Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Opinia prawna w sprawie nielegalności działań organów Dzielnicy Bemowo Miasta Stołecznego Warszawy żądających zapłaty za publiczne korzystanie z wolności religijnej

Data publikacji: 05.08.2019

Wolność sumienia i religii – zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu oraz polskiego Trybunału Konstytucyjnego – stanowi fundamentalne prawo człowieka, którego ochrona uznawana jest za podstawowy wskaźnik realizacji idei demokratycznego państwa prawa. W związku z tym za państwo w pełni urzeczywistniające tę ideę może zostać uznane jedynie takie, które w jak najszerszym zakresie umożliwia praktykowanie religii – nie tylko w zakresie jej swobodnego wyboru „w sumieniu”, ale przede wszystkim w postępowaniu w zgodzie z przyjętymi zasadami oraz w manifestowaniu ich w życiu publicznym. W związku z tym za sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawa należy uznać próby arbitralnego i nie znajdującego oparcia w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, ograniczenia człowieka w przysługującej mu – na mocy jego naturalnej godności – wolności sumienia i religii. Z taką niestety sytuacją mamy do czynienia w ostatniej działalności organów Dzielnicy Bemowo Miasta Stołecznego Warszawy.

  1. Stan faktyczny będący podstawą opinii

Pismem z 14 maja 2019 r. Zastępca Burmistrza Dzielnicy Bemowo Miasta Stołecznego Warszawy zwrócił się do Parafii pw. św. Jana Pawła II w Warszawie z informacją o naliczeniu przez w/w organ opłaty za bezumowne korzystanie z nieruchomości „Fort Bema” poprzez organizację na jego terenie spotkań o charakterze ewangelizacyjnym w wysokości 1 529,62 PLN. W przedmiotowym piśmie Zastępca Burmistrza poinformował Parafię, że przedmiotowy teren jest własnością m.st. Warszawy, a organizacja na nim wszelkich cyklicznych spotkań wymaga uzyskania zgody właściciela gruntu (zarządcy terenu). Jednocześnie za wyrażenie tego typu zgody nie może zostać uznane przyjęcie17 kwietnia br. zawiadomienia o ich organizacji. Ponadto organ wskazał, że mieszkańcy pobliskich budynków zgłosili do Urzędu Dzielnicy Bemowo uciążliwości związane z hałasem powodowanym wspomnianymi spotkaniami ewangelizacyjnymi. W opinii organu te zarzuty potwierdza analiza nagrań tychże spotkań.

Parafia odpowiedziała na to pismo 24 maja br. stwierdzając, że nie była organizatorem wydarzeń religijnych objętych treścią pisma Zastępca Burmistrza Dzielnicy Bemowo Miasta Stołecznego Warszawy z 14 maja, a tym samym nie jest zobowiązana do pokrycia jakichkolwiek kosztów związanych z organizacją wydarzeń ewangelizacyjnych. Jednocześnie Parafia wskazała, że dokonano właściwym organom zgłoszenia zamiaru zorganizowania wydarzeń ewangelizacyjnych, a wspomniane przez Zastępcę Burmistrza Bemowa pismo z 17 kwietnia br. stanowiło odpowiedź na korespondencję skierowaną przez organ administracji, w organizatorzy akcji ewangelizacyjnej informowali o osobach odpowiedzialnych za jej przebieg. Samego zaś zgłoszenia dokonało Centrum Neokatechumenalne Parafii Rzymskokatolickiej przy ul. Nowolipki w Warszawie.

Pismem z 2 lipca br. radny Rady Dzielnicy Bemowo Wojciech Klażyński skierował interpelację do Burmistrza Dzielnicy Bemowo z pytaniem o podstawy wystawienia w/w faktury. Zastępca Burmistrza Dzielnicy Bemowo odpowiedział na nią pismem z 15 lipca 2019 r. stwierdzając m.in., że co prawda organizacja wydarzeń o charakterze wyznaniowym nie podlega regulacji Prawa o zgromadzeniach, jednak nie wyłącza to obowiązku wystąpienia do Urzędu Dzielnicy Bemowo z wnioskiem o udostępnienie gruntu. Tego zaś – w ocenie organu – organizator wydarzenia nie dopełnił, przez co dopuścił się bezumownego korzystania z gruntu. To z kolei stało się podstawą wystawienia przedmiotowej faktury. Ostatecznie organ skierował fakturę za bezumowne korzystanie z gruntu do organizatora wydarzenia, za który zostało uznane Centrum Neokatechumenalne Parafii Rzymskokatolickiej pw. Św. Augustyna w Warszawie.

  1. Konstytucyjne podstawy ekspresji religijnej w miejscach publicznych

Wolność religii obejmuje m.in. wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie (art. 53 ust. 2). To z kolei oznacza – ponad wszelką wątpliwość – że przestrzeń publiczna może być strefą ekspresji religijnej, a organy władzy publicznej są zobowiązane do jej umożliwienia, ich rola sprowadza się jedynie do organizowania tego typu ekspresji. Teza ta znajduje potwierdzenie przede wszystkim w preambule obowiązującej ustawy zasadniczej, a także w wyrażonych w art. 25 ust. 2 Konstytucji RP: zasadzie bezstronności światopoglądowej władz w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych oraz prawie do manifestowania swoich przekonań religijnych w życiu publicznym.

W tekście preambuły Konstytucji RP – która stanowi jej integralną część, podstawową dyrektywę interpretacyjną pozostałych przepisów ustawy zasadniczej i jednocześnie zawiera swoją własną treść normatywną[1] – znajdujemy wyraźne i jednoznaczne odwołania do „chrześcijańskiego dziedzictwa Narodu” czy „ogólnoludzkich wartości”. W tym kontekście należy rozumieć m.in. art. 6 Konstytucji RP – stanowiący jedną z naczelnych zasad polityki Rzeczypospolitej Polskiej – zgodnie z którym jej obowiązkiem m.in. jest strzec dziedzictwa narodowego. To zaś, jak wiadomo i co przyznał ustrojodawca, jest „zakorzenione w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu”. Tak więc przejawy kultywowania tegoż dziedzictwa stanowią nie tylko przejaw korzystania z wolności religii, ale również wpisują się w realizację konstytucyjnego obowiązku organów państwowych w zakresie zachowania narodowej kultury. W każdym razie przestrzeń publiczna w Polsce jest w sposób szczególny predestynowana do wyrażania w niej poglądów o charakterze chrześcijańskim.

W tym kontekście należy wykładać zasadę bezstronności światopoglądowej władz publicznej. Zgodnie z art. 25 ust. 2 obowiązującej ustawy zasadniczej władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie sądowym dominuje przekonanie, iż bezstronność światopoglądowa władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych polega przede wszystkim na zakazie wyprowadzania przez władze publiczne jakichkolwiek konsekwencji prawodawczych czy jurysdykcyjnych z przekonań religijnych obywateli lub ich braku[2].

Stąd też bezstronność światopoglądowa władz publicznych odnosi się do sfery władczej działalności państwa[3]. W związku z tym za sprzeczne z zasadą bezstronności należy uznać podejmowanie przez państwo – zarówno na etapie tworzenia, jak i stosowania prawa – rozstrzygnięć, których podstawę stanowiłby stosunek obywateli do religii. Równie niedopuszczalne jest różnicowanie na tej podstawie sytuacji obywateli, którzy wchodzą w relacje z organami państwa na mocy stosunków cywilnoprawnych.

Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 2 grudnia 2009 r., sygn. akt U 10/07, bezstronność działania władz publicznych w sprawach przekonań religijnych polega w szczególności na zapewnieniu każdemu korzystania z wszystkich praw wynikających z wolności religijnej, co zarazem stanowi konieczny warunek równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych. Stąd też – jak słusznie podkreślił Trybunał Konstytucyjny – władze publiczne działają bezstronnie, a kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione, jeśli każdy może korzystać z praw wynikających z wolności religijnej, a kościoły i inne związki wyznaniowe mogą wypełniać swe funkcje wynikające z wolności religii i korzystać z uprawnień koniecznych dla realizacji tych funkcji. Stąd też podstawowym obowiązkiem władz publicznych – a więc wszystkich organów korzystających z władztwa państwowego, w tym jednostek samorządu terytorialnego – jest z jednej strony zachowanie bezstronności w sprawach religijnych i światopoglądowych, z drugiej zaś zapewnienie możliwości ich wyrażania w życiu publicznym, zwłaszcza poprzez zabezpieczenie możliwości swobodnej ekspresji religijnej.

  1. Zasady organizacji wydarzeń o charakterze religijnym w przestrzeni publicznej

W świetle Konstytucji korzystanie z prawa do ekspresji religijnej (uzewnętrzniania wolności religijnej) może podlegać ograniczeniom, jednak mogą być one wprowadzone tylko w drodze ustawy – a nie w drodze jakichkolwiek aktów niższego rzędu, np. aktów prawa miejscowego bądź zarządzeń władz samorządowych – oraz na podstawie jasno określonych przez ustrojodawcę przesłanek. Są nimi: konieczność ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób (art. 53 ust. 5 Konstytucji RP). W obowiązującym ustawodawstwie próżno szukać jakiejkolwiek ustawy, która wprowadzałaby tego rodzaju ograniczenia, jakie zastosował Burmistrz Dzielnicy Bemowa, co zresztą jest zrozumiałe, ponieważ w omawianej sprawie żadna z wymienionych w art. 53 ust. 5 Konstytucji przesłanek nie mogłaby stanowić uzasadnienia dla wprowadzenia tego rodzaju obostrzeń.

Podkreślić należy, że polskie prawo w sposób szczególny traktuje publiczne sprawowanie kultu religijnego. Zgodnie z ustawą z dnia 24 lipca 2015 r. – Prawo o zgromadzeniach[4] jej przepisów nie stosuje się m.in. do zgromadzeń odbywanych w ramach działalności kościołów i innych związków wyznaniowych (art. 2 ust. 2). Regulacja ta koresponduje z przepisami ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania[5], zgodnie z którą wypełniając funkcje religijne kościoły i inne związki wyznaniowe mogą w szczególności m.in. nauczać religii i głosić ją (art. 19 ust. 2 pkt 10). Stąd też organizowanie różnego rodzaju akcji ewangelizacyjnych z pewnością mieści się w tym zakresie.

W praktyce oznacza to, że kościoły i inne związki wyznaniowe, ich jednostki organizacje bądź powołane przez nie organizacje muszą jedynie uzgodnić ich przebieg  z właściwym organem sprawującym zarząd lub upoważnionym do dysponowania drogami, placami lub pomieszczeniami publicznymi. Natomiast żaden przepis prawa nie wymaga wnoszenia jakichkolwiek opłat za korzystanie z przestrzeni publicznej w celu sprawowania kultu religijnego, ani tym bardziej nie upoważnia ich dysponentów do pobierania tego typu danin. Stąd takie praktyki należy uznać ze bezprawne.

Wykładania ta znajduje potwierdzenie przede wszystkim w unormowań wprowadzonych do polskiego porządku prawnego na mocy Konkordatu zawartego ze Stolicą Apostolską[6] oraz – w przypadku Kościoła Katolickiego – w unormowaniach ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej[7]. Zgodnie ze wspomnianą umową międzynarodową sprawowanie kultu publicznego w miejscach innych niż przeznaczone przez właściwą władzę kościelną do sprawowania kultu publicznego i grzebania zmarłych, nie wymaga zezwolenia władz państwowych, chyba że odpowiednie przepisy prawa polskiego stanowią inaczej, w szczególności ze względu na bezpieczeństwo i porządek publiczny (art. 8 ust. 4 Konkordatu). Tymczasem żadne przepisy powszechnie obowiązującego w Polsce prawa nie przewidują konieczności uzyskiwania zgody organów władzy publicznej na organizowanie zgromadzeń związanych z wyznawaniem wiary, lecz jedynie zobowiązują ich organizatorów do poczynienia właściwych uzgodnień[8].

Podobnie stanowi art. 15 ust. 2 pkt 2 ustawy o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego, zgodnie którym publiczne sprawowanie kultu na drogach, placach publicznych oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej podlega uzgodnieniu z właściwym organem sprawującym zarząd lub upoważnionym do dysponowania nimi. „Uzgodnienie” należy rozumieć, jako ustalenie – przy obopólnej współpracy – szczegółów związanych z organizacją wydarzenia o charakterze religijnym. Uzgodnienia te powinny dotyczyć przede wszystkim szczegółów związanych z jego organizacją. Przy czym należy podkreślić, że – zgodnie z zasadą bezstronności światopoglądowej władz publicznych – jej przedstawiciele mają obowiązek umożliwić publiczne  sprawowanie kultu religijnego, w tym zgromadzeń o charakterze ewangelizacyjnym. W żadnym więc wypadku nie mają one prawa utrudniać organizacji tego typu wydarzeń czy też pobierać w związku z nimi jakiejkolwiek opłaty. Tego typu praktyki stanowią pogwałcenie art. 7 Konstytucji RP, zgodnie z którym organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

W tym miejscu należy podkreślić, że przestrzeń publiczna – a więc np. nieruchomości, którymi dysponują organy władzy publicznej – stanowi miejsce w pełni legalnego wyrażania poglądów religijnych. Jednocześnie – mówiąc w pewnym uproszczeniu – nie jest ona prywatną własnością tychże organów, stąd nie mają one prawa wypełniać swoich uprawnień właścicielskich w stosunku do wierzących manifestujących swoją religię. A więc także z tych względów za absolutnie niedopuszczalne należy uznać pobieranie – pod jakimkolwiek pozorem – opłat za wykorzystywanie gruntów stanowiących własność publiczną do manifestowania przekonań religijnych.

Podsumowanie:

  1. Władze publiczne Rzeczypospolitej Polskiej – w tym organy samorządu terytorialnego – są zobowiązane do zachowania bezstronności w m.in. w sprawach przekonań religijnych. Oznacza ona przede wszystkim obowiązek nieutrudniania – i w miarę sposobności – umożliwiania manifestowania przez wiernych swojej religii czy publicznego sprawowania kultu w przestrzeni publicznej.
  2. Ograniczenia w wykonywaniu prawa do publicznego sprawowania kultu lub innych form manifestowania wyznawanej religii, np. poprzez prowadzenie inicjatyw ewangelizacyjnych, mogą zostać wprowadzone jedynie w drodze ustawy oraz tylko i wyłącznie wtedy, gdy jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.
  3. Polski ustawodawca w stosunku do organizowania różnego rodzaju akcji ewangelizacyjnych nie wprowadził ograniczeń o charakterze fiskalnym, w szczególności w postaci pobierania opłat za ich organizowanie na placach publicznych.
  4. Zgodnie z polskim prawem jedynym warunkiem przeprowadzenia publicznych zgromadzeń o charakterze religijnym, np. spotkania ewangelizacyjnego, jest dokonanie stosowanych uzgodnień z właścicielem bądź zarządcą nieruchomości publicznej, na której ma dokonać się manifestacja przekonań religijnych.
  5. Żaden przepis powszechnie obowiązującego prawa nie upoważnienia organów władzy publicznej – w tym samorządowej – do pobierania jakichkolwiek opłat (np. pod pozorem konieczności uregulowania należności za użytkowanie gruntu) za organizowanie i przeprowadzania inicjatyw związanych z manifestowaniem wyznawanej wiary.
  6. Kościoły i inne związki wyznaniowe oraz ich jednostki organizacyjne (a nawet poszczególni wierni) nie muszą nawiązywać stosunków cywilnoprawnych z organami władzy publicznej w celu organizacji inicjatyw związanych z manifestowaniem wiary, a jedynie korzystają z publicznoprawnych gwarancji do ich swobodnego przeprowadzania.
  7. Wszelkie próby pobrania opłaty za korzystanie z publicznego gruntu z powodu zorganizowania tam akcji o charakterze ewangelizacyjnym prowadzonych przez jednostki organizacyjne Kościoła Katolickiego należy uznać za absolutnie bezprawne i nieposiadające uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa. 

Autorzy: dr Tymoteusz Zych, dr Marcin Olszówka, Konrad Dyda

 

[1] Por. B. Banaszek, Wprowadzenie, w: tenże, Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2012, Legalis Nb. 2.

[2] D. Dudek, Obecność krzyża w przestrzeni publicznej a zasada bezstronności światopoglądowej władz publicznych w Rzeczypospolitej Polskiej, w: Obecność krzyża w przestrzeni publicznej. Doświadczenia niektórych państw europejskich, red. P. Stanisz, M. Zawiślak, M. Ordon, Lublin 2016, s. 187.

[3] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 listopada 2014 r., sygn. akt V ACa 729/14; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 grudnia 2013 r., sygn. akt I ACa 608/13.

[4] Dz.U. z 2019 r. poz. 631.

[5] Dz.U. z 2017 r. poz. 1153.

[6] Dz.U. z1998 r., Nr 51, poz. 18.

[7] Dz.U. z 2019 r. poz. 1347.

[8] Zob. A. Jakubowski, Objaśnienia do art. 2 ustawy Prawo o zgromadzeniach, w: S. Grajewski, A. Jakubowski, Prawo o zgromadzeniach. Komentarz, Legalis 2017, Nb. 5.

Edukacja

Na co zezwala i czego zakazuje nauczycielom nowe rozporządzenie dotyczące prac domowych

Pierwszego kwietnia wejdą w życie regulacje przewidujące ograniczenia dla nauczycieli w szkołach podstawowych. Dotyczą one możliwości zadawania i oceniania prac domowych. W klasach I-III zabronione będzie zadawanie uczniom pisemnych i praktyczno-technicznych prac domowych z wyjątkiem ćwiczeń usprawniających motorykę małą, czyli np. umiejętność pisania. W klasach IV-VIII pisemne i praktyczno-techniczne prace domowe będą mogły być proponowane do wykonania przez nauczyciela, ale nie będą one obowiązkowe dla ucznia i nie będą podlegały ocenie.

Czytaj Więcej

Wolność religii w szkole

Prawo ucznia do udziału w rekolekcjach. Analiza zarzutów stawianych dyrektorom szkół przez niektóre organizacje pozarządowe

Główne tezy

· Rekolekcje mogą być organizowane na terenie szkoły.

· Każdy uczeń, który tego chce może uczestniczyć w rekolekcjach. Fakt uczęszczania bądź nieuczęszczania na lekcje religii nie ma znaczenia.

· Niepowiadomienie dyrektora szkoły z miesięcznym wyprzedzeniem o terminie rekolekcji nie uniemożliwia ich organizacji.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Zagrożenie zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej jako przesłanka legalizująca aborcję

· Od czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku uznającego niezgodność z Konstytucją aborcji eugenicznej, podejmowane są próby rozszerzającej interpretacji przesłanki zagrożenia zdrowia kobiety. Miałaby ona uzasadniać poszerzenie dostępu do aborcji w Polsce.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej