma objąć Światowe Zgromadzenie Zdrowia – zaznacza Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.